بخشی از مقاله
چکیده:
کارآفرینی زنان نقش با مهمی را در اقتدار زنان و توسعه جوامع ایفا میکند. بررسی های اخیر نشان داده است که در بسیاری از جوامع و فرهنگ ها از جمله کشور ما، زنان به شدت به کارآفرینی روی آورده اند؛ اما علیرغم این موضوع، ورود زنان به عرصه کارآفرینی همواره با موانع و محدودیتهای زیادی روبه رو بوده است. آمارها نشان میدهد کمتر از 10 درصد از کارآفرینان در ایران زن هستند؛ و عوامل گوناگونی مانع از بروز و رشد استعدادهای بالقوه زنان در عرصه کارآفرینی شده است.
در این مقاله ، سعی شده است تا موانع کارآفرینی زنان در ایران شناسایی و بررسی شود. بدین منظور جهت شناسایی موانع و محدودیتها ابتدا به بررسی ادبیات موضوع موانع کارآفرینی زنان پرداخته شده و از نظر خبرگان این موانع در هفت بعد و 41 مؤلفه دسته بندی شد. سپس با استفاده از روش های آماری به تحلیل دادههای جمع آوری شده در ارتباط با موانع کارآفرینی زنان در استان قزوین پرداخته شد. نتایج نشان داد که 30 مانع در شش بعد خانوادگی، علمی-تحصیلی، شخصیتی، مالی، فرهنگی- اجتماعی و قانونی، بر کارآفرینی زنان تأثیر گذار بوده و موانع بعد پرورشی تأثیرگذار نیستند.
مقدمه:
کارآفرینی فرآیندی است که نقش حیاتی در تداوم، رشد و توسعه ملی و حتی اقتصادی جهانی ایفا میکند. لذا لزوم ایجاد بستر و جو مناسب در جهت حمایتهای منطقی اعم از مادی، معنوی، فرهنگی، تحقیقاتی و علمی از کارآفرینی و کارآفرینان بیش از پیش در کشور ما احساس میگردد. اهمیت بحث کارآفرینی به حدی است که اقتصاددانان کارآفرینان را موتور رشد و توسعه اقتصادی جامعه میدانند و دانشمندان مدیریت آنها را از مهمترین عوامل تحول و نوآوریهای سازمانی در عصرحاضر به شمار میآورند. لذا هر محیطی که افرادش برخوردار از تفکر و هنر کارآفرینی باشند، اقتصادی پویا و متنوع خواهند داشت
متأسفانه در ایران نهاد یا سازمان دولتی مختص کارآفرینی و کارآفرینان وجود ندارد. و تنها در برخی وزارتخانهها و نهادهای دولتی، حمایتهای محدودی از خود اشتغالی مشاهده میگردد. این حمایتها به صورت عمومی است و زنان نیز همچون مردان در حد امکان از آن بهرهمند میشوند و برنامهای ویژه برای زنان کارآفرین وجود ندارد. از این حمایتها میتوان به طرح خوداشتغالی وزارت کار و امور اجتماعی، کمکهای مالی بانک کشاورزی، حمایتها و کمکهای وزارت تعاون اشاره کرد. تنها برنامه های ویژه برای زنان کارآفرین، کمکهای جزئی بانک کشاورزی و حمایت وزارت تعاون از تعاونیهای با 70% عضو زن میباشد که آن هم متأسفانه کارایی و اثربخشی لازم را نداشته و به رانت تبدیل شده است
با توجه به اینکه زنان نیمی از جمعیت فعال کشور را تشکیل میدهند و در سالهای اخیر - رشد - قابل توجهی در سطح تحصیلات و اشتغال زنان در جامعه ایران بهوجود آمده است، لذا توجه به فعالیتهای کارآفرینانه در این قشر از جامعه میتواند به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک شایانی نماید . آمار مربوط به اثرات اقتصادی کارآفرینی زنان در جوامع مختلف مؤید این گفته است. به عنوان مثال فعالیتهای کارآفرینانه زنان در ایالات متحده آمریکا بین سالهای 87 تا 97 ، از نظر تعداد 2 برابر، از نظر اشتغال زایی 4 برابر و از نظر فروش 5 برابر شده است.
همچنین نرخ افزایش تعداد زنان صاحب کسب و کار در ایالات متحده آمریکا بین سال-های 1997 تا 2002، افزایشی 14 درصدی داشته است و این نرخ دو برابر افزایش فعالیتهای کارآفرینی مردان است 2006 - . - Arasti, در رابطه با رشد در فروش سالیانه بنگاههای اقتصادی با مالکیت یا مدیریت زنان نیز شاهد ارقام - بسیار بالایی - هستیم. این رشد طی 12 سال اخیر، حدود 430 درصد و بین سالهای 1997 تا 2002، 40 درصد - حدود 1,5 تریلیون دلار - بوده است.
همچنین این بنگاههای اقتصادی در سال 2002 برای حدود 10 میلیون نفر شغل ایجاد کرده اند و سالانه حدود 2/5 تریلیون دلار به درآمد اقتصادی دولت آمریکا کمک کرده اند که این رقم از GDP بسیاری از کشورها بالاتر است . - Arasti, 2006 - در سایر کشورها نیز شاهد چنین رشدی در تعداد زنان کارآفرین هستیم. در پرتقال، تعداد زنان کارآفرین در سال1995، 53 درصد رشد داشته است
در فرانسه، 28% کل کسب و کارها توسط زنان ایجاد و اداره میشود . - ORBAN, 2001 - در استرالیا، زنان صاحب کسب و کار، 10 ا لی 15 درصد از درآمد ملی را تولید میکنند. در تونس، 5000 زن صاحب کسب و کا ر وجود دارد که % 15 کل صاحبان کسب و کار تونس را تشکیل می دهند 2006 - . - Arasti, از این رو، کارآفرینی زنان، امروزه در دنیا به عنوان یکی از منابع رشد، اشتغال زایی و نوآوری شناخته شده است.
لذا بنابه ضرورت توسعه سهم زنان دراقتصاد ملی ومقابله با بحران بیکاری زنان ضروری است که شرایط لازم برای توسعه کسب وکار زنان کارآفرین فراهم گردد تا زنان با ایجادکسب وکار و فرصت های شغلی برای خود و دیگران بتوانند معضل کنونی جامعه را پایان بخشند
با این وجود علیرغم سیر پیشرونده فعالیتهای کارآفرینی در کشورهای مختلف، آمارهای موجود بیانگر این واقعیت است که هنوز جامعه ایران نتوانسته است از توانمندیهای مربوط به زنان کارآفرین استفاده نماید. به عنوان مثال استان یزد یکی از استانهایی است که در آن با ایجاد پارک علم و فناوری و همچنین تلاشهای گسترده اداره تعاون و سایر سازمانها، فعالیتهایکارآفرینانه زنان در حد قابل توجهی تشویق و حمایت میشود. اما علیرغم این تلاشها،سهم زنان در بین کارآفرینان سال 1385 استان، تنها %8 بوده است
بدیهی است که در مسیر توسعه فعالیتهای کارآفرینانه زنان، موانع و مشکلات متعددی وجود داردکه شناسایی و رفع آنها منجر به تسهیل این امر خواهد شد. بنابراین مطالعه موانع کارآفرینی زنان به شناسایی محدودیتهای موجود، اصلاح مسیر آتی و در نهایت افزایش کارآیی فردی و اجتماعی آنان کمک میکند - 2005 . - Javaheri ,
با توجه به اینکه مطالعات کمی در این زمینه انجام شده است، این پژوهش در صدد است تا از طریق مطالعه اکتشافی، عوامل مؤثر بر عدم مشارکت زنان درفعالیت های کارآفرینی در بین کارآفرینان زن استان قزوین را شناسایی و تجزیه و تحلیل نماید و راهکارهایی را جهت توسعه کارآفرینی در این بخش از جامعه ارائه دهد.
چارچوب نظری:
در عرصهی جهانی، زنان خلاق، نوآور و مبتکر به عنوان کارآفرینان، منشأ تحولات بزرگی در زمینه های صنعتی، تولیدی و خدماتی شده اند و نقش آنان به عنوان موتور توسعه اقتصادی، قهرمانان ملی و توسعه صنعتی، محرک و مشوق سرمایه گذاری، عامل ایجاد اشتغال، گزینه اصلی انتقال فناوری و عامل رفع خلل و تنگناهای بازار، در جوامع تبیین یافته است
در این راستا طی دو دهه گذشته، زنان بسیاری به عنوان کارآفرین به محیطهای کسب و کار روی آوردهاند، به طوری که حضور زنان در مکانهای کسب و کار برای اداره سازمانهای کوچک و کارآفرین اثر عظیمی بر اشتغال و محیطهای کسب و کار در سراسر جهان داشته است. آمارها نشانگر رشد زنان کارآفرین تا سال 2002 در جهان بخصوص آمریکای شمالی بوده است. با این وجود هر چند که مشکلات اولیه بر سر راه توفیق زنان در کسب و کار از میان برداشته شده است، اما هنوز چالشها و موانع فراروی زنان کارآفرین، بسیار است. پرسشهای بسیاری از سوی پژوهشگ ران در باره اثرات و موانع کارآفرینی زنان مطرح شده است
در یک بررسی انجام شده بر روی 140 کارآفرین زن در آمریکا، موانع عمده آنان در زمینه راه اندازی و ادامه کار در جدول1 نشان داده شده است . - Hisrich and Brush, 1984 - در این بررسی بزرگترین مشکل زنان در مرحله راه اندازی ، تأمین سرمایه و در مرحله ادامه کار، کمبود تجربه در برنامه ریزی مالی میباشد.
جدول شماره : - 1 - مشکلات عمده زنان کارآفرین در زمینه راه اندازی و ادامه کار - - Hisrich and Brush, 1984
در مطالعه دیگری که درمورد 129 زن کارآفرین آمریکایی انجام شده است، نتایج نشان میدهد که 34 درصد از آنان در جلب سرمایه گذاری و مدیریت مالی دچار مشکل بوده اند. همچنین در این تحقیق زنان کارآفرین ابراز داشتندکه به علت زن بودن قادر به ورود به برخی از محافل اجتماعی نبودهاند، و البته این مسأله در مورد زنان سیاه پوست تشدید میشد
مطالعهی دیگری که از طریق مصاحبه با زنان کارآفرین شرکت کننده در برنامه آموزشی توسعه کارآفرینی زنان - WED - در رومانی صورت گرفت، آشکار نمود که اکثر آنها احساس میکنند که مهم ترین موانعی که در ابتدای راه باید برآنان غلبه کرد، موانع درونی از جمله : ترس از شکست، کمبود جسارت، کمبود حمایت معنوی و نبود الگوی مناسب میباشند
از جمله تحقیقاتی که در زمینه شناسایی موانع کارآفرینی زنان در داخل کشور صورت گرفته میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
در تحقیقی که در زمینه بررسی تأثیر نابرابری جنسیتی بر کارآفرینی زنان در ایران صورت گرفته، موانع خانوادگی، نظام تعلیم و تربیت، ناهمخوانی انتظارات نقشی، باورهای کلیشه ای و مناسبات حاکم بر سازمان کار به عنوان مهم ترین موانع کارآفرینی زنان ایرانی قید گردیده است
در بررسی صورت گرفته در بین زنان کارآفرین در تعاونی های استان مازندارن، مشکلات مالی، اختلاف میان اعضا و تبعیض علیه زنان، به عنوان مهمترین موانع کارآفرینی زنان در تعاونیها مطرح گردیده است
در تحقیق دیگری که بین زنان کارآفرین در شهرها و روستاهای مختلف کشور صورت گرفته است، عمده موانع کارآفرینی زنان به شرح جدول 2 بیان گردیده است
جدول : - 2 - عمده موانع کارآفرینی زنان
موانع مؤثر بر کارآفرینی زنان
جهت شناسایی موانع مؤثر بر کارآفرینی زنان، نخست با بررسی کتابخانهای پیشینه پژوهش، یکسری از عوامل شناسایی گردید. سپس برای تکمیل این عوامل پرسش نامه ای بر اساس مفهوم پایای دلفی طراحی و میان کارشناسان - استادان دانشگاه قزوین و برخی از کارآفرینان زن - توزیع شد. سرانجام با بررسی دیدگاههای کارشناسان و صاحب نظران سلسله موانع اولیه مؤثر در کارآفرینی زنان به دست آمد.
فرضیههای پژوهش
بر اساس - طبقه بندی - سلسله موانع مؤثر بر کارآفرینی زنان فرضیههای پژوهشی چنین است:
فرضیه ی -1-1 موانع خانوادگی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیه ی -1-2 موانع علمی- تحصیلی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیه ی -1-3 موانع پرورشی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیه ی -1-4 موانع شخصیتی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیه ی -1-5 موانع مالی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیهی -1-6 موانع فرهنگی- اجتماعی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیهی -1-7 موانع قانونی بر کارآفرینی زنان مؤثر است.
فرضیهی -2 میان میزان تأثیر موانع مختلف، با یکدیگر بر کارآفرینی زنان در استان قزوین ، تفاوت معناداری وجود ندارد.
روش شناسی تحقیق
پژوهش از نوع کاربردی و روش انجام آن، توصیفی- پیمایشی است. روش جمعآوری دادهها، کتابخانهای - میدانی است. اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش طی دو مرحله جمعآوری گردید. مرحله اول شامل روش کتابخانهای و مرحله دوم مطالعات میدانی مشتمل بر مصاحبه اکتشافی و تکمیل پرسشنامهها توسط زنان کارآفرین استان قزوین بود.
جامعه آماری پژوهش شامل زنان کارآفرین استان قزوین میشود. این جامعه چند دسته از زنان را به شرح زیر شامل میشود:
- کارآفرینان زن معرفی شده از سوی اداره کار و امور اجتماعی استان قزوین
- زنانی که شرکتهای مستقلی را زیر نظر پارک علم و فناوری استان قزوین تأسیس نموده و فعالیت میکنند.
- زنان شاغل فعال در پستهای مدیریتی و سرپرستی در ادارات و شرکتهای استان قزوین
جهت تعیین تعداد نمونه آماری، با استفاده از دستور برآورد حجم نمونه بر اساس جدول مورگان، شمار آماری 90 نفر به دست آمد و بدین ترتیب تعداد 90 پرسشنامه بین زنان کارآفرین توزیع گردید که از این تعداد پرسشنامه 60 عدد دریافت گردید - نرخ بازگشتی . - 0/67 خلاصه داده های جمع آوری شده در ارتباط با پاسخ دهندگان به شرح جدول 3شماره میباشد.
جدول : - 3 - توزیع فراوانی ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان
ابزار گردآوری داده ها روایی و پایایی
داده های مورد نیاز برای آزمون فرضیه های پژوهشی با استفاده از پرسشنامه گردآوری شد. پرسشنامه مذکور مبتنی بر 7 قسمت و شامل 41 پرسش درباره میزان تأثیر موانع مؤثر بر کارآفرینی زنان بود.
