بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تحلیل و نقد کارکردهای پارکهای علم و فناوری در تجاریسازی علم در آموزش عالی است. برای دستیابی به این هدف از روش پژوهش انتقادی بهره گرفتهشده است. حرکت دانشگاههای آموزش محور به سمت دانشگاههای کارآفرین محور و احداث پارکهای علم و فناوری در این راستا، با ایده تبدیل تئوری به عمل و تجاری-سازی علم بوده است. تجاریسازی علم بهعنوان یکی از کارکردهای مهم پارکهای علم و فناوری یکی از سیاست-های مهم نئولیبرالیسم در راستای تحقق اقتصاد دانشبنیان است. خصوصیسازی، تجاریسازی علم، تلقی از علم بهعنوان یک منبع کلیدی اقتصادی، نزدیکی دانشگاهها به شرکتهای اقتصادی، تقویت سیستم پاسخگویی مبتنی بر بروندادهای کمی، شکلگیری بستر اخلاقی جدید، حرفه گرایی، قدرت یافتن رشتههای کاربردی و تضعیف علوم انسانی، تقویت مهارت ورزی و مهارتهای شغلی، تلقی از دانشجو بهعنوان مشتری، تلقی از استاد بهعنوان کارگر دانش ازجمله چالشهای سیاست نئولیبرالیسم در آموزش عالی هستند. این چالشها ازلحاظ فرهنگی و اخلاقی چالشی بزرگ است و توسط حامیان تعلیم و تربیت انتقادی موردانتقا واقع شده اند. این متفکران معتقدند این سیاستها برخلاف ادعای ظاهری نهتنها گرایش به برابری اجتماعی ندارند، بلکه میخواهند نابرابریهای موجود را از طریق سیستم آموزش عالی مشروعیت بخشند و بازتولید کنند. ارزشهای اسلامی حاکم بر جامعه ما این چالشها را چندین برابر می-کند. بنابراین سیاستگذاران در برنامههای توسعهای پارکهای علم و فناوری پیامدهای تجاریسازی علم و ناسازگاری آن با فرهنگ و جامعه ایران را باید در نظر داشته باشند و از بحرانهای فرهنگی و اخلاقی احتمالی جلوگیری کنند.
مقدمه
انعکاس تأثیرات گرایشهای نوین در آموزش عالی با مفاهیمی چون سرمایهداری دانشگاهی، تجاریسازی، دانشگاه کارآفرین، علم فرادانشگاهی و مدیریت گرایی نوین در متون آموزش عالی قابلمشاهده است. همه مفاهیم فوق ناظر بر یک سازه اصلی یعنی جهتگیری دانشگاه به سمت بازار هستند که بر اصولی چون پاسخگویی، کارآمدی، اثربخشی هزینهها و بهرهوری استوار است. - عباسی و همکاران، - 1388 از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی خواسته میشود که با کمترین امکانات، بیشترین کارآیی و بازدهی را داشته باشند. این در حالی است که همه از دانشگاهها توقع نوآوری دارند. - آراسته، - 1383 تنشهای محیطی و کاهش منابع مالی دانشگاه، تمایل سرمایهگذاران به تحقیق و توسعه، خط مشی-های دولتی همسو با توسعه اقتصادی، رقابت، نوفایدهگرایی و نئولیبرالیسم ازجمله علل مترتب بر رویکرد تجاریسازی در منابع ذکر میگردد. - کرسپو، - 2007 پارکهای علم و فناوری، جریان دانش و فناوری را در میان مؤسسات و شرکتهای خصوصی و بازار به حرکت انداخته و با مدیریت هم افزایانه، رشد شرکتهای متکی بر دانش و نوآوری را از طریق مرکز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل میکند. - فرامرزپور، - 1389 تعمیق ارتباط بین دانشگاهها، سازمانهای تحقیقاتی، واحدهای تولیدی و مراکز تصمیمگیری دولتی در جهت توسعه فناوری و علوم کاربردی، ازجمله اهداف ایجاد و توسعه پارکهای علم و فناوری است. بیش از 800 پارک علم و فناوری در بیش از 55 کشور جهان ایجادشده و بیش از این مقدار در حال ساخت است که نشان از توجه کشورها به این نهاد اجتماعی مهم دارد. همچنین شکلگیری و توسعه بسیاری از پدیدههای نوظهور تکنولوژیکی از درون این پارکها است و دولتها میکوشند با ایجاد محیطی مناسب، شرایط کار و فعالیت را برای شرکتهای کوچک و متوسط، و جذب شرکتهای بینالمللی مبتنی بر فناوری را فراهم نمایند. طرح پارکهای علم و فناوری از سیاستهای نئولیبرالیسم است.
تحولاتی که در چند دههی اخیر در عرصهی علم فنّاوری صورت پذیرفته، اطلاعات و زبان رایانهای را در کانون توجه قرار داده و برای آن در تبیین مفهوم دانش، جایگاهی اساسی ایجاد کرده است. متفکران مختلفی از مواضع متفاوت به نقد و بررسی این روند جدید دانش پرداخته¬اند که ازجمله میتوان از بل - - 1381، دریفوس - 1383 - ، شفلر - 1376 - ، لیوتار - 1380 - ، عباسی وهمکاران - 1388 - ، باقری - 1391 - محمدی و زیباکلام - 1393 - نام برد. به عنوان مفهومی »تجاری شدن دانش« در بستر این جریان نو در شکل گیری دانش، مفهوم اساسی در عرصهی تفکر دربارهی دانش و دانشگاه به ظهور رسیده است. آنچه بررسی پدیدهی تجاری شدن دانش را در جامعهی ما ضروری میسازد این است که اندیشمندان بزرگ ما در گذشته، بهتبع حکیمانی چون ارسطو، حقیقت را در خانهی عقل نظری گرامی میداشتند و از برآمیختن آن با کارآیی حذر
داشتند و یا در پی افلاطون می رفتند و دانش را یکباره امری آسمانی در نظر می گرفتند که استقرار آن در فعالیت های ثروت اندوزانه به هیچ روی روا شمرده نمی شد. باقری - 1391 - مساله ی این پژوهش این است که سیاست های پارک های علم و فناوری در آموزش عالی همانند خصوصی سازی، تجاری سازی دانش و افزایش ارزشیابی های استاندارد که در راستای تحقق بازارهای آزاد اقتصادی هستند چه پیامدهایی برای آموزش عالی دارد و با تکیه بر نظام اسلامی حاکم بر کشور چه نقدهایی بر آنها وارد است؟ در ادامه ی پژوهش سیاست های پارکهای علم و فناوری که ناخواسته به ترویج ارزش های نئولیبرالیسم در سیستم آموزش عالی ایران می پردازند مورد نقد و بررسی قرار خواهند گرفت.
روش پژوهش
در این پژوهش از روش انتقادی استفاده شده است. این روش مبتنی بر نظریه اعضای مکتب فرانکفورت است که توسط متفکران تعلیم و تربیت انتقادی برای تحلیل اثرات ایدئولوژیها بر تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می گیرد. روش انتقادی درفلسفه تعلیم و تربیت شامل مراحل کشف تضادها و تناقض های موقعیت، مشخص کردن علت ها و عوامل پنهان، نقد ایدئولوژی ها و رهایی بخشی می باشد. - باقری، - 1389
پارکهای علم و فناوری
از دیدگاه اتحادیه بینالمللی پارکهای علمی سازمانی است که بهوسیله متخصصان حرفهای مدیریت شده و بهمنظور افزایش ثروت جامعه، به ترویج فرهنگ نوآوری و رقابت میان کسبوکارهای مرتبط با نهادهای دانش بنیان می-پردازد. نخستین پارکی که از سوی همگان بهعنوان پارک علمی شناخته شد، پارک تحقیقاتی استنفورد واقع در ایالت کالیفرنیای آمریکا است که اندیشه آن در سال 1951 مطرح گردید و زاییده اندیشه فردریک ترمن است. این پارک توانسته است ارتباط مؤثری بین دانشگاه و صنعت برقرار سازد و موجب زایش صنعتی را فراهم سازد. در ایالات متحده نامهای؛ پارک فناوری، پارک تحقیقاتی یا پارک تحقیقات فناوری به کار میرود، اما در بریتانیا و برخی از کشورهای اروپایی اصطلاح پارک علمی رایجتر است. در فرانسه نیز عبارت قطب فناوری بسیار کاربرد دارد. در کشورهای دیگر نیز با نامهایی چون؛ انکوباتور تجاری، مرکز نوآوری، مرکز کارآفرینی، پارک فناوری، پارک علمی، پارک تحقیقاتی، قطب فناوری، شهر علمی - تحقیقاتی، تکنوپولیس، تکنوپل و ... شناخته میشود. - امیراحمدی، - 1993 دهه1980، دهه انفجار پارکهای علمی بود. در این دهه، تصویر جهانی پارک های علمی در سطح جهان تغییر کرد. آمریکا از نظر تعداد پارک های علمی کماکان جایگاه خود را به عنوان اولین کشور حفظ، نمود. در سال 1983 فرانسه، و انگلستان از کانادا پیشی گرفتند و به مقام دوم رسیدند در سال 1984 انگلستان توانست فرانسه را پشت سر گذارد. سر انجام در سال 1985 آلمان به مقام دوم در جهان رسید. این واقعیات نشان می دهند که مسابقه ای برای ایجاد پارک-های علمی در جهان جریان داشته است. - امیر احمدی، . - 1993 در آسیا نیز حرکت ایجاد پارک های علمی به دهه 1980 برمی گردد. در این دهه، دولت¬های آسیایی به ایجاد پارک هایی همچون هسینچو ، زون گوان کون ، و پارک علمی سنگاپور پرداختند - کونگ - 1998
روند توسعه ی پارک های علمی به کشور ما نیز توسعه یافته است، پروژه ی ایجاد اولین شهرک علمی ایران تحت عنوان شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در ابتدای دهه ی 1370 آغاز گردید. در حال حاضر طبق آخرین آمار سال 1388 در کشور 23 پارک علم و فناوری، 76 مرکز رشد فناوری،1395 واحد فناوری و 11451 دانشگر شاغل وجود دارد. - گزارش عملکرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، - 1388 یکی از مهم ترین اقداماتی که در راستای توسعه فعالیت پارک های علم و فناوری در کشور صورت گرفته است، تدوین احکام قانونی مربوط به این بخش در قانون برنامه چهارم توسعه بوده است. بر اساس ماده 45 این قانون، دولت موظف به توسعه ساختارها و زیربناهای لازم برای رشد فعالیت های دانایی محور در بخش در بخش دولتی و خصوصی، بهویژه ایجاد
