بخشی از مقاله
چکیده
بافت مرکزی شهرها، به عنوان یکی از مهمترین اجزای تشکیل دهنده هویت کالبدی فیزیکی و اجتماعی شهر میباشند، که به در سالهای اخیر به دلیل توسعه سایر مناطق شهری، کمتر مورد توجه قرار گرفته و رفته رفته رو به فرسودگی مینهند.از این رو سرزندگی همه جانبه این مناطق یکی از مهمترین دغدغه های مدیریت شهری در عصر حاضر است.هدف اصلی این تحقیق، ساماندهی بافت مرکزی شهری سرزنده و پویا از طریق پیادهسازی اصول شهرسازی بیوفیلیک میباشد.در این پژوهش برای حل مشکل ساماندهی بافت مرکزی شهری مذکور از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. روش جمعآوری دادهها از طریق مطالعات کتابخانهای و اسناد، روش مشاهده مستقیم و برداشتهای میدانی بوده است.
همچنین از روش دلفی در ارائه پرسشنامهها استفاده شده و در تدوین 50 پرسشنامه، برای جمعآوری نمونه از کارشناسان اختصاص داده شد. همچنین برای تعیین اندازه نمونه از روش نمونهگیری گلوله برفی استفاده شده است. سپس از ماتریس سوات، برای وزندهی به هر فاکتور و استخراج راهبردهای چهارگانه کمک گرفته شده است.یافته های تحقیق نشان میدهد که در ارزیابی استراتژیهای چهارگانه، استراتژی SO3 با امتیاز نهایی - . - 2,65 استراتژی ST1 با امتیاز نهایی - - 2,55، راهبرد WO2 با امتیاز - 2,4 - و راهبرد WT3 با امتیاز - - 1,95 به عنوان برترین راهبرد در بین استراتژیهای مستخرج از ماتریس سوات، انتخاب شدند.این تحقیق در بردارنده استراتژیهای گوناگونی است که مستخرج از عوامل درونی و بیرونی تاثیرگذار بر محیط مذکور بوده که میتواند در بهبود و ساماندهی وضعیت بافت مرکزی شهر قزوین کمک به سزایی نماید.
واژه های کلیدی: ساماندهی، بافت مرکزی،بیوفیلیک،سوات.
-1مقدمه:
پس از نیمه دوم قرن بیستم و به دلیل پایان جنگ جهانی دوم، برخی از شهرها به سرعت رشد کرده که همین منجر به عدم تمرکز و رها شدن از هسته های تاریخی و قدیمی شهر شد. این مسئله منجر به توجه ویژه در خصوص بازسازی شهری و حفظ مناطق قدیمی و تاریخی در مقیاس یک محله شهری شد . مراکز تاریخی و قدیمی شهرها نقش مهمی در هویت شهرها دارند و بنابراین مناطق قدیمی و سنتی شهری که دارای اهمیت تاریخی و میراث فرهنگی هستند، باید با حفظ و بازسازی در همان زمان به عنوان یک پل ارتباطی بین گذشته و آینده شهر مطرح شوند . - Ertan and - HUFLR OX'2016:591-592 - بر اساس گزارش دوم پیشرفت سازمان ملل متحد - - UN-HABITAT،مدل شهرنشینی و توسعه شهری ناپایدار بوده و نیاز به تعریف شرایط جدید برای دستیابی به توسعه فراگیر جهانی و پایدار میباشد.
در حالیکه شهرها سرمنشا رشد اقتصادی و اجتماعی هستند اما در حل چالشهای نوظهور مانند آلودگی هوا، انتشار گازهای گلخانهای،ازدحام ،فقر، سکونتگاههای غیر رسمی و... ناموفق بودهاند - Lützkendorf and .Balouktsi,2017:547 - امروزه شهرهای مدرن و پیشرفته نیز مشکلات درونی جدی دارند که ناشی از تغییر شکل فیزیکی مخرب در داخل شهرهاست. برای حل این مشکلات،کشورها در حال احیای مراکز شهری هستند - . - Egercioglu et al.,2015:330 مراکز شهری از لحاظ تراکم جمعیت،محل سکونت،شدت فعالیتهای اجتماعی،ارتباطات مخابراتی،اندازه بلوک و حتی از لحاظ ذهنی تعریف شده میباشند - . - Yang et Al.,2015:125 یکی از راههای احیای مراکز شهری افزایش زیرساختهای طبیعی در بافتهای مرکزی شهرهاست - . - Abdullah et al.,2009
این در واقع یک دستورالعمل جدید در شهرهاست که به ترویج پایداری زیست محیطی منجر شده و اتصال حیاتی میان محیط زیست،برنامهریزی شهری و دولت را، پدید میآورد - Davies and .Lafortezza,2017:93 - همچنین باید توجه داشت که طبیعت زمانی واقعیتر میشود که محیطزیست قابل هدایتتر شود. در واقع مفهومی باشد که ورای پژوهشهای دانشگاهی و فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی بوده و میتواند منجر به نتایج منحصر بهفرد،قابل اندازهگیری و قابل مشاهدهباشد - . - Jones,2013:149 برنامه ریزی شهری بیوفیلیک بعنوان یک اصل مهم طراحی برای ساخت وسازها در حال ظهور و گسترش است و آن شامل مجموعه ای از ویژگی های طراحی طبیعی است که قادر به پاسخگویی به مسائل مختلف شهری همچون تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت شهری ، محدودیت منابع و نیاز ذاتی انسان به ارتباط با طبیعت می باشد ؟
این اصل ، خلق محیط های شهری که مساعد برای زندگی باشند را هدایت نموده و موجب کسب منافع بسیاری برای مالکین خانه ها ، ساکنان و اجتماع اطراف میگردد؟ - زیاری و همکاران،70 :1394 به نقل از. - Newman et al ,2012:5 تحقیقات پیشین بیوفیلیک، منحصرا بر روی حضور گیاهان و یا عدم وجود آنها در محیطهای شهری بحث میکند - - Rosenbaum et al .,2017:70، در حالی که شهرهای بیوفیلیک مزایای متنوعی را برای بهرهگیری از نظامهای طبیعی و بومی ارائه میدهند. این مزایا برای رشد زیرساختهای سبز که فواید زیستمحیطی برای شهروندان دارند مؤثر واقعشده تا آنها بتوانند با طبیعت ارتباط برقرار کنند.
همچنین شهرهای بیوفیلیک فرصت سرمایهگذاری خود را در زیرساختهای سبز،تعمیر و بهبود نظام اکولوژیکی شهری میبینند.این سرمایهگذاریها مزایای اقتصادی، زیستمحیطی و اکولوژیکی را به همراه خواهد آورد. - Brown,2017:12 - از این رو با بهرهگیری از اصول شهرسازی بیوفیلیک و توجه به بحث ارتقای کیفیت محیط زیست در فضاهای شهری میتوان علاوه بر بهبود وضعیت زندگی شهری، موجب افزایش سرزندگی و سرخوشی افراد شده و مشکلات روانی ناشی از زندگی شهرنشینی به دست فراموشی سپرده شوند. این پژوهش با هدف دستیابی به احیای بافت مرکزی شهر قزوین از طریق پیادهسازی اصول طراحی و برنامهریزی بیوفیلیک میباشد.اهداف اصلی این پژوهش شامل موارد زیر میباشند:
1 -ایجاد بافت مرکزی شهری سرزنده و پویا از طریق پیادهسازی اصول شهرسازی بیوفیلیک
-2ایجاد قابلیتهای جدید برای بافت مرکزی شهر
-3بهبود وضعیت کالبدی،فضایی،زیست محیطی و اقتصادی این بافت شهری
-3روشتحقیق:
در این پژوهش برای حل مشکل ساماندهی بافت مرکزی شهری - در این جا بافت مرکزی شهر قزوین - از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. روش جمعآوری دادهها از طریق مطالعات کتابخانهای و اسناد، روش مشاهده مستقیم و برداشتهای میدانی بوده است. همچنین از روش دلفی در ارائه پرسشنامهها استفاده شده و در تدوین پرسشنامههای دلفی، 50 پرسشنامه برای جمعآوری نمونه به دانشجویان،اساتید، کارشناسان و مدیران شهرداری مناطق اختصاص داده شد. در مرحله بعدی برای تعیین اندازه نمونه از روش نمونهگیری گلوله برفی2 استفاده شد. در روش تحقیق این پژوهش از دانشجویان،اساتید و کارشناسان مختلف برای معرفی به سازمانها و نهادهای دیگر و موسسات پژوهشی درگیر در فعالیتهای مرتبط یا نزدیک به موضوع مقاله درخواست شد که با استفاده از روش نمونهگیری گلوله برفی ،روند تدوین اطلاعات از پرسشنامهها تکمیل شد.
در گام بعدی ماتریس ارزیابی برای عوامل درونی و عوامل بیرونی تدوین شد و دیدگاه و نظرات بیان شده توسط مجموعه دلفی به منظور تعیین ضرایب مربوط به هر فاکتور و تصمیمگیری در مورد اهمیت و وزن اجزای استراتژیک،مورد استفاده قرار گرفت. سپس نتایج بدست آمده از این ماتریسها برای محاسبه نمرات نهایی مورد استفاده قرار گرفت.در گام بعدی، باید عنوان داشت که این نتایج تعیینکننده وضعیت محدوده مورد بررسی بر اساس عوامل درونی و بیرونی میباشد.در مرحله بعدی از ماتریس SWOT برای استخراج راهبردهای تهاجمی - - SO، راهبرد تنوع - - SW، راهبرد بازنگری - WO - و راهبرد تدافعی - - WT استفاده خواهد شد.
-4 مبانی نظری:
-1-4 مفهوم بیوفیلیک:
از لحاظ لغت شناسی باید عنوان کرد که بیوفیلیک - - Biophilic از دو جزء بیو - Bio - به معنای "زندگی" و - Philia - به معنای "جذابیت و احساس مثبت" میباشد که اولین بار توسط اریچ فُرم - - Erich Form در سال 1964 برای توصیف گرایشهای روانشناختی به همه چیز زنده و جاندار بود.اما این واژه زمانی محبوب شد که ادوارد اسبرن ویلسون - - E.O.Wilson در سال 1984 کتاب بیوفیلیا - Biophilia - را نوشت - . - Heerwagen,2009در واقع مفهوم بیوفیلیا به معنای این است که انسان نیاز به ارتباط با برقراری ارتباط فیزیکی، روحی و اجتماعی با طبیعت داشته که این رابطه بر سلامت شخصی،بهرهوری و روابط اجتماعی تاثیر گذار خواهد بود - . - Dias,2015: 149
4؛-2 شهر بیوفیلیک
شهر بیوفیلیک یک شهر سبز، با طبیعت انبوه و نظامهای طبیعی فراوان بوده که برای تمامی افراد قابللمس میباشد . - Beatley,2011:17 - در واقع شهر بیوفیلیک،شهری است که ساکنان آن بهطور فعالانه در طبیعت حضور مؤثر دارند،نظیر:پیادهروی،تماشای پرندگان،باغبانی و فعالیتهای دیگر.علاوه بر این،شهروندان فرصت بازسازی و مراقبت از طبیعت اطراف خود را دارند- - Beatley and Newman,2013:3330 .3331 - این اصل ، خلق محیطهای شهری که مساعد برای زندگی باشند را هدایت نموده و موجب کسب منافع بسیاری برای مالکین خانهها ، ساکنان و اجتماع اطراف میگردد . - Newman et al ,2012:5 - شهرهای بیوفیلیک مزایای متنوعی را برای بهرهگیری از نظامهای طبیعی و بومی ارائه میدهند. این مزایا برای رشد زیرساختهای سبز که فواید زیستمحیطی برای شهروندان دارند مؤثر واقعشده تا آنها بتوانند با طبیعت ارتباط برقرار کنند. همچنین شهرهای بیوفیلیک فرصت سرمایهگذاری خود را در زیرساختهای سبز،تعمیر و بهبود نظام اکولوژیکی شهری میبینند.این سرمایهگذاریها مزایای اقتصادی، زیستمحیطی و اکولوژیکی را به همراه خواهد آورد - . - Brown,2017:12
4؛-3طراحی شهری بیوفیلیک:
طی سالهای اخیر،معماران،برنامه ریزان و طراحان شهری به طراحی بیوفیلیک و نگارش ادبیات آن علاقهمند شدهاند. طراحی بیوفیلیک
