بخشی از مقاله
چکیده
نتایج حاصله از بررسی تطبیقی برنامه ریزی نواحی روستایی در هند و ایران - ناحیه روستایی مرودشت - نشان می دهد که : انجام تحولات عمیق ساختاری همچون : تغییر در رویکرد برنامه ریزی از بخشی و متمرکز به نگرش فضایی و از پای ین به بالا در عرصه مدیریت روستایی ، تفییض قدرت به نظام های اداری محلی و تقویت حکمروایی محلی به جهت جلب مشارکت بیشتر مردم و بخش خصوصی از ضروریات و الزامات مدیریت نوین توسعه روستایی بوده و بویژه توانمندسازی اقتصادی سکونتگاههای روستایی با الهام گیری از تجارب و بومی سازی الگوهای سایر کشور های همسان - همانند تنوع شغلی و عملکردی ، استقرار صنایع وابسته به کشاورزی ، بازاریابی تولید و فروش محصولات کشاورزی - کشت تجاری - ، حمایت از ایجاد اتحادیه ها و تعاونی ها در جهت تقویت حس مشارکت روستاییان ، استقرار باجه ها و نهادها ی اطلاع رسانی اقتصادی مرتبط به نهادهای ملی و بین المللی در عرصه های روستایی ، گسترش استفاده از ICT و ... - می توانند به عنوان راهکارهای اساسی در جهت تحولات ساختاری و توانمندسازی اقتصادی سکونتگاههای روستایی در ایران ، در جهت کاهش و یا رفع مشکلات این گونه عرصه های زیستی و بسترسازی برای دست یابی به توسعه روستایی همسو با توسعه منطقه ای و ملی مطرح گردند .
مقدمه و بیان مساله
عدم توجه به توسعه ی روستایی در کشور و در عوض سیاست تمرکز توسعه در شهرها به نوعی به عدم تعادل فضایی بزرگ در پهنه ی سرزمینی کشور انجامیده است که خود اکنون از موانع اصلی توسعه به شمار می آید . - سعیدی ، 1382 ، - 22 بر اثر سیاست گزاری های مبتنی بر رویکرد بخشی و برنامه ریزی های غیر متمرکز ، سکونتگاه های روستایی در کشور در طی سه دهه ی اخیر با مشکلات فراوانی در ساختار محیطی – اکولوژیک ، اجتماعی – فرهنگی ، اقتصادی و کالبدی - فضایی همچون کاهش میزان درآمد و اشتغال ، مهاجرت ، کمبود خدما ت و امکانات زیربنایی روبرو بوده اند که باعث تشدید ناپایداری در این سکونتگاه ها شده است ؛ به گونه ای که علی رغم اجرای طرح ها و پروژه های مختلف توسط نهادهای متولی توسعه روستایی در کشور ، اما با این وجود مهاجرت های روزافزون روستایی به کانون های شهری همچنان ادامه دارد ، به نحوی که معضلات مختلف ساختاری – عملکردی را در هر دو عرصه های روستایی و شهری در پی داشته و روند توسعه روستایی را با چالش های مختلفی روبرو ساخته است.
از طرف دیگر با توجه به پیوستگی کارکردی میان نظام های سکونتگاهی روستایی و شهری ، اثرات فضایی این گونه مشکلات علاوه بر تاثیر مستقیم در حوزه سکونتگاه های روستایی می تواند به صورت غیرمستقیم مشکلات فراوانی در نظام سکونتگاهی منطقه ای و حتی ملی را دامن بزند . دوام و پایداری هر روستا در گرو پویایی و دوام اقتصاد آن است و از همین رو علت تخلیه و متروک شدن بسیاری از روستاهای کشور ، ضعف و ناکارایی اقتصاد آن هاست . تنوع فضایی روستاهای ایران سبب بهره وری های اقتصادی متنوع در روستاها شده ؛ به گونه ای که در بعضی نواحی روستایی ایران فعالیت های اقتصادی در سطوح گوناگون و با ویژگی های خاص شکل گرفته است .
- مطیعی لنگرودی ، 1381، - 200 در ناحیه مرودشت - محدوده مورد مطالعه - با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی بیشترین سکونتگاههای روستایی در عرصه های دشتی واقع گردیده و بر پایه کشاورزی - بیشتر فعالیت های زراعی و دامی - امرار معاش می نمایند ، در واقع با توجه به اتکای صرف بیشتر این گونه کانون های زیستی بر اقتصاد کشاورزی ، دوام و پایداری آنها نیز تحت تاثیر شدید این گونه فعالیت ها واقع شده است ؛ سیاست های اقتصادی ناشی از برنامه ریزی بخشی و از بالا به پایین در کشور ، بی توجهی به جلب مشارکت فعالانه روستاییان در طرح ها ، وجود واسطه گران محصولات کشاورزی در سطح ناحیه ، فقدان نهادهای اقتصادی – سیاسی محلی حامی کشاورزان ، حمایت ناچیز دولت از کشاورزان ، تک شغلی بودن روستاها و دلائلی از این قبیل به عنوان مهمترین عوامل در ناپایداری سکونتگاههای روستایی و عدم تحقق زمینه های توسعه در سطح ناحیه مرودشت گردیده است ، و از این رو زمینه مهاجرت های شدید فردی و خانوادگی روز افزون را از روستاها به کانون شهری فراهم نموده است .
- مطالعات میدانی نگارنده - 1391 - 1390 این روند تقریبا در بیشتر عرصه های روستایی در ایران مصداق عینی دارد . برای مدت های طولانی ، هند به عنوان سرزمین روستاها شناخته شده است ، و هر روستای نمادین ، هنوز خصیصه های جامعه و فرهنگ سنتی هند را منعکس می سازد . از این رو توسعه هند به طور گسترده ای به توسعه روستاهای آن بستگی دارد . برطبق سرشماری سال 2001 ، 76 درصد از مردم این کشور هنوز در نواحی روستایی زندگی می کنند .
در کشور هند به عنوان یکی از کشورهای جهان سومی - مبتنی بر اقتصاد روستایی - بویژه در دهه های اخیر ، نواحی روستایی تحت تاثیر سیاستگزاری های دولت ، در معرض تحولات ساختاری و در پی آن تنوع عملکردی قرار گرفته اند . در واقع تغییر در رویکرد حاکم بر برنامه ریزی های توسعه از دیدگاه متمرکز به غیر متمرکز و از پایین به بالا ، همراه با نگاه توسعه مشارکتی ، عرصه های روستایی را در هند دستخوش تغییرات و تحولات در خور توجهی قرار داده است ، به گونه ای که ساختار سنتی اقتصاد روستاها تغییر شکل یافته و فعالیت های سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی با مشارکت مستقیم مردم ، مسیر توسعه روستایی را در هند دگرگون ساخته اند و به دوام و پایداری این عرصه های زیستی کمک نموده است .
از این رو پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا با بررسی تطبیقی نواحی روستایی در هند و ایران ، به شناخت و تبیین الگوها و متدهای به کار رفته در برنامه ریزی توسعه روستایی در هند به عنوان تجربه ای موفق پرداخته ، نقش و جایگاه تحولات ساختاری و توانمندسازی اقتصادی را در بستر سازی جهت دست یابی به توسعه روستایی تحلیل نماید و راهکارهایی را جهت رفع و یا کاهش مسائل و مشکلات گریبان گیر عرصه های روستایی در ایران ارائه دهد . مبانی نظری پژوهش با توجه به موضوع و مساله پژوهش ، "رویکرد ساختاری – کارکردی " به عنوان دیدگاه حاکم بر تحقیق انتخاب گردید و تحلیل ابعاد مختلف ، بر مبنای آن صورت پذیرفته است .
فرض اساسی نظریه" پویش ساختاری – کارکردی " بر این واقعیت استوار است که میان ساختار و کارکرد تمام پدیده ها ، در اینجا پدیده های جغرافیایی ، نوعی پیوند تنگاتنگ و غیر قال انکار برقرار است که مجموعه حاصل از آن قابلیت های آن نظام را نمایندگی و تحقق پذیر می کند . بدین سان ، هر نظام دارای قابلیت هایی است که به نیروهای مرتبط با اجزای تشکیل دهنده ی ساختار آن مرتبط است . - سعیدی ، 12 ،
مواد و روش تحقیق پژوهش حاضر ، از نوع بنیادی – کاربردی می باشد و روش
انجام تحقیق توصیفی – تحلیلی و تطبیقی است ؛ که هدف آن مقایسه برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران و هند و ارائه راهکارهایی در جهت توانمندسازی سکونتگاهها و بسترسازی توسعه روستایی در کشور می باشد . برای گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی عمل گردیده است . شهرستان مرودشت ، واقع در استان فارس با 193 نقطه روستایی جامعه آماری پژوهش را تشکیل می دهد - شکل - 2 ، از این تعداد 20روستا به عنوان نمونه انتخاب گردید ؛ که برطبق فرمول کوکران ، 150 خانوار نمونه تعیین شد - شکل - 1 ؛ و به روش تطبیقی با یک ناحیه روستایی در کشور هند مورد بررسی قرار گرفت - شکل - 3 ؛ و براساس شیوه تحلیل محتوایی و ساختاری و نیز استدلال منطقی مطالعه گردید .
