بخشی از مقاله
چکیده
بررسی بافت شهر، وضعیت و تراکم فضاهای ساختهشده و فضاهای باز موجود در شهر را مشخص میسازد و در تصمیمگیریهای نهایی بهمنظور توزیع بهینه خدمات و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری نقش تعیین کنندهای دارد بررسی ویژگیهای بافت شهری با دو روش کمی و کیفی امکانپذیر است، اما از میان این دو روش، روش کمی به سبب آنکه دادههای رقومی را به دست میدهد، تحلیلپذیرتر و قابل دفاعتر میباشد و دادهها بهصورت عددی و مبتنی بر یک رویکرد واحد تهیه میشوند و ازاینرو از قابلیت ارزیابی بیشتری برخوردار است.
از آنجاکه بررسی بافت شهری در این پروژه بهمنظور ارزیابی وضعیت فضای باز عمومی و سبز در مقایسه با فضاهای ساختهشده و تودهها صورت میگیرد، برای بررسی کمی وضعیت بافت شهر ارومیه روش Transect کهعمدتاً در تحلیلهای اکولوژی منظر استفاده میشود، به کار گرفتهشده است.
در یک جمع بندی کلی میتوان گفت شهر ارومیه شامل یک بافت مرکزی متراکم با حداقل فضاهای باز و سبز و حداکثر ساختوساز و بافت حاشیه این بافت که در آن از تراکم ساختوسازها تا حدودی کاسته میشود و یک بافت حاشیهای متشکل از اراضی ساخته نشده و بایر و باغات و اراضی کشاورزی است به این ترتیب از مرکز شهر به سمت طرفین از میزان سطوح ساختهشده کاسته میشود این مطالعه نشان داد در طول ترانسکتها علاوه بر تغییرات کاربریها، شکل و تراکملکّهها نیز تغییر کرده است و روند این تغییرات در ترانسکت ها از هم متفاوت است
-1 مقدمه
سیمای سرزمین شهرها به واسطه ی رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت، به سرعت در حال تغییر است این پدیده پیامدهای اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی زیادی را در پی دارد گسترش شهری موجب تغییرات زیربنایی در ساختار و کارکرد اکولوژیکی سیمای سرزمین و تغییر تدریجی ساختار مکانی و الگوی سیمای سرزمین می شود
تحلیل خصوصیات مکانی و ساختاری کاربری اراضی شهری در مدلسازی تغییرات مکانی زمانی ، از موضوعات مهم روز است این مطالعات با توسعه ی رشته هایی مانند سنجش ازدور، سیستمهای اطلاعات جغرافیایی و اکولوژی سیمای سرزمین گسترش یافته است
شهر ارومیه ازجمله مناطقی است که به واسطه ی رشد پرشتاب شهرنشینی و کاربری های صنعتی و کشاورزی و همچنین ارزش های تاریخی فرهنگی و طبیعی موجود، به مدیریت یکپارچه و جامع شهری نیازمند است مطالعه ی تغییرات زمانی- مکانی الگوی شهر و کمی کردن آن با ترکیب روش های متریک های سیمای سرزمین و آنالیز گرادیان گام مهمی در مطالعه ی الگوی شهر ارومیه است و به تصمیم گیران و سیاست گذاران در مدیریت بهتر و جامع تر شهر کمک خواهد کرد
این مطالعه در جهت شناخت اولیه ی ساختار و کارکرد سیمای سرزمین شهر ارومیه است برای فهم سازوکارهای شکل گیری الگوی سیمای سرزمین شهر، چارچوب جامع تری بر اساس علوم اکولوژیکی، جغرافیایی و توجهات سیاسی و اقتصادی اجتماعی مورد نیاز است هدف از این مطالعه، کمی کردن الگوی مکانی شهر ارومیه با استفاده از روش گرادیان و درک چگونگی تغییر انواع مختلف کاربریها و متریکها با تغییر فاصله از مرکز شهر است درتحلیل گرادیان تلاش شده است به پرسش های زیر پاسخ داده شود:
-آیا به وسیله ی تحلیل الگوی سیمای سرزمین گرادیان های شهری قابل آشکارسازی هستند؟ -چگونه با تغییر فاصله از مرکز شهر انواع کاربری اراضی تغییر می کنند؟
-آیا تفاوت عمده ای بین ترانسکت عبور داده شده ی شمال جنوب و شرق غرب دیده میشود؟ -چگونه متریک های مختلف، در فواصل مختلف ترانسکت تغییر می کنند؟
در کل، چیرگی نسبی انواع کاربری در این ترانسکت الگوی مشخّصی ارائه داد
-2 مبانی نظری
اکولوژی سیمای سرزمین، مطالعه ی سیمای سرزمین ها، به ویژه ترکیب، ساختار و کارکرد آنهاست . شهرها، به عنوان یک سیمای سرزمین ناهمگن، می توانند از دیدگاه این علم مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند
برای شناخت و فهم نتایج اکولوژیک و اقتصادی اجتماعی حاصل از توسعه ی شهری، کمی کردن الگوهای مکانی سیمای سرزمین شهری لازم است .شهرها سامانه هایی هستند که بر اثر پروسه های اقتصادی اجتماعی ناشی از گسترش شهری، الگوی کاربری اراضی متغیری دارند .برای نمونه ، ازبین بردنلکّه های بزرگ کشاورزی موجب، تکّهتکّه شدگی بالای زیستگاه و افزایش تراکملکّه های انسان ساخت میشود و این پدیده روی چرخه ی زیست زمین شیمیایی تأثیرگذار است .
بنابراین برای فهم اکوسیستم های شهری ، بایستی الگوی آنها کمی شود . درک تغییرات مکانی و زمانی الگوی سیمای شهری برای پیش بینی پروژه هایی با اهداف مختلف ، مانند آمایش سرزمین، مدیریت منابع و حفاظت تنوع زیستی، لازم است.برای آشکارسازی تغییرات الگوی سیمای سرزمین شهری ، می توان از تحلیل گرادیان استفاده کرد . در اغلب مطالعات مربوط به سیمای سرزمین شهری و بررسی الگوی ساختاری آن، از ترکیب روش تحلیل گرادیان و متریک های سیمای سرزمین استفاده شده است
لوک و وو در سال 2002 برای نخستین بار از ترکیب روش تحلیل گرادیان و بررسی متریک ها برای مطالعه ی الگوی شهر آریزونا استفاده کردند 2002 گرادیان ها می توانند شدت گسترش شهری، تغییرات اکوسیستم و بازتاب آثار انسانی روی محیط زیست را به خوبی نشان دهنداز این روش برای یافتن گرادیان شهری ، از مرکز شهر به
سمت حومه ی شهر، در طول ترانسکت های هدایت شده استفاده می شود
اساس این روش در مطالعات بر پایه ی مدل پنجره یمتحرّک 2 است بدین ترتیب که در طول ترانسکت های هدایت شده، از پنجره های متحرّک برای تحلیل متریک های مختلف استفاده میشود ژانگ و همکاران 2008 اندازه پیکسل مناسب برای مطالعات شهری را30-10متر ارزیابی کردند - . - Zhang et al., 2008لوک و وو در مطالعه روی شهر فونیکس، آریزونا از اندازه پیکسل50 متر استفاده کردند. ژانگ وهمکاران در مطالعه ی شهر شانگهای، از اندازه پیکسل 10 متر استفاده کردند - . - zhang et al,2004 کنگ و همکاران در مطالعه روی شهر جینان، از اندازه پیکسل 10 متر استفاده کردند
-3 روش کار ترانسکت:
در روش ترانسکت، یک یا چند خط به عنوان خط مبنا از محدوده موردنظر عبور داده میشود هریک از این خطوط بنا به ویژگی های دانه بندی بافت درشت یا ریزبودن دانه بندی در فواصل مساوی به چندین قسمت تقسیم می شوند سپس برمبنای تعداد تقسیمات هر ترانسکت و همچنین نوع اطلاعات موردنیاز جدولی ترسیم می شود
