بخشی از مقاله
چکیده
فرآیندها و تجهیزات در هر سازمان متناسب با تغییرات مختلف در حال تغییر مداوم می باشند. اعمال تغییرات در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری با اهداف متنوع مانند ارتقاء بهره وری ، افزایش کیفیت خدمات، کسب رضایت ذینفعان ، افزایش سهم جابجایی و سفر در حمل و نقل درون شهری، افزایش ضریب ایمنی و امنیت و ... اجرا می گردند که این دلایل را با توجه به شرایط و مختصات سیستم قطارهای شهری می توان در 4 دسته عمده شامل توسعه، بهبود مبتنی بر فن آوری، تامین نیاز ذینفعان، رویدادها طبقه بندی نمود. تغییر در یک یا چند حوزه شامل نیرو انسانی ، تامین کنندگان، تجهیزات، روش کار، فن آوری، مقررات، دستورالعمل ها و استانداردها به دلایل مذکور در هر سیستم حمل و نقل ریلی دورن شهری اجتناب ناپذیر است.
ایجاد تغییر در قطار شهری تاثیر مستقیم در طرح ریزی سیستم مدیریت ایمنی آن دارد. لذا پیش از انجام تغییرات منطبق با برنامه و یا بلافاصله پس از ایجاد تغییرات اضطراری و الزامی، بایستی فرآیند طرح ریزی سیستم مدیریت ایمنی قطارشهری و به ویژه چرخه شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک بازنگری گردد. با توجه به سطح بالا فن آوری و حساسیت جابجایی مسافرین از گروه های مختلف با قطارشهری، ایجاد تغییرات نیروهای انسانی بایستی پس از کسب صلاحیت های دانشی و مهارتی فنی و ایمنی منطبق با ضوابط و شرایط از پیش تدوین شده و منطبق با ضوابط و استانداردها ایجاد گردد. تغییر در استانداردها و قوانین در سیستم قطارشهری می بایست همراه با تعیین سطح انطباق با شرایط موجود و استانداردهای ملی و بین المللی اجرا گردد.
ایجاد تغییرات در تجهیزات و نقاط بحرانی قطارشهری که ضریب ایمنی سیستم را تحت تاثیر قرار می دهند می بایست بر اساس برنامه ریزی دقیق و با اجرا اقدامات پیشگیرانه ایمنی، فنی مهندسی و مدیریتی انجام شوند تا ایجاد تغییر منجر به وقوع حوادث نگردند.در این مقاله سعی شده است ساختار برنامه مدیریت تغییر متناسب با شرایط و استانداردهای سیستم قطارشهری ارائه و شاخص ها و راهنمای طرح ریزی برنامه مدیریت تغییر مبتنی بر شناسایی خطر و ارزیابی ریسک های قطارشهری در 3 بخش مسافرین و ذینفعان، تجهیزات ، کارکنان ارائه گردد.
کلمات کلیدی:مدیریت تغییر، قطارشهری، شناسایی خطر، ارزیابی ریسک، حوادث
-1 مقدمه
اعمال تغییرات در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری با اهداف متنوع اجرا می گردد که این دلایل را با توجه به شرایط و مختصات سیستم قطارهای شهری می توان در 4 دسته عمده شامل توسعه، بهبود مبتنی بر فن آوری، تامین نیاز ذینفعان، رویدادها طبقه بندی نمود.ایجاد تغییر در قطار شهری تاثیر مستقیم در طرح ریزی سیستم مدیریت ایمنی آن دارد. لذا پیش از انجام تغییرات منطبق با برنامه و یا بلافاصله پس از ایجاد تغییرات اضطراری و الزامی، بایستی فرآیند طرح ریزی سیستم مدیریت ایمنی قطارشهری و به ویژه چرخه شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک بمنظور کنترل خطراتی که می تواند بدنبال داشته باشد اجرا گردد.بمنظور ارزیابی خطرات ناشی از اجرا تغییرات و نیز پایش فرآیند اجرا، لازم است خط مشی و روش اجرایی مدیریت تغییر یا MOC - Management Of Change - ایجاد گردد. MOC گرچه ساده به نظر می رسد ولی در حقیقت یکی از پیچیده ترین و اساسی ترین عناصر سیستم مدیریت ایمنی در قطارشهری می باشد. مشارکت تمامی کارکنان و تعهد تمامی سطوح سازمان در اجرا موفق این برنامه ضروری می باشد. [1]
-2 تغییر
هر اقدام آگاهانه با هدف ارتقاء بهره وری ، افزایش کیفیت خدمات، کسب رضایت ذینفعان ، افزایش سهم جابجایی و سفر در حمل و نقل درون شهری، افزایش ضریب ایمنی و امنیت و ... تغییر نامیده می شود
. تغییرات به سه دسته کلی تقسیم می شوند:
•مدیریتی : تغییرات در روشهای کاری مانند کاهش یا افزایش سرفاصله زمانی حرکت قطارها، کاهش تعمیر و نگهداری یا بازرسی ها
•سازمانی : تغییر در بدنه سازمانی یا کارکنان مانند کاهش یا افزایش تعداد سرپرستان، کاهش یا افزایش ساعات کاری کارکنان، برون سپاری فعالیت ها و خدمات
•تکنیکی و فنی: حذف یا اضافه تجهیزات ، تغییر ویا اصلاح روشهای فرآیندی که این تغییرات معمولا بمنظور با هدف افزایش تولید، افزایش سطح کیفی خدمات و یا کاهش خطرات اعمال می شوند . انجام این تغییرات ممکن است منجر به بروز مخاطرات جدید نیز شود. [1]
-3 روش اجرایی مدیریت تغییر
روش اجرایی مدیریت تغییر شامل مراحلی است که در طی تغییرات، شناسایی ، ارزیابی ، تصمیم گیری ، اجرا و پیگیری می شود. هدف از تهیه این روش اجرایی کسب اطمینان از تایید تغییرات توسط افرادآگاه و با تجربه است. تمام سازمان ها و به ویژه سازمان های حمل و نقل ریلی درون شهری بایستی خط مشی و روش اجرایی مشخص در ارتباط با مدیریت تغییر داشته باشند. در هنگام ایجاد خط مشی و تهیه روش اجرایی MOC بایستی مسائل فرهنگی و نحوه ارتباطات بین کارکنان و همچنین خصوصیت کار گروهی و تیمی مدیریت تغییر در نظر گرفته شود. مدیریت تغییر ممکن است با ثبت یک ایده یا پیشنهاد در فرآیند رسمی مربوطه آغاز شود. سیستم مدیریت ایمنی در حمل و نقل ریلی درون شهری بایستی از تهیه روش اجرایی MOC و خط مشی مربوط به آن و همچنین مستندات مربوط به پیش از اجرا تغییرات اطمینان حاصل نماید. همچنین مسئولیت هماهنگی اجرا تغییرات در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری می بایست توسط یک گروه مشخص و مجزا پیگیری گردد. [2]
-4 سلسله مراحل فرآیند مدیریت تغییر
.1-4 درخواست آغازگر
فردی که اولین درخواست تغییر را می دهد آغازگر نامیده می شود. آغازگر صرفا یک مدیر ، سرپرست و یا یک مهندس نیست بلکه کارکنان ، پیمانکاران و سایر ذینفعان نیز قادر به ارائه پیشنهادات مرتبط با تغییر می باشند و مشارکت تمامی گروه ها و کارکنان در این امر ضروری است. در واقع ارائه پیشنهاد تغییر از جانب هر فرد نشانگر اهمیت سیستم برای او است . این چرخه منجر به تشویق سایر افراد به مشارکت در این فرآیند می گردد.در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری پیشنهادات تغییر عدمتا در 3 بخش مسافرین و ذینفعان، تجهیزات ، کارکنان دسته بندی می گردد.
.2-4 بازبینی اولیه
پیش از شروع رسمی فرآیند مدیریت تغییر، پیشنهاد ارائه شده می بایست توسط افراد معتمد آغاز گر بررسی شود. مزیت این مرحله پیشگیری از هدر رفتن زمان ، هزینه و انرژی و همچنین حفظ اعتبار آغازگر می باشد. بازبینی اولیه از اقدامات ضروری در فرآیند مدیریت تغییر است و شامل دو بخش می باشد :
•ارزیابی اولیه مشکل و راه حل پیشنهادشده و نیز جمع آوری اطلاعات و پیشنهادات مرتبط با موضوع بر اساس دانش و تجربه
•تعیین میزان اهمیت تغییر
چنانچه انجام تغییر ضروری و فوری تشخیص داده شود، انجام یک اقدام سریع در حداقل زمان ضروری است. در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری ، خطا در تشخیص میزان اهمیت یک تغییر و کم اهمیت و غیر ضروری تشخیص دادن تغییرات ضروری و فوری ممکن است منجر به یک سانحه وسیع با خسارات و تلفات شدید گردد. نیازسنجی، برنامه ریزی و اجرا دوره های آموزشی عمومی و تخصصی مرتبط با افراد ذیربط در خصوص روش های تشخیص تغییرات مهم و ضروری در اولویت قرار دارند. [2]
.3-4 تیم ارزیاب
حداقل معیارهای لازم برای انتخاب اعضا تیم ارزیاب دانش، تجربه و خلاقیت می باشد. تیم ارزیاب نیازمند فردی آشنا به مسائل سازمانی ، اقتصادی ، سیاسی و بازار رقابت می باشد. پس از انتخاب اعضا، بایستی یک طرح و برنامه زمانبندی توسط تیم ارزیاب ایجاد گردد به نحوی که کار به درستی اجرا شده و اعضا تیم فرصت کافی برای ارزیابی تغییر داشته باشند . در تیم ارزیاب هماهنگ کننده MOC مسئول پیگیری اجرا تغییرات است.
.4-4 ارزیابی دقیقتر
درصورت تشخیص ضرورت انجام تغییرات در مرحله بازبینی اولیه وارد این مرحله ارزیابی دقیقتر خواهیم شد. در این مرحله پیشنهاد تغییر توسط یک تیم کارشناسی - با توجه به موضوع و ماهیت تغییر - بررسی خواهد شد. اعضای این تیم سه وظیفه اصلی بر عهده دارند :
• تایید مشکل آیا مشکل با کنترل های موجود بطور موثر مرتفع می گردد؟
آیا وضعیت موجود شرایط بهره برداری قطارشهری ، ایمنی مسافرین ، ایمنی تجهیزات را با مخاطره مواجه می نماید ؟
• تجزیه و تحلیل مشکل در صورت لزوم از روش ها و ابزارهای مختلف مانند چک لیست ، آنالیز
علل ریشه ای ، ارزیابی خطرات فرآیندی و ... استفاده گردد. • شناسایی راه حل های ممکن - طوفان فکری - [3]
.5-4 تایید رسمی
پیش از اجرا تغییر ، لزوم تغییر بایستی به تایید مدیریت ارشد سازمان برسد. از طریق فرم MOC تایید اجرا تغییر و همچنین تبعات احتمالی آن بایستیرسماً توسط تیم ارزیاب به مدیریت ارشد سازمان اعلام گردد و دلایل لزوم اجرا تغییر نیز تاکید گردد. در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری با توجه به حساسیت و وسعت تبعات احتمالی تغییرات،ارزیابی تغییرات پیشنهادی توسط مدیریت ارشد از طریق یک کمیته دائمی MOC انجام می گردد. درشرایطی که چندین راه حل مختلف برای حل یک مشکل ارائه می شود، این کمیته مسئول انتخاب مناسب ترین راه حل دارای کمترین تبعات احتمالی ممکن است. در سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری اعضاء کمیته MOC می بایست شامل واحدهای ایمنی، عملیات ، نگهداری تعمیرات ، منابع انسانی ، برنامه ریزی و بودجه باشد. [3]
.6-4 به روز رسانی اطلاعات
پس از تایید لزوم اجرا تغییر توسط کمیته MOC ، بایستی محدوده ایمن تغییر تعریف شده و مستندات پیش از شروع تغییر به روز شوند. افرادی که از تغییرات جدید مطلع نیستند بایستی آموزش های لازم را فرا گیرند. اطلاعات ایمنی فرآیند مانند دستورالعملهای ایمنی، عملیاتی بهره برداری و مستندات فنی بایستی پیش از انجام تغییر به روزآوری و ابلاغ شوند
.7-4 اطلاع رسانی
پیش از اجرا تغییر تمامی گروه های و افراد ذینفع که به نوعی متاثر از تغییرات خواهند بود بایستی به نحو مقتضی و مستند مطلع گردند. از مسئولیتهای هماهنگ کننده MOC مطلع کردن افراد مربوطه نسبت به تغییرات مربوطه . این اطلاع رسانی شامل دلیل تغییر و تاثیرات احتمالی بر فرآندهای کاری و بهره برداری می باشد.
.8-4 اجرا تغییر
در سیستم حمل و نقل ریلی انجام تغییر منوط به یک مرحله بازبینی ایمنی و ارزیابی خطر نهایی می باشد، زیرا ممکن است بین ارزیابی و مطالعات اولیه و زمان اجرا وقفه زمانی قابل ملاحظه ای بوجود آمده باشد که منتج به تغییر شاخص های مختلف و تاثیر گذار بر ایمنی افراد و تجهیزات گردد. در سیستم های کاری محدود، بازبینی رسمی کمیته MOC به منظور اجرا تغییر کافی می باشد.
.4-9 پیگیری
پس از اجرا تغییر، هماهنگ کننده MOC بایستی از اجرا تغییر با لحاظ نمودن تمامی ضوابط ایمنی و کسب نتایج مطلوب اطمینان حاصل نماید. مرحله پیگیری شامل موارد زیر می باشد:
•الف - آیا روش اجرایی MOC به دقت انجام شده است؟
•ب - آیا مسائل ایمنی فرآیند لحاظ شده است؟
•ج - آیا تغییر به درستی و مطابق مصوبه کمیته MOC اجرا شده است؟
•آیا اپراتورها و افراد مرتبط، آموزش های لازم مرتبط با تغییرات را فرا گرفته اند؟
نتیجه گیری
ایجاد تغییر در قطار شهری تاثیر مستقیم در طرح ریزی سیستم مدیریت ایمنی آن دارد. لذا پیش از انجام تغییرات منطبق با برنامه و یا بلافاصله پس از ایجاد تغییرات اضطراری و الزامی، بایستی فرآیند طرح ریزی سیستم مدیریت ایمنی قطارشهری و به ویژه چرخه شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک بازنگری گردد. با توجه به سطح بالا فن آوری و حساسیت جابجایی مسافرین از گروه های مختلف با قطارشهری، ایجاد تغییرات نیروهای انسانی بایستی پس از کسب صلاحیت های دانشی و مهارتی فنی و ایمنی منطبق با ضوابط و شرایط از پیش تدوین شده و منطبق با ضوابط و استانداردها ایجاد گردد. تغییر در استانداردها و قوانین در سیستم قطارشهری می بایست همراه با تعیین سطح انطباق با شرایط موجود و استانداردهای ملی و بین المللی اجرا گردد.
ایجاد تغییرات در تجهیزات و نقاط بحرانی قطارشهری که ضریب ایمنی سیستم را تحت تاثیر قرار می دهند می بایست بر اساس برنامه ریزی دقیق و با اجرا اقدامات پیشگیرانه ایمنی، فنی مهندسی و مدیریتی انجام شوند تا ایجاد تغییر منجر به وقوع حوادث نگردند.
