بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به مطالعه تحلیل عوامل موثر بر تغییر دیدگاهها و عقاید زنان فعال مدنی استان کرمانشاه نسبت به حجاب از دیدگاه خود زنان پرداخته است. دادهها و اطلاعات به روش کیفی و با استفاده از روش گرندد تئوری و تکنیک مصاحبه نیمه ساختیافته از 25 نفر زن فعال مدنی استان کرمانشاه گردآوری شده است. روش نمونهگیری، نمونهگیری گلوله برفی یا اسنو بال میباشد. دستاوردهای این پژوهش حاکی از آن است که از دیدگاه پژوهششوندگان، کم شدن حساسیت خانوادهها نسبت به مساله حجاب، حجاب مانعی برای فعالیت اجتماعی، تغییر مفهوم حجاب در جامعه کنونی، وجود مقررات خشک و برخورد قهری، مهمترین عوامل کمتوجهی و بیتوجهی به حجاب هستند.
مقدمه و بیان مساله
حجاب یکی از مهمترین و متمایزترین ارزشهای فرهنگی و اجتماعی جوامع اسلامی به ویژه ایران اسلامی است، زیرا طبق گواهی متون تاریخی، حجاب در اکثر ملتهای جهان رایج بوده است، اگرچه فراز و نشیبهای زیادی را طی کرده، ولی هیچگاه به طور کامل از بین نرفته است. علویقی در کتاب "زن در آیینهی تاریخ" چنین مینویسد: "دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران
ماقبل تاریخ و عصر حجر نسبت میدهند،.... با توجه به علل ذکر شده و بررسی آثار و نقوش به دست آمده، پیدایش حجاب به دوران پیش از مذاهب مربوط میشود و با توجه به این دلایل، عقیدهی عدهای که میگویند مذهب موجد حجاب میباشد، صحت ندارد، ولی باید پذیرفت که در دگرگونی و تکمیل آن بسیار مؤثر بوده است". با توجه به اینکه مسئله حجاب و پوشش امری فطری بوده و در تمامی ادیان الهی خصوصا دین اسلام به آن اشاره شده و پیش از آنکه یک حکم اسلامی باشد یک حکم الهی به شمار میآید، در جامعه شاهد این هستیم که عدهای از زنان این حدود پوشش را رعایت نمیکنند، که این مسئله با سیر تاریخی حجاب و پوشش در تضاد است.
از طرفی نیز تحلیل عملکرد و روابط انسانی مستلزم در نظر گرفتن حضور زنان در فضاهای مختلف اجتماعی و تعاملاتی است که با دیگر کنشگران در این عرصه صورت میگیرد. اهمیت بحث، لازم و ضروری مینماید تا به مطالعهی این موضوع پرداخته شود. در این میان، تحلیل این مساله از دیدگاه خودِ زنان میتواند ما را در فهم بهتر آن یاری کند. با توجه به موارد فوقالذکر این پژوهش با هدف کشف معانی و دلایل کمحجابی و بیتوجهی زنان فعال اجتماعی نسبت به حجاب، به دنبال مطالعه جایگاه حجاب در فعالیتهای روزمرهی آنهاست.
پیشینه تحقیق
در مورد حجاب و عوامل گرایش به حجاب و بیحجابی تحقیقات و پژوهشهای بسیار زیادی انجام گرفته است، اما تعداد زیادی از این تحقیقات تنها تکبعدی بوده و یا از روشهای کمی به دست آمدهاند و تقریبا کار مهمی که از زوایای گوناگون و با استفاده از روشهای کیفی انجام شده باشد، صورت نگرفته است. به همین خاطر در این پژوهش به بررسی عوامل و دلایل کمتوجهی و بیتوجهی نسبت به حجاب از دید خود زنان، خصوصا زنانی که بیشتر در فعالیتهای اجتماعی حضور دارند پرداخته میشود.
چارچوب نظری
از آنجایی که این پژوهش به روش کیفی صورت گرفته است، به همین دلیل از رویکردهای اجتماعی به بدن، پدیدارشناسانه و طبیعتگرایانه به عنوان چارچوب نظری پژوهش برای تفسیر و تبیین موضوع مورد مطالعه، استفاده شده است. رویکرد اجتماعی، بدن را نتیجهی نیروهای اجتماعی میانگارد و بر این باور است که بدن توسط جامعه شکل داده، متحمل فشار و حتی ایجاد و ساخته میشود. پیروان این رویکرد معتقدند که فیزیک بدن و وجود زیستی آن باید در ارتباط با دیگر واحدهای تحلیل مثل نژاد، جنسیت، فرهنگ، جهتگیری جنسی، سن، بیماری و ناتوانی، ملاحظه میشود - شیلینگ، :2003 ص. - 63 این رویکردشامل دامنهای از دیدگاههای گوناگون است. اعتقاد به اینکه بدن حامل ویژگیها و معانی جامعه است و مرزهایی که تفاوت بدنی بین گروههای مردم را مشخص میدارد و به صورت اجتماعی ایجاد شده است، به عنوان وجه اشتراک این دیدگاهها محسوب میشود.
دیدگاه پدیدارشناختی با مفهوم بدن زیستمند بهعنوان به عنوان ویژگی اصلی این رویکرد مرتبط است. ویژگی این رویکرد، تلاش برای توصیف ساختار جهان روزمره و روند زندگی افراد در چنین جهانی است. بنابراین رویکرد پدیدارشناختی به بدن، مرتبط با تجربههای زیستمند افراد است و اینکه آنها چگونه جهانشان را به شیوههای معنادار تفسیر و خلق میکنند - نتلتون، :1995 ص. - 247 رویکرد طبیعتگرایانه به این مساله میپردازد که مردم چگونه روابط بین بدن، هویت خود و جامعه را درک میکنند. در این رویکرد، بدن یک وجود زیستشناختی واقعی است که صرف نظر از زمینه اجتماعی که در آن قرار دارد، یک پدیده جهانشمول محسوب میشود. طبیعتگرایان، بعد زیستشناختی بدن را به عنوان اصل تعیین کنندهی نقش کنش فرد، هویت شخصی و هویت اجتماعی فرد در نظر میگیرند که زیربنای خود و جامعه را تشکیل میدهد و مبنایی برای روابط اجتماعی فراهم میسازد - شیلینگ، :2003 ص37 و نتلتون، . - 1995
روش پژوهش
دادهها واطلاعات حاضر به روش کیفی و با استفاده از از روش گرندد تئوری و تکنیک مصاحبه نیمه ساختیافته از 25 نفر زن فعال مدنی استان کرمانشاه گردآوری شده است. روش نمونهگیری، نمونهگیری گلوله برفی یا اسنو بال میباشد که در دسترس بوده و قادر به ارائه اطلاعات مورد نظر ما هستند. در این پژوهش، فرآیند تحلیل دادههای گردآوری شده، تحلیل موضوعی میباشد.
این تحلیل به عمل کدگذاری و تحلیل دادهها و با این هدف که دادهها چه چیزی بیان میکنند میپردازد؛ که در مرحله اول به دنبال الگویابی در دادههاست - محمدپور، . - 66 :1390 به طوری که از طریق استقرای تحلیلی، دادههای مصاحبهای در ارتباط با معانی غالب بیحجابی و کمحجابی در آنها طبقهبندی شده و بر اساس آنها الگوهای معنا بخشی به مسائل و عوامل اجتماعی کم توجهی و بیتوجهی به حجاب شناسایی شده است. فرآیند طبقهبندی و کدگذاری دادهها به این صورت بوده است که ابتدا در هر مصاحبه، تمام نکاتی را که به عوامل کم توجهی به حجاب پرداخته بود استخراج گردید و در مرحله بعد هر کدام بر اساس دستهبندیهای معنایی مشابه، دستهبندی و در نهایت گروههای اصلی و هستهای شناسایی شدهاند.
