بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف، تعیین تأثیر برخی از موانع ساختاری و موانع رفتاری کارآفرینی در شرایط فعلی و ایده ال در شرکت نفت و گاز اروندان، روش پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی است. نمونه آماری 100 نفر از کارکنان به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند.در این تحقیق، دو پرسشنامه استاندارد موانع ساختاری کارآفرینی سازمانی و موانع رفتاری کارآفرینی سازمانی است که به ترتیب با پنج و چهار مؤلفه و 25 و 14 سوال که به ترتیب بر اساس آلفای کرونباخ. /85 و . /88 که به روش پنج گزینه ای لیکرت بوده و برای هر پرسش دو موقعیت شرایط فعلی و میزان اهمیت موانع در شرایط ایده ال در نظر گرفته شده است. از روش های آماری آزمون کلموگروف - اسمیرنوف، آزمون بارتلت، آزمون تی زوجی، آزمون رتبه های فریدمن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج فرضیه ها نشان داد که بین فرهنگ سازمانی، موانع و ویژگی های مدیران، سبک رهبری مدیران، استراتژی سازمانی و نظام مالی و بودجه ای، در شرایط فعلی و ایده ال رابطه معنی داری وجود ندارد. اما بین موانع و ویژگی های کارکنان، نظام تحقیق و توسعه، نظام ارزیابی عملکرد و نظام حقوق و دستمزد در شرایط فعلی و ایده ال رابطه معنی داری وجود دارد.
کلید واژه ها:
کارآفرینی، کارآفرینی سازمانی، موانع ساختاری، موانع رفتاری، شرکت نفت و گاز اروندان.
مقدمه
در عصر خلاقیت و نوآوری، سازمان ها نه با بازوی کارگران و نه با کار فکری دانشگران که با توان نوآوری کارآفرینی را موتور توسعه اقتصادی و " ژوزف شومپیتر " انسان های آفریننده می گردنند این توسعه را کارآفرین معرفی کرد .وی با تاکید بر این که کارآفرینی یعنی مدیریت فرصت، بیان می کند که شرکت های جدید شرکت های قدیم را از بین می برند؛ این فرآیند از راه چرخه نوآوری و کارآفرینی انجام می شود .اهمیت کارآفرینی به آنجا رسیده که بعضی از صاحب نظران، کارآفرینی را یکی از عوامل تولید مثل سرمایه و کار شناخته و از آن به عنوان موتور توسعه اقتصادی نام می برند [12] .کارآفرینی نیروی محرکه در توسعه ی کشور است که از جمله نقش های آن نوآوری است. در دنیای در حال تحول امروز، کامیابی از آن جوامعی است که بین منابع کمیاب و قابلیت های مدیریتی به وسیله کارآفرینی منابع انسانی خود رابطه ی معناداری را برقرار سازند. به عبارت دیگر جامعه ای می تواند در مسیر توسعه گام بردارد که با ایجاد بسترهای لازم منابع انسانی خود را به دانش و مهارت کارآفرینی تجهیز کند تا با استقاده از این توانمندی ارزشمند، جامعه را به سوی ایجاد ارزش های رشد و توسعه، مدیریت و هدایت کند. در 3 دهه ی اخیر دولت ها و بخش های خصوصی به علت مشکلات اقتصادی و اداری متعدد با چالش های بزرگی دراداره ی امور خود مواجه شده اند. طی این دوره تشکیلات حجیم و بیش از حد بزرگ سازمان های دولتی از کارایی لازم برخوردار نبوده و از هدف اصلی خود یعنی خدمت رسانی به مردم دور ماند. کم کم مفهوم جدیدی از کارآفرینی هم به وجود آمد.این مفهوم چیزی جز کارآفرینی سازمانی نیست. با توجه به این موارد و ضرورت قطعی نیاز سازمان ها به حوزه علمی- کاربردی نوین بدیهی است که تغییر، تحول، نوآوری و کارآفرینی جزو جدانشدنی در سازمان های امروزی است. پینچات معتقد است کارآفرینی درسازمان برای تجدید حیات، بقا و دوام سازمان ها سرمایه ایجاد می کند سازمان ها نیز باید شرایط لازم را برای اجرای موفق آن ایجاد کنند. کارآفرینی سازمانی را فرآیندی می دانند که در آن کل سازمان وکارکنان دارای روحیه کارآفرینی بوده و سازمان، بستر و محیط مناسب را برای پرورش و ترویج کارآفرینی مهیا می سازد. کارآفرینی سازمانی از نظر ایشان مفهوم چند بعدی است که فعالیت ها سازمان را متوجه نوآوری محصول، نوآوری در فن آوری، مخاطره پذیری و پیشگامی می سازد و در واقع، به مفهوم تعهد شرکت به ایجاد و معرفی محصولات جدید، فرآیندهای جدید و نظام های سازمانی نوین است.[5] در سازمان های کارآفرین، فضای » برنده بودن طرفین« و اعتماد بین کارکنان و مدیران از سطح بالاتر برخوردار است و افراد به جای حفظ منافع و موقعیت خود، بیشتر نگران اجرای ایده های جدید هستند ضمن اینکه یکی از خصوصیات این فرهنگ تظاهر نکردن به کار است، درست برعکس سازمان های سنتی که افراد مجبورند به کار تظاهر کنند که نتیجه کنترل سخت گیرانه و رسمی این گونه سازمانهاست . [3] روند عمومی در سازمان های ایران نیز موید این مطلب است که شرایط حاکم بر این سازمان ها، سنتی و غیرکارآفرینانه است و به نظر می رسد یکی از مهم ترین علل ناکارآمدی این سازمان ها در ایران ناشی از نبود کارآفرینی سازمانی است .[16] این پژوهش بدنبال یافتن موانع ساختاری و رفتاری کارآفرینی سازمانی در شرایط فعلی و مطلوب در شرکت نفت و گاز اروندان تفاوت معناداری وجود دارد.
اهداف پژوهش هدف اصلی: شناسایی موانع ساختاری و موانع رفتاری کارآفرینی در شرکت نفت و گاز اروندان.
هدف های فرعی
1. تعیین رابطه بین فرهنگ سازمانی در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
2. تعیین رابطه بین موانع و ویژگی های کارکنان در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
3. تعیین رابطه بین موانع و ویژگی های مدیران در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
4. تعیین رابطه بین سبک رهبری مدیران در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
5. تعیین رابطه بین استراتژی سازمانی در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
6. تعیین رابطه بین نظام مالی و بودجه ای در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
7. تعیین رابطه بین نظام تحقیق و توسعه در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
8. تعیین رابطه بین نظام ارزیابی عملکرد در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
9. تعیین رابطه بین نظام حقوق و دستمزد در شرایط فعلی و مطلوب تفاوت معناداری وجود دارد.
ادبیات تحقیق مفهوم و تعاریف کارآفرینی
کارآفرینی، مفهومی است که همواره با خلقت بشر وجود داشته است، یعنی از زمانی که انسان نخستین، شروع به شکار کرد و با وجود رشد اقتصاد جهانی، کارآفرینی فرصت های یکسانی را در کسب سودهای کلان تا جایی که امروزه برای تمامی انسان ها به وجود آورده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، با ظهور اینترنت که افزایش عدالت اطلاعاتی را به ارمغان آورده، دیگر نمیتوان گفت افراد در سن 30 سالگی نمی توانند میلیونر شوند.به طور کلی وجود اینکه از ابتدای خلفت بشر و همراه با او در تمام قسمت های مختلف " کارآفرینی"، زندگی انسان حضور داشته و مبنای تمامی تحول ها و پیشرفت های بشری بوده و با وجود تعاریف زیاد و متنوع آن، هنوز مفهوم و ماهیت اصلی کارآفرینی شناخته شده نیست و نمی توان تعریف استاندارد و جامعی را از آن بیان کرد، زیرا تمامی فعالیت های انسان می تواند به روش کارآفرینانه به اجرا درآید .[12] این واژه نخستین بار به وسیله کانتیلون در سال 1755 میلادی ابداع شد .اقتصاددانان، کارآفرینان را جامعه میدانند .جامعه شناسان این گروه را مروج فرهنگ رقابت، نواندیشی و پویای " موتور رشد اقتصادی " اقتصادی تلقی می کنند و اندیشمندان مدیریت آن را از مهم ترین عوامل تحول و نوآوری های سازمانی در عصر حاضر به شمار می آورند .کارآفرینی، موضوعی است که از اواخر قرن بیستم مورد توجه محافل آموزشی کشورهای جهان قرار گرفته است .کارآفرینی، خلاقیت و کسب و کارهای مخاطر هآمیز، سوخت موتور اقتصادی مدرن را فراهم میکنند . مهم دانستن این سه عنصر اغراق آمیز نیست .زیرا کارآفرینان که در راس کسب و کارهای مخاطره آمیز قرار دارند در جس توجوی فعالیت هاند و خلاقیت ها بیشتر ابزاری برای موفقیت اما باید توجه داشت که کارآفرینی در فضایی رشد و آن ها تلقی می شود وسعه می یابد که افراد اجازه پیدا کنند دیدگاه های متفاوت خود را در سازمان ابراز کنند و تحمل اختلاف سلیقه ها وجود داشته باشد و این اختلاف سلیقه ها و تضارب افکار در جهت تحقق افکار سازمانی به کار گرفته شود .[16] به صورت اساسی کارآفرینان و رفتار کارآفرینانه در هر از تعاریف متفاوت کارآفرینی می توان به این امور اشاره کرد:
• روش اداره است که فرصت ها را بدون در نظر گرفتن منابع موجود و قابل کنترل فعلی تعقیب می کند .
• کارآفرینی سازمانی، فرآیندی است که محصول ها یا خدمات یا فرآین دهای نوآورانه را از راه خلق فرهنگ کارآفرینانه در یک سازمان ایجاد میکند .
• کارآفرینی، شناسایی و استفاده از فرصت ها برای خلق تولیدها، خدمات و روش های کاری جدید است.
• کارآفرینی و کسب و کارهای کوچک به هم وابسته اند اما به طور یقین مفاهیمی مترادف ندارند .از طرفی دیگر، کارآفرینی یک سبکی از متمرکز کردن رفتار در فرصت های بیشتری از منابع است.
مدل های کارآفرینی سازمانی ا - مدل کارآفرینی سازمانی کورنوال و پرلمن
این مدل نشان می دهد که مبنای رویکرد، مدیریت استراتژیک است. اطلاعات حاصل از محیط درونی و بیرونی سازمان سرآغاز فرآیند کارآفرینی سازمانی هستند. این موارد، داده های ارزیابی گزینه های استراتژیک هستند، و هنگامی که یک طرح استراتژیک تعیین شد، باید اجرا شود. عوامل فردی، گروهی، و سازمانی که برای یک سازمان کارآفرین الزامی هستند، باید موضوع ارزیابی و اجرای یک طرح استراتژیک قرار گیرند و نتایج طرح استراتژیک برای کنترل و ارزبابی مورد استفاده قرار گیرد. تغییر در این طرح را می توان در هر مرحله از این فرآیند و برای افزایش عملکرد و کارایی انجام داد.[6]
- 2 مدل کارآفرینی سازمانی اکهلس ونک
این مدل می کوشد تا به طور مفهومی، تاثیر رفتارهای کارآفرینانه فردی و ساختار سازمانی کارآفرینانه سازمان ها را مورد بررسی قرار دهد. به عبارت دیگر، این مدل توانایی سازمان برای بقا در یک محیط سرشار از نوآوری نشان می دهد.[22]
- 3ابعاد کارآفرینی سازمانی تامپسون
تامپسون برای شکل گیری کارآفرینی در سازمان، پنج بعد - کارآفرینی سخت، پارادایم خلاقیت، پارادایم مخاطره پذیری، ارائه ایده و طرح و کارآفرینی نرم - را مورد توجه قرار می دهد،که وجود تمامی این ابعاد برای سازمان کارآفرینانه ضروری است .[14]
موانع کارآفرینی
1. عوامل ساختاری : عوامل ساختاری در برگیرنده تمام عناصر، عوامل و شرایط فیزیکی و غیر انسانی سازمان می باشد که با نظم ، قاعده و ترتیب خاص و به هم پیوسته ، چارچوب، قالب، پوسته، بدنه و یا هیکل فیزیکی و مادی، سازمان را می سازد .[13] برخی موانع پیش روی کارآفرینی در سازمان های دولتی بیشتر جنبه ساختاری- فرهنگی دارد، مهم ترین این موانع عبارتند از : فقدان محرک ها و مشو ق های لازم برای ارباب رجوع گرای ی ، قانونگرایی سازما ن های بورکراتیک ، عدم توجه به جریان اطلاعات در سازمان ، نظام کنترل ، سازمانی نامطلوب - عدم توجه به عملکرد - ویژگی ها و ساختار سازمانی م ی تواند به عنوان یک محرک و یا مانعی پیش روی فرآیند کارآفرینی عمل کنند. فقدان عوامل زیر را به عنوان مانعی پیش روی کارآفرینی سازمانی می باشد که این عوامل بیشتر نقش محرک را آنها بازی می کنند عبارتند از ، :
• استفاده از کارهای گروهی
• استفاده از اهداف آشکار
• نظام پاداش و تنبیه
• تصمیم گیری به شیوه مشارکتی
• استفاده از منابع بیشتر برای نوآوری اثر بخش
• کاهش دخالت با هدف افزایش انعطا ف پذیری
• افزایش کثرت و یا چندگانگی اهدا ف ، به ویژه استقلال سازمانی
2. عوامل رفتاری : عوامل رفتاری شامل عوامل انسانی و روابط انسانی در سازمان است که نرم های رفتاری ، ارتباط غیررسمی و الگوهای خاص ب ه هم پیوسته و محتوای، اصلی سازمان را تشکیل می دهد .[13]
اغلب محققان موانع درونی سازمانی را از عوامل اصلی ناکارآمدی سازما ن ها در گرای ش به کارآفری نی معرف می کنند، و معتقدند که ساختار سازمانی و فرهنگ حاکم بر این سازما ن ها می باید تغییر کن د . این فرآیند تجدید ساختار می باید به عنوان یک فعالیت حیاتی مدنظر سیاست مداران و مدیران ارشد در سطح کلان و مدیران رده میانی در سطح سازمانی قرار گیرد . این دسته ، شامل موانعی است که بیشتر منشاء درون سازمانی دارند . موانعی که در این دسته قرار می گیرند چه به لحاظ عوامل پدیداری آن و چه به لحاظ راهکارهای برطرف سازی این موانع باید به اصلاح ساختار درون سازمانی و انطباق آن با مدلی از عوامل داخلی سازمان
پرداخته شود. محدود کردن فعالیت ها در درون سازما ن ها از جمله مشکلاتی است که استقلال سازمان های دولتی ر ا محدود می کند، از این رو امکان سرعت بخشیدن و انعطاف پذیری در تصمیم گیری سازمانی محدود می شود برخی از این موانع عبارتند:
• کثرت و ابهام در اهدا ف ، رفتار بیش از حد محتاط مدیران
• جهت گیری های کوتا ه مدت به جای جهت گیری های بلندمدت
• سیاست های محدود کننده پرسنل
• و فقدان استقلال مدیریت در تصمیم گیری .[8]
بسیاری از سازما ن های دولتی دارای اهداف پیچیده ای هستند که اغلب این اهدا ف ، مبهم، ناملموس و متضادند. پیچیدگی اهداف مشکلی است که باعث ملاح ظات نادرست در قبال استراتژی کارآفرینی می گرد د.[13]
محدودیت اختیارات مدیریت در بخش دولتی آیتم بعدی است . چرا که حتی اگر مدیران ارشد یک سازمان غیر دولتی خواهان استراتژی کارآفرینی باشند، اختیارات آنها در قبال چنین تصمیماتی بسیار محدود است . یا ممکن است تمایلات آنها سیاسی باشد ، و نیز اینکه ممکن است اخت ی ار و انعطاف پذیری آنها مشروط به سیستمی باشد که در آن کار می کنند . بورینز عوامل درون سازمانی بخش دولتی را از موانع عمده نوآوری در این بخش می داند و معتقد است عوامل خارجی و مسائل سیاسی تأثیرات محدودتری نسبت به عوامل درون سازمانی دارند و این موانعغالباً با فعالیت درون ، ساختارهای بروکراتیک ارتباط دارند. برخی دیگر از موانع با منشاء درون سازمانی عبارتند از :
• نا آگاهی و عدم شناخت
• نبود اطمینان و اعتماد
• ریسک بالا
• نبود ساز و کار همسان.
3. موانع محیطی - زمینه ای - : دسته دوم موانع بیشتر منشایی بر ون سازمانی دارند . لزوم بازنگری و حتی تعریف مفاهیم جدید در سطح سیاستگذاری کلان کشوری به عنوان راهکارهای اساسی در جهت اصلاح ، مرتفع ساختن این دسته از موانع و ایجاد زیر ساخت های مناسب در جهت توسعه کارآفرینی سازمانی را نمایان می ساز د .از سوی دیگر ، راهبردهای متداول در سطح سازمان های دولتی توان لازم را برای تشویق کارکنان به فعالیت های کارآفرینانه ندارد و دیدگاه سنتی حاکم بر این سازمان ها به گونه ای است که در ارائه خدمات، به تمایلات ارباب رجوع سازمان توجه کافی نمی شو د . [17]
پیشینه تحقیق
تحقیقات انجام شده در خارج:
