مقاله تجاری سازی موفق علم و فناوری : نیازها

بخشی از مقاله

تجاری سازی موفق علم و فناوری: نیازها

چکیده

امروزه اهمیت تحقیقات به خاطر نوآوری و اهمیت نوآوری نیز به دلیل سود اقتصادی آن است. تجاریسازی بخش مهمی از فرآیند نوآوری است و هیچ فناوری و محصولی بدون آن با موفقیت وارد بازار نمیشود. تجربه چند ساله انجام فعالیتهای تحقیقاتی نشان میدهد که انجام تحقیقات محض، به تنهایی مفید نبوده و انگیزهای را برای انجام تحقیقات کاربردی و توسعهای ایجاد نمیکند. همچنین عدم استفاده از نتایج تحقیقات در صنعت موجب به هدر رفتن انرژی و سرمایه ملی که به این منظور صرف شده، میگردد. تجاریسازی فناوری برای تبدیل فناوری به کالا یا خدمات قابل استفاده و ارائه و انتشار آن در سطح جامعه نیازمند تحقیق و توسعه، خلاقیت و نوآوری، منابع خطرپذیر و زنجیرهای از فعالیتها و اقدامات متعدد و مختلف است که اگر به پیشنیازهای تجاریسازی در جامعه توجه شود و تلاشهایی در جهت ایجاد بسترهای لازم و رفع مشکلات موجود صورت بگیرد، تجاریسازی به موتور و محرک رشد و پیشرفت جامعه در زمینههای مختلف تبدیل خواهد شد. بنابراین با توجه به اهمیت و ضرورت تجاریسازی، در این مقاله سعی میشود تا ضمن معرفی تجاریسازی و فرآیند آن، به بررسی اهمیت تجاریسازی و نیازهای تجاریسازی موفق علم و فناوری پرداخته شود. بدین منظور پس از مقدمه و تعریف مفاهیم به بیان فرآیند تجاریسازی فناوری و اهمیت آن پرداخته میشود و در بخشهای بعدی، نقش تحقیق،توسعه و نوآوری درتجاری سازی فناوری، عوامل مؤثر در موفقیت و شکست تجاری سازی بررسی میگردد. در آخر نیز نتیجهگیری بیان میشود.

واژگان کلیدی: تجاری سازی، تحقیق و توسعه، نوآوری، نیاز های تجاری سازی

1 مقدمه

دنیا در حال تغییر است و سرعت این تغییر روز به روز بیشتر می شود. فناوری های جدیدی ظهور می کنند و معادلات بازرگانی را بر هم می - زنند. سیستم های مدیریت نیز باید بتوانند با این تغییرات کنار بیایند. مهم ترین تفاوت دنیای امروز با دیروز، سرعت تحولات فناورانه عنوان شده است ( .(Khaill,2000 امروزه اهمیت تحقیقات به خاطر نوآوری؛و اهمیت نوآوری به دلیل سود اقتصادی آن است. در دنیای کنونی تحقیقات، خصلت فرهنگی؛ معنای مرسوم کلمه را از دست داده و به عاملی اقتصادی تبدیل گردیده است.

تجاریسازی، فرآیند تبدیل فناوری های جدید به محصولات موفق تجاری است. به عبارت دیگر، تجاری سازی در برگیرنده آرایه های مختلفی از فرآیند های مهم فنی، تجاری و مالی است که باعث تبدیل فناوری جدید به محصولات یا خدمات مفید می شود. این فرآیند شامل فعالیت هایی از قبیل ارزیابی بازار، طراحی محصول، مهندسی تولید، مدیریت حقوق مالکیت معنوی، توسعه راهبرد بازار یابی، افزایش سرمایه و آموزش

1

کارگر می شود( 2003،(Reamerاصولاً. مقوله تجاری کردن را در کشور های مختلف باید در نظام های ملی فناوری و نظام های حمایتی این کشورها از فعالیت های تحقیق و توسعه جستجو کرد. چرا که تجاری سازی فناوری های حاصل از تحقیق و توسعه، تضمینی یک جانبه نیست و لازم است که زمینه های آن در نظام صنعتی- اقتصادی فراهم گردد. دانش و فناوری به عنوان متغیر های مهم و مؤثر درنظر گرفته می شوند که بر توسعه اقتصادی- اجتماعی و اهداف ملی خود اتکایی و دفاع تأثیر می گذارند( راهپیما، .(1383

تجربه چند ساله انجام فعالیت های تحقیقاتی نشان می دهد که انجام تحقیقات محض، به تنهایی مفید نبوده و انگیزه ای را برای انجام تحقیقات کاربردی و توسعه ای ایجاد نمی کند. همچنین عدم استفاده از نتایج تحقیقات در صنعت موجب به هدر رفتن انرژی و سرمایه ملی که به این منظور صرف شده، می گردد. در دنیای کنونی تحقیقات به عاملی اقتصادی تبدیل گردیده است، مراحل گذر از " علم ناب " طی شده است و نهاد های علمی- تحقیقاتی باید بطور آشکار در خدمت اقتصاد و تجارت قرار گیرند. دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی باید از " هدف بودن" خارج شوند و به وسیله ای برای توسعه اقتصادی تبدیل گردند. در عصر حاضر باید به دنبال ساز و کارهایی باشیم که روش تبدیل" ایده " به "محصول" را به ما یاد بدهد و روند تبدیل علم به ثروت را سرعت بخشد. تجاری سازی فناوری، فرآیند تغییر دانش به محصولات و خدمات و روش بسیار مؤثر برای انتقال عقاید از ذهن یا آزمایشگاه به دنیایی گسترده تر است( سلطانی گرد فرامرزی، .(1390

با توجه به اهمیت تجاری سازی و جایگاه آن در توسعه و پیشرفت جامعه باید به این نکته اشاره کرد که تجاری سازی یک فرآیند پیچیده و زمان بر است که اگر به پیش نیاز های آن توجه شود، بستری برای پیشرفت و توسعه در جامعه ایجاد می گردد. بدین منظور در این مقاله ابتدا تجاری سازی و فرآیند آن تعریف و بررسی می گردد. سپس اهمیت و ارزش تجاری سازی شرح داده می شود و در بخشهای بعدی، نقش تحقیق،توسعه و نوآوری درتجاری سازی فناوری، عوامل مؤثر در موفقیت و شکست تجاری سازی بررسی میگردد. در آخر نیز نتیجهگیری بیان میشود.

2 مرور ادبیات

تجاری کردن یا تجاری سازی یکی از روش هایی است که می توان به وسیله آن علم را به اقتصاد گره زد، با فرض اینکه علمی موجود بوده و اقتصادی که پذیرای آن باشد؛ وجود داشته باشد. از اصطلاح تجاریسازی تعاریف مختلفی ارائه شده است، برخی آن را صرفاً استاندارد سازی عملیات تولید برای ارائه و انتقال دانش فنی به سایرین دانسته اند. برخی دیگر تجاری سازی را فرآیند انتقال دانش و فناوری از یک شخص یا گروه به شخص یا گروه دیگر به منظور بکارگیری آن دانش جدید در یک سیستم، فرآیند، محصول و یا یک شیوه انجام کار تعریف کرده اند. در ساده ترین تعریف، تجاری سازی به انتقال تکنولوژی بسیار نزدیک است. به عبارت دیگر فرآیند تجاری سازی همان فرآیند انتقال دانش و تکنولوژی از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به صنایع موجود یا کسب و کار های جدید است.

ریمر1و همکاران تجاری سازی را فرآیند تبدیل تکنولوژی به محصولات موفق اقتصادی تعریف می کنند. یک مؤسسه اسکاتلندی نیز تجاری سازی را فرآیند تبدیل علم و فناوری، تحقیق جدید یا یک اختراع به محصول یا فرآیند های صنعتی قابل عرضه در بازار تعریف می کند که این کار هم توسط شرکت های موجود یا از طریق ایجاد شرکت های جدید صورت می گیرد. دولت کانادا در برنامه بودجه 2004 تجاری سازی را چنین تعریف کرده است"فرآیندی که از طریق آن یافته های حاصل از تحقیق به بازار آورده می شود و ایده ها یا یافته های جدید به محصولات و خدمات جدید یا فناوری های فروختنی در سراسر جهان توسعه می یابند". در ادبیات نوآوری نیز تعاریفی نزدیک به هم ارائه شده است.داین ساده ترین تعریف تجاری سازی را عرضه یک محصول جدید در بازار می داند. تجاری سازی نتایج تحقیق یکی از گام های مهم نظام نوآوری است که میتوان آن را به صورت یک فرآیند و یا حداقل به عنوان یک فعالیت در نظر گرفت. از نظر فرآیند نوآوری تجاری سازی یعنی اینکه فناوری و دانش نوین باید از مؤسسات عرضه کننده آن به سمت صنایع و شرکت های متقاضی جریان یابد.

2

در فرهنگ لغات هریتج1، تجاری سازی به معنی "به کار گیری روش های کسب وکار به منظور سود"و " انجام بهره گیری" آمده است. تعاریف متعددی از قبیل "معرفی یک محصول یا خدمت در بازار برای سود" و "فرآیند تبدیل چیزی به فعالیت تجاری"تعاریف تقریباً مترادفی هستند که برای تجاری سازی می توان یافت(فکور، .(1385 از دیدگاه چیسا و پیکالیج2 تجاری سازی؛ فرآیند انتقال و تبدیل دانش تولید شده در مراکز تحقیقاتی به انواع فعالیت های تجاری به شمار می رود( هشام نیا و همکاران، .(1388

اسپیلینگ3 تجاری سازی را فرایند تبدیل و دگرگونی دانش نظری موجود در قالب برخی از فعالیت های اقتصادی تعریف کرده است(پورعزت، قلی پور و ندیرخانلو، .(1389 دیلچر 4 بیان می دارد که تجاری سازی تحقیق فرآیندی است که از تمام پتانسیل های ممکن استفاده می کند تا کسانی که در نوآوری تکنولوژیکی سرمایه گذاری می کنند، بتوانند فواید ایجاد شده به وسیله نوآوری را به دست آورند. در این تعریف از تجاری سازی چند نکته قابل توجه وجود دارد : اول اینکه عمل تجاری سازی یک فرآیند است، به عبارتی دارای یک ورودی معین است که مسیری را برای رسیدن به یک خروجی طی نموده و در این مسیر در هر ایستگاه ارزش افزودهای بر آن بار می شود. دوم، در این فرآیند از تمام پتانسیل - های ممکن استفاده می شود، به عبارتی نیروی کار، ساختار سازمانی، قوانین و مقررات، تکنولوژی و هرآنچه به عنوان پتانسیل مطرح است به نوعی درگیر در موضوع تجاری سازی خواهند بود. سوم، تجاری سازی تکنولوژی بخشی از نوآوری تکنولوژیکی است و اگر نوآوری را از پرداختن به ایده تا ورود به بازار در نظر بگیریم، بدون تجاری سازی، نوآوری و در نتیجه تکنولوژی وجود نخواهد داشت. و چهارم، هدف از اجرای این فرآیند سود رسانی به سرمایه گذاران نوآوری تکنولوژیکی است. یعنی آنچه که خاستگاه اصلی بسیاری از کارآفرینان و حامیان تحقیقات است( عباسی اسفنجانی و قربانی، .(1389

از طرف دیگر تجاری سازی فناوری، خلق محصول، خدمت یا فرآیند جدیدی مبتنی بر رفع تقاضای جدید است و رفع آن مستلزم تلاش مستمر در راه تبدیل نتایج به محصولات و خدمات جدید و بازاریابی موفق آنها است(بحرینی و شادکام، .(1386 در تعریفی دیگر، تجاری سازی فناوری عبارت است از فرآیندی که در آن صنعت و حرفه ای، راهی را برای استفاده از پیشرفت های مهندسی و علمی ساده تر فناوری می یابد تا به تقاضای بازار نزدیک شود. به عبارت دیگر، تجاری سازی فناوری یعنی نقل مکان دادن طرح و ایده تا بازار به صورت سریع و بهینه در محیط تجاری امروزی. این فرآیند با مراحل طرح ایده، طراحی، توسعه، بالا بردن تولید، بازاریابی و کوشش های بعدی برای پیشرفت محصول ادامه می یابد(.( Kumar & Jain,2003

در مجموع، تجاری سازی را می توان به بازار رسانیدن یک ایده یا یک نوآوری دانست که باید با مطالعه دقیق بازار، استخراج نیاز های بازار، انجام تحقیقات، انجام آزمایش های لازم، تهیه نمونه اولیه، استاندارد سازی فرآیند توسعه محصول و هماهنگی های مدیریتی برای عرضه آن به متقاضی یا بازار توأم باشد( عباسی اسفنجانی و قربانی، .(1389

3 روش تحقیق

در این مقاله ابتدا تجاری سازی و فرآیند آن تعریف و بررسی می گردد. سپس اهمیت و ارزش تجاری سازی شرح داده می شود و در بخش-های بعدی، نقش تحقیق،توسعه و نوآوری درتجاری سازی فناوری، عوامل مؤثر در موفقیت و شکست تجاری سازی با روشی مروری بررسی میگردد. در آخر نیز نتیجهگیری بیان میشود.

4 یافته های پژوهش

فرآیند تجاری سازی R&D و فناوری

3

فرآیند تجاری سازی فناوری در شکل1 نشان داده شده است. برای اینکه یک فناوری وارد بازار تجارت شود، لازم است مراحل زیر را طی نماید:
▪ سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه که به دو دسته قبل از سرمایه گذاری و حین اجرای پروژه قابل تقسیم است.

▪ پژوهش در بازار

▪ طراحی و مهندسی که شامل مهندسی فرآیند، مهندسی محصول، مهندسی صنایع و توسعه منابع انسانی می گردد.

▪ تولید آزمایشی

▪ آزمایش و اصلاح

▪ آماده ساختن بازار برای پذیرش فناوری که می تواند به بازاریابی در داخل و خارج قابل تقسیم باشد.

در واقع موفقیت تحقیق و توسعه با موفقیت تجاری کردن آن در بازار همراه است. در مقوله تجاری کردن نتایج تحقیقات و توسعه، نکته مهم ارتباط میان فعالیت های تحقیق و توسعه با نیاز های حال و آینده مشتریان (صنعت و مصرفکنندگان ) است. تلاش های تحقیقاتی باید با شناخت کامل نسبت به روند توسعه علوم و فناوری و اطلاعات کافی از بازار مصرف همراه باشد، درغیر اینصورت حاصل کار به ارزش افزوده تبدیل نخواهد شد.

دو رکن اساسی در فرآیند تجاری سازی تحقیقات عبارتند از:

.1 سازمان های تحقیقاتی مانند دانشگاه ها، پژوهشکده ها و پارک های علم و فناوری .2گیرندگان نتایج تحقیقات مانند صنایع، سرمایه گذاران خطر پذیر، دولت، مؤسسات غیرانتفاعی و ...

بدین صورت که بازاریابی و تجاری سازی موفق نتایج تحقیقات، نیازمند شناخت کامل شیوه های رفتاری دو طرف درگیر در فرآیند تجاری سازی است. در این راستا، همواره سازمان های تحقیقاتی به دنبال تجاری سازی یافته های تحقیقاتی خود بوده و از سوی دیگر، گیرندگان نتایج تحقیقات در جستجوی دستیابی به فناوری نوین هستند ( سلطانی گرد فرامرزی، .(1390

شکل-1 فرآیند تجاری سازی فناوری

اهمیت تجاری سازی فناوری

ایجاد بستر هایی برای دانش، علاوه بر فراهم آوردن ارزش های اقتصادی برای سازمان ها، منجر به رشد اقتصادی و فنی جامعه می شود. از آن-جا که به بازار رسانیدن یک محصول می تواند تضمین کننده موفقیت و بقای سازمان ها باشد، تجاری سازی به عنوان یک عامل حیاتی مطرح شده است. در سازمان های تحقیقاتی نیز تحقیقات بدون تجاری سازی یک محصول معنایی ندارد. در همین راستا نیز تا فناوری منتقل شده،

4

توسعه نیابد نمی توان گفت فرآیند انتقال فناوری تکمیل شده است. اهمیت تجاری سازی R&D و فناوری به حدی است که در حال حاضر بسیاری از مؤسسات تحقیقاتی با بهره گیری از خدمات مشاوره ای و انجام پروژه های تحقیقاتی به صورت همکاری مشترک به تجاری سازی فناوری خود رسمیت داده اند و تعداد این گونه مراکز خدمات مشاوره ای در کشور های پیشرفته صنعتی در حال افزایش است.

در خصوص ایران نیز طی سال های اخیر، مراکز عرضه کننده خدمات فناوری تحت نظر مراکز رشد و پارک های علم و فناوری به ارائه خدمات مشاوره ای به فعالان حوزه فناوری و شرکت های دانش بنیان می پردازند که البته، نیاز به تقویت هرچه بیشتر این مراکز امری حیاتی در انجام وظایفشان است. همچنین می توان به Joint Venture و سرمایه گذاری خطرپذیر نیز به عنوان نمونه هایی از انجام پروژه های تحقیقاتی به صورت همکاری مشترک اشاره نمود. شایان ذکر است که رشد اقتصادی یک کشور به میزان زیادی به توان رقابتی بنگاه های آن کشور متکی است. توان رقابتی بنگاه ها نیز به مسائل بسیاری از جمله توانمندی های فناوری آن بنگاه ها وابسته است. از سال 1980 تا 2001 سهم ایالات متحده از تجارت جهانی فناوری های پیشرفته از 31 درصد به 17 درصد کاهش یافته است. در همین زمان سهم کشور های چین، کره جنوبی و بقیه کشور های آسیایی از 7 درصد به 25 درصد افزایش یافته است که دلیل آن صادرات این کشور ها مبتنی بر فناوری های پیشرفته بوده است. تجاری سازی نتایج تحقیقات و یا تولید صنعتی نمونه های تحقیقاتی علاوه بر صرفه جویی ارزی و ایجاد انگیزه تحقیق، دستاورد های تازه ای به همراه دارد که از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
▪ توسعه اقتصادی

▪ ارتقای سطح تکنولوژیکی کشور و تولید مواد نو با استفاده از فناوری های پیشرفته

▪ بالا بردن سطح طراحی و ساخت داخل

▪ اشتغال زایی و ایجاد زمینه های جدید فعالیت برای نیروی کارا و متخصص

▪ حمایت از صنعت و بالا بردن توان مهندسی برای صدور خدمات به خارج

▪ زمینه سازی گسترش صنایع وابسته، بالا دستی و پایین دستی

▪ بالا بردن قدرت رقابتی در جهت صدور کالای ساخت داخل و به دست آوردن سهم بالاتر در تجارت جهانی

▪ ایجاد اعتماد نسبت به تحقیقات کاربردی و توسعه ای

سال های بسیاری است که کاربرد و اجرای نتایج بدست آمده از واحد های تحقیق و توسعه عامل مهمی جهت رشد اقتصادی و تغییرات فناورانه در کشور های توسعه یافته (وبعضاً در حال توسعه مانند کره جنوبی) هست. در این کشور ها رابطه مستقیمی بین رشد اقتصادی و افزایش سطح رفاه مردم و سرمایه گذاری اصولی در بخش تحقیق و توسعه دیده می شود( آبادیان، .(1386

نقش تحقیق،توسعه و نوآوری درتجاری سازی فناوری

تحقیق به تنهایی منجر به توسعه نمی شود، بلکه از طریق تولید محصولات صنعتی، بهبود روش ها و ارائه خدمات به واحد ها و بخش های مختلف جامعه و صنعت است که اسباب توسعه فراهم می آید. امروزه تفاوت بین کشور های توسعه یافته و درحال توسعه، ناشی از تفکر فناورانه و تأثیر آن در توسعه و رشد اقتصادی می باشد. توسعه فناوری های جدید نیز نیازمند انسان افزار ها، نرم افزار ها، سخت افزار ها و سازمان افزار های متناسب است که بدون آن ها تولید ثروت امکان پذیر نخواهد بود. پیوستگی چرخه تبدیل علم به ثروت، شامل مراحل مختلفی نظیر کشف قانون بندی های طبیعی، شکل گیری ایده های کاربردی بر مشاهدات علمی یا نیاز های طبیعی، ارتقای سطح ایده به مرحله فناوری، توسعه ایده ها و تبدیل آن ها به فرآیند یا محصول، تولید رقابت پذیر و اقتصادی و سرانجام ورود به چرخه مالی و اقتصادی است. برای توسعه فناوری های جدید، دیده بانی از روند فناوری خود و جهان، و ویژگی های موفق ها و نا موفق ها، مهم و اساسی است و کشور ها به شدت محتاج شناخت عمیق و صحیح جغرافیای لحظه ای فناوری هستند. کشورهای موفق جهان مانند ژاپن، افراد متعهدی را به کارگرفته اند تا بتواننددائماً شکاف فناوری خود را با دیگر کشور ها تشخیص دهند و بر اساس آن اولویت های خویش را بروز دهند و سیاستها و برنامههای خود را جهتدهی نمایند. لازمه ناوبری صحیح فناوری، شناخت صحیح جغرافیای لحظه ای فناوری، شناخت و تحلیل به روز از همه عوامل مؤثر در توسعه از قبیل افزایش درآمد سرانه، توزیع عادلانه درآمد، ارتقای کمی و کیفی اشتغال و به کار بستن آن ها در