بخشی از مقاله
چکیده
شکاف تولید ناخالص داخلی یکی از مهمترین شاخصهایی است که بهوسیله آن میتوان شرایط رکودی یا تورمی اقتصاد را تعیین کرده و بر اساس آن نسبت به اعمال سیاستهای اقتصادی اقدام کرد. ازاینرو شناخت تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر شکاف تولیدی دارای اهمیت وافری است. در دنیای معاصر، برنامهریزی اقتصادی و تعیین کمی مقادیر هدف در یک برنامه اقتصادی، یک اقدام علمی و فنی تلقی میشود. بر همین اساس در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با توسعه مدل رشد درونزای تصادفی اوزاوا -لوکاس مطابق با اقتصاد ایران و بر اساس مبانی نظری پژوهش تابع تولید مدل تصریح شود، سپس در مراحل مختلف با استفاده از مدلسازی پویایی سیستم، مدلی پویا از روابط بین عوامل اقتصادی اقتصاد ایران ارائه و در بستر نرمافزاری ونسیم2 تبیین و کالیبره میشود. درنهایت مقادیر بهینه هریک از متغیرهای کلان اقتصادی بهصورت پارامتریک و عددی استخراج و نسبت به مقادیر موجود در سال پایه - سال - 1393 برای کشور ایران مقایسه شدند. با اجرای سناریوهای مختلف، تأثیر بستههای سیاستی مختلف برای از بین بردن شکاف موردبررسی قرار گرفت که درنهایت افزایش نرخ ذخیره قانونی بانک مرکزی جهت کنترل قدرت خلق پول و اعتبار بانکها و همچنین ثبات یا کاهش سهم سرمایه انسانی در بخش تولید کالا و اختصاص هرچه بیشتر آن به بخش آموزش بهعنوان بسته پیشنهادی این پژوهش ارائه میشود.
.1 مقدمه
این پژوهش با واردکردن الگوی رشد درونزای تصادفی در چارچوب پویایی سیستم این دو موضوع را باهم ترکیب میکند تا اقتصاد ایران را با بیشترین تقریب به واقعیت شبیهسازی کند و برای رسیدن به اهداف آتی اقتصادی برنامهریزی و سیاستگذاری کند. بهمنظور ارائه راهکار برای مسئله تحقیق، این پژوهش میکوشد با استفاده از روش مدلسازی پویایی سیستم و الگوهای رشد درونزا، مدلی پویا از روابط بین عوامل اقتصادی را ارائه نماید تا علاوه بر مشخص کردن شکاف متغیرهای کلان اقتصادی از مقدار هدف، متغیرهای هدف را بهدرستی ارزشگذاری کند و نهایتاً بسته سیاستی مناسبی را برای قرار گرفتن در مسیر بهینه حرکت به سمت تابع هدف ارائه دهد.
.2 مبانی نظری و ادبیات پژوهش
در دنیای معاصر، برنامهریزی اقتصادی و تعیین کمی مقادیر هدف در یک برنامه اقتصادی، یک اقدام علمی و فنی تلقی میشود. شکاف تولید ناخالص داخلی یکی از مهمترین شاخصهایی است که بهوسیله آن میتوان شرایط رکودی یا تورمی اقتصاد را تعیین کرده و بر اساس آن نسبت به اعمال سیاستهای اقتصادی اقدام کرد. ازاینرو شناخت تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر شکاف تولیدی دارای اهمیت وافری است - زارع، متوسلی، . - 1394 موضوعات رشد اقتصادی جایگاه ویژهای در مطالعات اقتصادی و اجتماعی دارد بهطوریکه تحقیقات نظری و تجربی روی دو موضوع اصلی تمرکز دارند: -1 یافتن مکانیسمی که رشد اقتصادی را تضمین نموده، نقش و سهم عوامل مختلف را برای فرایند رشد مشخص نماید. -2 اتخاذ سیاستهای خرد و کلان اقتصادی بهطوریکه رشد اقتصادی بلندمدت باثبات را تضمین نماید - پور کاظمی و لطفی مزرعه شاهی،. - 1390 بهعبارتیدیگر، در رابطه با سیاستهایی که رشد اقتصادی را تضمین مینمایند، یک نکتهی مهم تعیین عواملی است که موجب رشد اقتصادی میشود و نکته دیگر روشهای مناسبی است که اثر این عوامل را میتواند تشدید کند - دلالی اصفهانی و همکاران،. - 1387
پویاییشناسی سیستمها که در اواسط دههی 1950 توسط فارستر در مؤسسه تکنولوژی ماساچوست مطرح گردید - فارستر، - 1971، سیستمهای پیچیده واقعی را توسط بازخوردهای متعدد و تأخیرهای زمانی، ذخیرهسازی و از طریق معادلات دیفرانسیل مربوط به هم توصیف میکند. هدف سیستمهای پویا، پیشبینی کمّی آینده نیست، بلکه به دنبال دستیابی به دانش وسیع، در مورد ارتباطات داینامیکی متقابل میان سیستمهای اجتماعی، اقتصادی، زیستی و فنی میباشند - استرمن، . - 1387 پویاییشناسی سیستمها میتواند در مورد هر سیستم پویایی و با هر مقیاس زمانی و مکانی بهکاربرده شود. ازآنجاکه تاکنون مطالعهای در خصوص مدلسازی رشد درونزا در فضای پویایی سیستم یافت نشده است؛ ازاینرو مطالعاتی پیرامون روش پویایی سیستم و الگوهای رشد درونزا بهصورت جداگانه موردبررسی و مداقه قرارگرفته است که در ادامه شرح داده میشود.
1-2 مطالعات داخلی
احمدنیا و همکاران - 1394 - در پژوهشی تحت عنوان "تحلیل نظری پدیدی رکود تورمی در اقتصاد ایران" عوامل اصلی بروز رکود تورمی در اقتصاد ایران مورد بررسی و مداقه قرار میدهند. نتایج نشان میدهد عوامل درونزا و برونزا در ایجاد رکود تورمی و تشدید آن نقش داشته اند که بخش اعظم ماهیت رکودتورمی در ایران مربوط به تکانه منفی سمت عرضه و بخش کمی از آن مربوط به تکانههای طرف تقاضاست در ابتدا مدیریت اقتصادی ناصحیح در دهه گذشته بهعنوان علت اصلی ایجاد پدیده شناختهشده و نهایتاً تأثیرات تحریمهای بانکی و نفتی بهعنوان عاملی تأثیرگذار در شرایط بروز پدیده بوده است. برکچیان و شریف واقفی - 1394 - به بررسی واکنش نرخ بهره کوتاه مدت کشورهای مختلف به شوک پولی برونزا در کشور آمریکا پرداختهاند. نتایج این تحقیق نشان میدهد که استقلال بانک مرکزی، استقلال در سیاست پولی، درجه باز بودن مالی و سهم تجارت با آمریکا از تولید ناخالص داخلی به خوبی میتواند تفاوت در واکنش نرخ بهره کوتاه مدت کشورها به شوک پولی برونزای کشور آمریکا را توضیح دهد.
دادخواه، بخشی دستجردی و مروتی شریفآبادی - 1393 - در پژوهشی با استفاده از روش پویایی سیستم و با ابزار نرم افزاری ونسیم، نظام مالیاتی کشور را موردبررسی قرار میدهد و درنهایت جهت پایداری نسبی قیمت زمین، کاهش تقاضای سوداگرانهی زمین و افزایش بهرهوری زمین یک بسته سیاستی مناسب ارائه میدهد. محنت فر و میکائیلی - 1392 - در مقاله خود به ارزیابی ارتباط متقابل نرخ تورم و شکافت تولید در اقتصاد ایران طی دوره - 1390-1350 - با استفاده از مدل خودرگرسیون برداری پرداختهاند. بر اساس این پژوهش سیاستگذارن و برنامه ریزان اقتصادی قادر خواهند بود تا با برنامه ها و اهداف جامعتری جهت کنترل تورم گام بردارند. نتایج این مطالعه همچنین نشان میدهد که ریشه تورم در ایران صرفاً یک پدیده پولی نیست. با توجه به نتایج عکسالعمل آنی رابطه شکافت تولید ناخالص داخلی ابتدا روندی کاهشی و در بلندمدت روندی افزایشی داشته است، اما با توجه به تجزیه واریانس این روند در طول زمان افزایشی بوده است. بخشی دستجردی و احمدی - 1391 - در مقاله خود با استفاده از یک الگوی رشد برونزای تعادل عمومی 52 دورهای نسلهای همپوشان وضعیت پایای اقتصاد ایران را شبیهسازی کردند و نشان دادند که کلیه متغیرهای پایا شده در الگوی مذکور ارزشهای متفاوتی در مقایسه با وضعیت جاریشان داشتند. سپس با پیشنهاد یک بسته سیاستی به سیاستگذار اقتصادی، ضرورت بازنگری در سیاستهای مالی در اقتصاد ایران را جهت نیل به مقادیر موردنظر در برنامههای توسعه تأکید کرده و پیشنهاد میکنند که هم در طراحی وضعیت مطلوب متغیرهای کلان اقتصادی کشور و هم در ارتقاء آنها به سطوح بالاتر توان موجود در اقتصاد کشور موردتوجه قرار گیرد.
2-2 مطالعات خارجی
یاماگوچی - 2014 - ، در کتاب خود ضمن معرفی کامل سیستمهای پویا، بخش های مختلف اقتصادی - ازجمله بانکهای تجاری و بانک مرکزی بهعنوان مهمترین بخش پولی اقتصاد - را در فضای سیستم داینامیک وارد کرده و رفتارهای آنها را بهصورت مجزا و ترکیبی با بسته نرمافزاری ونسیم شبیهسازی کرده و اثر وضع سیاستهای پولی و مالی مختلف بر کل سیستم اقتصادی را برآورد میکند. یاماگوچی - 2001 - ، در پژوهشی ابتدا مفهوم پویایی سیستم را بهصورت کامل و کارا بیان نموده، سپس یک الگوی رشد ساده - الگوی رشد سولو - را به صورتی بسیار ساده وارد محیط سیستم داینامیک میکند و مرحلهبهمرحله بر پیچیدگی آن میافزاید تا درنهایت یک اقتصاد کامل را در فضای سیستم داینامیک با نرمافزار ونسیم شبیهسازی میکند. هدف وی از گردآوری این مباحث آموزش نرمافزار ونسیم و از همه مهمتر ایجاد درک صحیحی از پویایی سیستم عنوان شده است. دوین - 2000 - 1 در مقاله ای تحت عنوان صعود و نزول تورم رکودی ، نتایج مقدماتی به برسی عوامل به وجود آورنده تورم رکودی در آمریکا از سال های 1960 تا 1998 پرداخته است. در این مقاله ابتدا به برسی و اندازهگیری تورم رکودی پرداخته میشود. آنگاه نظریات مختلف درباره تورم رکودی را ارائه میکند و عوامل انتقالدهنده منحنی فیلیپس کوتاهمدت را برمیشمرد.
.3 روش پژوهش
روش کلی پژوهش حاضر از نوع تحلیلی- توصیفی است و بر اساس هدف، توسعهای و کاربردی و ازنظر چگونگی به دست آوردن دادههای موردنیاز از نوع کتابخانهای است. در این راستا ابتدا با توسعه مدل رشد درونزای تصادفی اوزاوا-لوکاس مطابق با اقتصاد ایران و بر اساس مبانی نظری این پژوهش می کوشد با استفاده از مدلسازی پویایی سیستم، مدلی پویا از روابط بین عوامل اقتصادی اقتصاد ایران ارائه دهد. دادههای اقتصادی موردنیاز برای متغیرها از مراجع رسمی آماری مانند مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و نظایر آن جمعآوری میشود.
