بخشی از مقاله
چکیده:
اهمیت آب و وابستگیکشاورزي بهمنابع آبی وضرورت بهرهبرداري بهینه از آن، نیاز بهمشارکتبهره برداران در قالبتشکلها را بیش از پیش در کانون توجهقرارداده است. ضرورت استفاده بهینه از آب درطول تاریخ، انگیزه پیدایش وتکاملنظام هاي بهره برداري گوناگون متناسبباشرایططبیعی واجتماعی روستاهاي ایران را موجبشده استمهمترین دغدغه و مشکلفراروي طرحهاي توسعهمنابع آب، عدم برنامه ریزي و لحاظ نمودن چگونگیبهره برداري و نگرش به افق آینده اینطرحهابوده است.باتوجهبه اینکههزینه اجراییشبکههاي آبیاري بهخصوص آبیاري، تحتفشار، بسیار بالاست و بدون جلبمشارکتکشاورزان اجراي طرحهابهکندي صورت میگیرد، اقدام بهتشکیلتعاونیکشاورزي متشکل از بهره برداران در منطقهگردیدتابا استفاده از ساز و کار بند ط ماده 17قانون برنامهچهارم توسعه، تعاونیهاي ایجاد شده عهده دار کار گردند. دراینپروژه با استفاده از برنامهچهارم توسعه، ضعفناشی از عملکرد برنامههاي دوم وسوم توسعهپوشش و بهبیان سیاستگذاري جدید در روندجلبمشارکتمردمیمیپردازد. خطمشیها و راهکارهاي نوینتدوین و سازمان آب منطقه اي، فقطنقش دستگاه نظارت عالیهطرح را عهده دار گردیده وشرکتتعاونی ایجاد شده متشکل از روستائیان بهره بردار، به دلیلنقشکارفرماییکه ایفامیکندمشکلات موجود برسر راه پروژه هاي مشابهقبلی را مرتفعنموده و باعثصرفهجویی در هزینه و زمان دراجرا و بهره برداري پروژه میگردد. از دستاوردهاي مهم این رویکرد میتوان بهتحقق اصل44قانون اساسی و دستیابیبهچشم انداز سندتوسعه در افق آینده اینطرحها و شکوفایی و آبادانیمناطق روستاییمحل اجراي پروژه ها اشاره نمود.
مقدمه
موضوع مشارکت از موضوعات پر اهمیت و ویژه در توسعه و برنامه ریزي جوامع روستایی است. شرکتهاي تعاونی روستایینیزبهعنوان نهادهاییکهحقوق بهره برداران را در بخش روستایی وکشاورزي اداره و مدیریتمیکنند، ابزار بسیار مؤثري براي ارتباط مستقیمبا دستگاههاي دولتیمرتبط در اینبخشهابهحساب می آیند و میتوانند آنها را مجاب بهپاسخگویینیازهاي روستاییان در اینبخشنمایند، و موجب افزایشکارایی و راندمان مدیریت دولت در بخشتوسعه روستاییشوند. یا ایجاد چنینتشکلهاي مردمی در روستاها در حقیقتبهمفهوم نهادینهنمودن مردم سالاري، واگذاري کار بهمردم، کاهشهزینهها ومسئولیتهاي دولت در برابرمدیریت
روستاها و جلبمشارکتهاي مردمی در فعالیتهاي عمرانی و توسعهاي روستاهامیشود. لذا ضروري استبا آسیب-
شناسیساختار و عملکرد اینتشکلها، فرصتها و چالشها و نقاط ضعف و قوت آنها را شناسایینموده بایکحرکتنظاممند در ایجاد و گسترش تشکلهاي مردمی در سطح روستاهاباتوجهبهنیازها و ضرورتهاي هر روستابهحمایت و تشویقعملی اقدام گردد.
مدیریتمشارکتی آبیاري بهعنوان یک رهیافتجهانیبراي بهره برداري پایدار از تأسیسات و منابع آبی، وارد کشور نیزگردیده و از این رهگذر مقامات ارشدبخش، اجراي این رهیافت را بهعنوان یکضرورت مورد تأیید وتأکیدقرارداده اند - حیدریان. - 1383کشاورزان نیز اصلیترینعامل در مدیریتمصرف آب و تولیدفرآورده هاي کشاورزي جهت دستیابیبهتوسعهمحسوب میشوند و هرفرآیند و اقدامیکه درشبکههاي آبیاري وزهکشیبدون توجهبهتأثیر ونقشکشاورزي انجام میشود، بازدهیکافی ومطلوب نخواهد داشت - World.bank,2006 - از آنجاییکهمدیریتشبکههاي آبیاري و زهکشی ازسهطریقبخشعمومییا دولتی ، بخشخصوصی وانجمنهاي آب بران امکان پذیرمیباشد - نجفی ، - 1378بنابراین ایجاد تعاونیهاي آب بران از اهمیت و جایگاه ویژه اي در اینعرصهبرخوردار است.
مشارکت داراي اهدافی استکهبدون لحاظ کردن آن ها احتمال میرود بهمبحثیبیفایده بدل گردد .
توانمندسازي بهره برداران و ظرفیتسازي در میان آن ها، افزایشثمربخشیطرح، بهبود کارآیی آن، استفاده از تجارب جامعهمحلی و دانشکارشناسان دولت و در نهایتتقسیمهزینهپروژه میان مجریان و بهره برداران از جمله اهداف مشارکت است. بنابراینمشارکتمردم در قالبتشکلهاي منسجممیتواندبهپایداري مدیریت آبیاري و توسعهشبکهها در مناطق روستاییکمکنماید.
-2مفاهیم و اصطلاحات
واژه روستاعمدتابهیک واحدهمگنطبیعی، اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و کالبدي گویندکه از یکمرکزجمعیت و محلکار و سکونت - اعم از متمرکز، پیوسته و یاپراکنده - باحوزه و قلمرو معینثبتی و یاعرفیتشکیلمیشود و اکثریتساکنان شاغل دائمی آن بهطور مستقیم و یاغیرمستقیمبهیکی از فعالیتهاي اصلی زراعی، باغداري، دامداري، صیادي، صنایع روستایی و یاترکیبی از اینفعالیتها اشتغال دارند و از آن ارتزاق مینمایند و پیوندفرهنگی و اجتماعیعمیقیمابینجامعه آن برقرار است - مطیعیلنگرودي،. - 1382
واژه هاي مشارکتیبراي اولینبار از دهه1950 وارد فرهنگ و توسعهگردید و چند دههپس از آن یعنی دهههاي 1970و 1980شاهد ورود اینمفهوم در توسعه روستاییهستیم. با وجود اینموضوع، هنوز یکبرداشتمشخص و یکسان از مفهوم مشارکت وجود ندارد و بهبیان ساده مشارکتنزد کارشناسان مختلفتوسعهمعانیمتفاوتی دارد. از این رو مشارکت را مانندچتري شده کهتمام اشکال اقدامات و مداخلات توسعه در زیر آن قرار
دارند. بطوري که امروزه تمام فعالیتهاي توسعهمانندتحقیقات، برنامه ریزي ، مدیریت، اجرا و ارزشیابیهمهپسوندمشارکتیگرفته اند. تاجاییپیش رفتهکهبرخیمعتقدندمشارکتبه افسانهتبدیلشده استتا واقعیت - شعبانعلیفمی،. - 1383واژه مشارکتبرابرنهاد واژه«participation»انگلیسی است و در این زبان نیزمفهوم آن باهمدیگرعملکردن، برعهده گرفتن، سهمی از چیزي برداشتن، بخشی از چیزي را برعهده داشتن و عملمتقابل اجتماعی در یکگروه میباشد - حامدمقدم،. - 1379مشارکتیعنیتشریکمساعی و نیزسهیمشدن عده اي در امري براي حصول هدف نهایی - رفیعپور،. - 1370همچنینمشارکتعبارت از فرآیندنیازسنجی، تصمیمگیري، برنامه ریزي، اجرا، بازنگري، ارزشیابی و بهره مندي مشترك افراد - ژرژ فوکه،. - 1375بر اساس تعریفی از سوي بانکجهانی، مشارکتفرایندي استکه در خلال آن، افرادي کهتحتتأثیرپروژه قرار میگیرند، در جهتدهی و اجراي طرحهاي توسعه دخیلاند و چنان نیستکهفقطسهمی از منافعطرح را دریافتکنندیابهتعبیري دیگر، فرایندي فعال استکه از طریق آن بهرهبرداران علاوه برسهیمشدن در منافعطرح، برجهتگیري و اجراي آن نیزتأثیرمیگذارند.همچنینهرکنشمتقابل اجتماعیکه درآن افراد یاگروههاکار و فعالیتخود را بهصورت کم و بیشسازمان یافته و باکمکمتقابلبههممی آمیزندتاهدفیمشترك تحققیابد - رابرت مید،. - 1374مدیریتمشارکتینیزبهمعناي مشارکت افراد مناسب، در زمان مناسب، و براي انجام کار مناسب است. برپایه اینتعریف، مشارکتکارکنان در کارهاییکهبهخود آنهامربوط میشود، مشارکتی داوطلبانه، ارادي و آگاهانهخواهدبود که اینمشارکتنوعی درگیري فکري و احساسیشخص در فعالیتیگروهیبهحساب می آیدکهبهتحققهدف هاي گروه کمکمیکند - اوکلی،. - 1370همچنینمدیریتمشارکتیعبارت است از حضور مسئولانه و فعال کلیه ذیربطها در مدیریتسامانه آبیاري و زهکشی، بطوري کهبراي انجام یکمسئولیتجمعی، جایگاه، نقش واقعی و اختیارات هرفرد، گروه و یاسازمان دولتی و یاغیر دولتی، متناسببامیزان نقشحقیقی آنها، در فرآیندي برمبناي اصول و مبانی رهیافتمدیریتمشارکتمدار شکلگرفتهباشد - حیدریان،. - 1386شرکتتعاونینیزعبارت از اجتماعی از افراد استکهباطیبخاطر و آزادانهبراي رسیدن بههدفهاي مشترك از طریق ایجاد سازمانیکهبهصورت دموکراتیک اداره میشود گردهم آمده هریک از اعضاي چنینسازمانیتأمینکردن سرمایهلازم را بهنسبتمعقولیتعهدمینماید و متقابلاً سهممنصفانه اي نیز از سود و زیان حاصل ازکار دستهجمعیکهبهصورت فعالانه درآن مشارکتکرده اندنصیبشان خواهدشد - انصاري ،. - 1382نجفی - 1378 - نیزمدیریتمشارکتی آبیاري را چنینتعریفمیکند: درگیرشدن استفاده کنندگان آب درتمامیمراحل و همهسطوح مدیریت آبی . اینتعریفشاملبرنامه ریزي، طراحی، ساخت، بهره برداري ونگهداري وتأمینمالی درهمهسطوح شاملسیستم اصلی و شبکههاي درجه دو وسهنیزمیشود. مفهوم تشکل آب بران نیزبطورکلیبهگروهی از کشاورزان اطلاق میشود کهمعمولا در یک واحد، بخشیاحوزه آبیاري بصورت یکگروه و تشکل رسمی
