بخشی از مقاله
چکیده:
کشاورزی بر مبنای چند عامل مهم از جمله آب، خاک، انسان و بالاخص مدیریت تمامی این عوامل استوار است .با توجه به راندمان بسیار پایین آب در بخش کشاورزی و آبیاری، ایجاد شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی گام بزرگی در جهت استفاده بهینه از آب کشور است .از آنجایی که عامل ا صلی ناکارایی شبکه های آبیاری ک شور را باید در ناهماهنگی در بخش مدیریتی و عدم توجه به مسایل فرهنگی و اجتماعی ک شاورزان جستجو کرد لذا اجرای این طرحها در صورتی که با مشارکت کشاورزان صورت پذیرد نه تنها منجر به کاهش هزینه ها توسط کشاورز خواهد شد بلکه بار مالی دولت را نیز کاهش داده و به تدریج می توان با واگذاری مدیریت نگهداری وبهره برداری به کشاورزان در قالب تعاونی های آب بران گام بزرگی جهت خصوصی سازی برداشت .
مشارکت به عنوان یک وسیله مناسب جهت تشویق و ترغیب مردم مخصوصأروستاییان درجهت توسعه وآبادانی مناطق زندگی شان است و باعث می شودکه روستاییان با شوق و اشتیاق بیشتری دربه ثمر رساندن پروژه ها و طرح ها کوشش نمایند و با حس مالکیت طرحها در ا ستفاده و نگهداری صحیح از آنها کو شا باشند عدم توجه و مدیریت صحیح به بخش خصوصی ذینفع در شبکه های آبیاری و زهکشی طرحهای مذکور را با شکست مواجه خواهد ساخت .
بطور کلی انتقال مدیریت آبیاری تلاش برای ساماندهی تشکلهای آبیاری در سطح روستاها، آموزش مدیران آینده، بهسازی ساختار های مورد نیاز و قانونمند سازی قراردادها وتوافق های حاصله بین آب بران و دولت را در بر می گیرد تا با اعمال این تدابیر در جهت توسعه پایدار در بخش کشاورزی و رونق و شکوفایی استعدادهای بالقوه مناطق روستایی با توجه به پتانسیل های موجود برنامه ریزی گردد.
مقدمه
در طی دو دهه اخیر به علت شدت افزایش مع ضل کمبود آب در سرتا سر جهان وعدم د ستیابی اغلب پروژه های آبیاری به اهداف اقتصادی ازپیش تعیین شده ، به مقوله تشکل های آب بران برای تغییرات رفتاری و مشارکت کشاورزان در مدیریت آب کشاورزی توجه زیادی شده است
درحال حاضر ناکامی وعدم توفیق مدیریت دولتی درساماندهی وضعیت شبکه ها ، گرایش به سهیم نمودن بهره برداران دربرنامه ریزی ومدیریت منابع آب کشاورزی وتوجه به رویکرد مدیریت تلفیقی منابع آب وتفکر مدیریت مشارکتی وانتقال مدیریت شبکه های آبیاری را تقویت نموده است .به اعتقاد اکثر کار شنا سان، پایین بودن راندمان آبیاری در کشورهای درحال تو سعه به علت عدم مشارکت واقعی بهره برداران درامرتصمیم گیری، اجرا، مدیریت و نگهداری ازشبکه های آبیاری است .از آنجا که تدوین نظام بهره برداری منابع و م صرف آب جز با تفکر و برنامه ریزی سی ستمی و ا ستفاده از دانش بومی و م شارکت جوامع محلی امکان پذیر نمی با شد، دراین راستا تشکیلاتی تحت عنوان ت شکل های آب بران ایجاد شده است
درطی سالهای دهه 1980 و 1990 دولتها شروع به استفاده از بهره برداران درزمینه هزینه ها وحفظ شبکه های آبیاری نمودند نمودند
این مفهوم به وسیله بسیاری ازکشورها به عنوان مدیریت آبیاری مشارکتی پذیرفته شده است. یکی از رویکردهای انتقال و توزیع آب کشاورزی ایجاد تشکلهای آب بران است .به اعتقاد اکثر دانشمندان وکارشنا سان مسائل توسعه ای مهمترین مشکلات ساختاری بخش کشاورزی وتوسعه روستاهای کشور عدم مشارکت بهره برداران در برنامه ریزی، ت صمیم گیری و سیا ست گذاری های طرحها و پروژه ها می با شد لذا ایجاد سازمانهای مردم نهاد ت شکیل تعاونی های تولید رو ستائی در این مناطق اجتناب ناپذیر می با شد .ت شکلهای آب بران باعث می شود با افزایش دیدگاهها و علایق کشاورزان در مورد آب ،آنان شیوه های بهینه مدیریت آب زراعی را در زراعت خود به مرحله اجرا در آورند بنابراین مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه های آبیاری، پیش نیاز تعیین کننده برای حفاظت و پایداری استفاده از منابع آب خواهد بود.
مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه های آبیاری در حقیقت در اختیار گذا شتن حقوق اجتماعی ک شاورزان به خود آنها ست و استفاده از این حقوق آنها را آگاه تر می سازد با در اختیار گرفتن مدیریت سیستمهای آبیاری به عنوان یک عرصه بزرگ اجتماعی، اقتصادی و درگیر شدن در فعالیتهای مدیریتی و اقتصادی از قبیل برنامه ریزی تامین منابع مالی،جذب اعتبار و ارتباطات سیاسی بر مهارتهای خود در زمینه های برنامه ریزی ، سازماندهی ، بودجه بندی و امور مالی بیفزایند در واقع هزینه های سرسام آور بهره برداری ونگهداری ازشبکه های آبیاری وزهکشی وعدم تکافوی آب بها جهت این هزینه ها، اولین انگیزه برای جلب مشارکت کشاورزان به منظور مدیریت شبکه های آبیاری وزهکشی بوده است
و در ادامه، عوامل دیگری همچون، مدیریت بهره برداری ونگهداری ضعیف و نامناسب، عدم توجه به ر ضایتمندی کشاورزان، عملکرد پایین و سرعت گرفتن روند فر سایش شبکه ها، دولت ها را برای انتقال مدیریت شبکه ها به کشاورزان، مصمم تر کرد،بسترسازی و بررسی زمینه های مورد نیاز ایجاد تشکلها از مقدمات و الزامات ایجاد هر تشکلی به شمار می رود که بی توجهی به این امر در توسعه کشاورزی هزینه بسیار بالایی در بر خواهد داشت .
طرح مناسب و پایدار برای ایجاد ت شکلهای آب بران با هدف م شارکت ک شاورزان در مدیریت آبیاری بای ستی از ویژگیهای انتقال تدریجی مدیریت آبیاری و ایجاد ساختاری ساده همسو با سنتهای منطقه، بهره گیری از سوابق مطالعاتی و اجرای طرح مشارکت در منطقه ،رعایت عدالت اجتماعی ،ایجاد انگیزه مالی برای تشکلها ،کنترل صحت عملکرد مالی تشکلها، تأمین آب کافی وتنظیم شده، برخورداری تشکلها از موفقیت قانونی وحقوقی ، باز سازی و بهسازی شبکه های موجود، سازگاری طرح با قوانین موجود و وجود گروههای هدایت کننده طرح برخوردار باشد.
بیان مسئله
مدیریت م شارکتی عبارت است از حضور مسئولانه و فعال کلیه ذیربط ها در مدیریت سامانه آبیاری و زهک شی، بطوری که برای انجام یک م سئولیت جمعی، جایگاه، نقش واقعی و اختیارات هر فرد، گروه و یا سازمان دولتی و یا غیر دولتی، متنا سب با میزان نقش حقیقی آنها، در فرآیندی بر مبنای اصول و مبانی رهیافت مدیریت م شارکت مدار شکل گرفته با شد
حیدریان، نجفی 1387 نیز مدیریت م شارکتی آبیاری را چنین تعریف می کند :درگیرشدن استفاده کنندگان آب درتمامی مراحل و همه سطوح مدیریت آبی . این تعریف شامل برنامه ریزی ، طراحی ، ساخت ، بهره برداری ونگهداری وتأمین مالی درهمه سطوح شامل سیستم اصلی و شبکه های درجه دو وسه نیزمی شود. تشکل آب بران به گروه یا ت شکل آب بران بطورکلی به گروهی از کشاورزان اطلاق می شود که معمولا در یک واحد، بخش یا حوزه آبیاری ب صورت یک گروه و تشکل ر سمی اداره و مدیریت بخش هایی از شبکه آبیاری را به عهده دارند .این گروه ک شاورزان به نام های گوناگونی ازقبیل گروه آب بران، سازمان آب بران و اتحادیه آبیاری نامیده می شود
مفهوم انتقال مدیریت آبیاری عبارت است از انتقال م سئولیت و اداره امور برای مدیریت شبکه های آبیاری از شرکت دولتی به بخش خصوصی که همان نمایندگان آب بران است که این موضوع دستاوردهای مهمی را در پی خواهد دا شت که ازجمله این د ستاوردها می توان به بهبود و ضعیت اجتماعی، اقت صادی و تولیدی ک شاورزان، حذف هزینه جاری بهره برداری و نگهداری دولت ،کاهش ا ستهلاک و فر سودگی زودرس تاسیسات زیر بنایی، ایجاد شفافیت در کار مدیریت و توان پا سخگویی نهاد سرویس دهنده به آب بران را اشاره کرد بر اساس تعریفی از سوی بانک جهانی، مشارکت فرایندی است که در خلال آن، افرادی که تحت تأثیر پروژه قرار میگیرند، در جهت دهی و اجرای طرحهای توسعه دخیلاند و چنان نیست که فقط سهمی از منافع طرح را دریافت کنند یا به تعبیری دیگر، فرایندی فعال است که از طریق آن بهره برداران علاوه بر سهیم شدن در منافع طرح، بر جهت گیری و اجرای آن نیز تأثیر می گذارند.
مدیریت مشارکت آبیاری از طریق تعاونی های آب بران به این مفهوم است که امور بهره برداری و نگهداری و مدیریت تاسیسات آبیاری به آب بران منتقل شده است و سازمانهای دولتی از منظر مصالح ملی با ارائه خدمات فنی، مشاوره ای ، نقش نظارت، هدایت و حمایت از آب بران را بعنوان ذینفعان و متولیان اصلی این تاسیسات را داشته باشند
