بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله تحلیل مبانی فلسفی و فرهنگی در ساختار آموزش نظام باز و از دور در هر یک از نسلهاي سه گانه آموزش از دور می باشد که هرکدام به نوعی نگرش و عملکرد نظام هاي آموزش عالی را تحت تاثیر قرار داده اند. با توجه به پیدایش و سیر تحولات نظام آموزش باز و از دور دیدگاههاي فلسفی از جمله الف - رئالیسم، ب - اگزیستانسیالیسم، ج - نسبیت گرایی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. در این مقاله با ارائه تصویري از نظام آموزش باز و از دور، درباره توجه به مبانی فلسفی و فرهنگی در قالب نسلهاي سه گانه آموزش باز و از دور کاوش شده است. روش شناسی تحقیق در این مقاله کیفی و از نوع تحلیلی و انتقادي است و نتایج تحقیق نشان می دهد که در آموزش از راه دور، فرایند تخصصی شدن عملکردها وتجزیه و تحلیل فلسفی و فرهنگی باید بسیار دقیق و حساب شده باشد تا حداکثر تبادلات و تاثیرات متقابل میان استاد و دانشجو حادث شود . در این مورد بایستی یک سازمان ساختاري و منظم که شامل طراحی و تولید و ارزشیابی است مهم تلقی شود.
مقدمه
آموزش از دور بدون تردید توانسته است بسیاري از مسائل و مشکلات آموزش هاي حضوري سنتی دانشگاهی را به نحو مطلوب حل کند. ازعمده ترین این مسائل ظرفیت محدود جذب دانشجو در نظام دانشگاهی حضوري، انعطاف ناپذیري در اختصاص اوقات آموزش و یادگیري و مخارج هنگفت ارائه آموزش هاي حضوري بوده است. توانایی حل مشکلاتی با چنین ابعاد گسترده و عمیق در آموزش عالی تنها با رویکردي نوآورانه و آینده نگر فراهم آمده است و بدون چنین رویکردي مطمئناً آموزش عالی کشور ما با مسائل و معضلات غیر قابل پیش بینی مواجه می شد - فردانش، 1390ص . - 46 آموزش از راه دور، به لحاظ اینکه فضاي محدود آموزش چون کلاس را گسترش داده و با استفاده از وسایل ارتباطی و رسانه هاي آموزشی پیشرفته، میدان عمل خود را بازکرده و تا هزاران کیلومتر دامنه آن را توسعه داده است، به آموزش باز مشهور شده است. در بسیاري از موارد دانشگاه هایی که از نظام آموزش از راه دور سود می برند به دانشگاه هاي بدون دیوار معروف شده اند و عده ایی نیز باز بودن نظام را به انعطاف پذیر بودن برنامه هاي آموزشی آن تعبیر می کنند. از ویژگیهاي نظام آموزش از راه دور، ارائه خدمات آموزشی با روال منظم و با هدفهاي از قبل تعیین شده به وسیله یک سازمان پشتیبانی کننده منسجم است. این سازمان با در اختیار گرفتن انواع مختلف ابزار و وسایل آموزشی، بخصوص رسانه هاي آموزشی، فراگیر را در امر یادگیري، یاري می رساند.
کارکرد نظامهاي آموزشی باز براي نظام دهی به یادگیري از راه دور عبارتند از: برنامه ریزي، سازماندهی، راهنمایی، هدایت و ارزشیابی - پارسا، 1389، ص . - 29 آموزش از دور توسط کیگان در قالب پنج اصل تعریف شده است: جدایی دائمی استاد و دانشجو، هدایت و نظارت مرکزي یک سازمان رسمی، استفاده از وسایل ارتباطی و نوین، تدارك و ایجاد ارتباط دو طرفه و جدایی نیمه یک فراگیر از یک گروه یادگیري. جدایی نیمه دائمی استاد و شاگرد آن چنان که کیگان توضیح می دهد کلی بوده و هرگاه دانشجو با مسائل مبهم مواجه می شود، می تواند از طریق ارتباط نزدیک با استاد خود به حل مشکل بپردازد - بوید،. - 1379 گري، همچنین هشت متغیر نظام ساختاري که باید در نظام آموزش باز و از دور مورد توجه قرار گیرد و در جهت بهبود و ارتقاء آن اقدام لازم صورت گیرد را به موارد ذیل تقسیم می کند:
1. ویژگی هاي روانی- اجتماعی افراد: این مرحله به بررسی و بیان ویژگی هاي کلیه کسانی که به شکلی در این فرایند شرکت داشته و با نظام اصلی و محوري در ارتباط هستند، می پردازد.
2. اهداف مورد نظر کاملاً مرتبط با کیفیت تولید و فرایند و نحوه ارائه اطلاعات براي بهبود وضعیت جامعه باشند.
3. موضوعات درسی باید به دقت بررسی، ارائه و یادگرفته شده و در حل مسائل جامعه مورد استفاده قرار بگیرند.
4. رسانه هاي ارتباطی مورد استفاده - صوت، تلویزیون و تصویر - که از اهمیت خاصی برخوردارند.
5. مکان که در آن افراد به فعالیت هاي مختلف جهت رسیدن به اهداف خود مشغول هستند مانند مرکز مطالعه، خانه، آشپزخانه، محل کار.
6. ساختار اجتماعی که در حقیقت به نوع و روش یادگیري بر می گردد مانند روش یادگیري فردي، روش گروهی در مراکز مطالعه.
7. نگارش مطالب به صورت جذاب در هر جایی که مواد درسی تولید شده و به هدف تسهیل انگیزه و یا بالا بردن درك و فهم مطالب می باشد
8. کنترل کلیه فعالیت ها: در این مورد می توان از اخذ بازخورد به وسیله تاکتیک ها و راهکارهاي گوناگون استفاده کرد - همان منبع - .
با توجه به پیدایش و سیر تحول نظام آموزش باز و از دور می توان بر اساس بهره گیري این نوع موسسات از فناوري هاي ارتباطی آنها را در سه نسل تقسیم بندي کرد:
• نسل اول آموزش باز و از دور: آموزش مکاتبه ایی و برنامه ایی
• نسل دوم آموزش باز و از دور: آموزش رادیویی، تلویزیونی و رایانه ایی
• نسل سوم آموزش باز و از دور: آموزش مجازي
در ادامه بحث مبانی فلسفی و نقش آن در ساختار آموزش را در نسلهاي مختلف آموزش باز و از دور براساس این تقسیم بندي بررسی و تحلیل خواهیم نمود.
روش شناسی تحقیق :
در این مقاله نوع روش تحقیق کیفی و از نوع تحلیلی و انتقادي است در پژوهش حاضر براي استخراج مبانی فلسفی و فرهنگی برنامه درسی مبتنی بر نظام آموزشی باز و از راه دور از روش اسنادي- تحلیلی استفاده شده است. اجراي پژوهش حاضر طی سه مرحله صورت گرفت که به ترتیب عبارت است از: - 1 - شناسایی ویژگیهاي دیدگاه برنامه درسی مبتنی بر نظام آموزشی باز و از راه دور ازجنبههاي مختلف در برنامه درسی از طریق کاوش در کتب و مقالات موجود. - 2 - شناسایی مبانی فلسفی و فرهنگی - هستی شناسی، معرفت شناختی، انسان شناختی، ارزششناختی، زیبایی شناختی - تعلیم و تربیت مبتنی بر نظام آموزشی باز و از راه دور از طریق تحلیل کتب و مقالات مرتبط. - 3 - مقایسه و نقد مبانی فلسفی و فرهنگی حاکم بر برنامه درسی مبتنی بر نظام آموزشی باز و از راه دور با مبانی فلسفی و فرهنگی رویکرد انتقادي و نسبیت گرایی در برنامه درسی. رئالیسم و نقش آن در ساختار آموزش نظام باز و از دور در نسل اول ابتداي قرن نوزدهم یا سال1800 میلادي شروع نسل اول آموزش از دور یا آموزش مکاتبه ایی است که به دنبال صنعتی شدن و با تقسیم کار بر مبناي تخصصی انجام گرفته است که انعطاف پذیري در سازمان پایین می آید و جهت گیري غیرشخصی می شود. با توجه به صنعتی شدن مبناي انسانی کمتر مورد عنایت واقع می شود که خود منجر به نظریه بوروکراسی گردید.
نسل اول آموزش از دور به لحاظ روانشناسی با مکتب روانشناسی رفتارگرایی بیشتر در ارتباط است. بر مبناي رفتارگرایی تقسیم مفاهیم پیچیده به اجزاي کوچک مورد توجه قرار گرفت و وظیفه استاد، تنظیم تقویت کننده هایی بود که بر اساس آن دانشجویان به یادگیري می پرداختند و بدون تردید می توان گفت که در ابتداي قرن بیستم رویکرد اثبات گرایی در پاگیري مرحله نخستین این نظام آموزشی یعنی آموزش مکاتبه ایی و برنامه ایی دخیل بوده است که خود برگرفته از مکتب رئالیسم است. طبق فلسفه واقع گرایی دانش عینی مستقل از یادگیرنده وجود دارد و معلم می تواند این دانش را به کمک زبان به یادگیرندگان انتقال دهد. بنابراین، در جهان هستی اشیاء، رویدادها و فرایندها وجود دارند و ادراك همه انسانها و همه اندیشه ها یا نظریه پردازي ها درباره آنها مستقل اند. آنها بدین معنی مستقل اند که اگر هیچ انسانی وجود نمی داشت که آنها را ادراك کند یا درباره آنها بیندیشد باز هم به موجودیت خود ادامه می دادند. دانش مربوط به جهان هستی از راه تجربه یادگیرنده یا کاربرد حواس او به دست می آید و یادگیري عبارت است از انتقال این دانش از جهان بیرون به درون یادگیرنده. دانشمندان و فلاسفه هم عقیده با این مکتب انسانها را ماشینهایی کامل و با هوش می دانند که اطلاعات جهان پیرامونی را به صورت تراکمی در ذهن خود انباشته می سازند. طبق این دیدگاه معلمان مجرب با فراهم آوردن تجارب متنوع یادگیري می توانند در رسانیدن یادگیرندگان به هدفهاي گوناگون یادگیري توفیق یابند - سیف،1390 ، ص . - 26
در نظر رفتارگرایان انسان نه خوب است نه بد بلکه یک ارگانیسم تجربه گراست که استعدادهاي بالقوه ایی براي همه نوع رفتار دارند. این گروه به لوحسفید بودن ذهن انسان کاملاً اعتقاد دارند. انسان یک موجود واکنشگر است. رفتار او پاسخ به تحریک است که قسمت اعظم این تحریک بیرونی است ولی تا حدودي درونی نیز می باشد. انسان رفتاري قانونمند دارد که به شدت تحت تاثیر محیط است. اصطلاح اساسی مربوط به انسان در نسل اول شرطی شدن است به نظر آنها انسانهاي خوب مثل اتومبیل هاي خوب ساخته می شوند و این کار مهندسان رفتار و رفتاردرمانگران است. در این نسل استفاده از آزمونهاي استاندارد و تشخیص اینکه کدام دانش آموز بهتر آموخته است بیشتر رعایت می شود. همچنین می توان اظهار داشت که یافتن قوانین عام و تعمیم پذیر در آموزش و پرورش در این نسل در اولویت است از سوي دیگر تقویت کننده ها به عنوان ملاك انگیزش عمل می کردند لذا تهیه طرح درس استاندارد و ساده سازي محتوا در اولویت قرار گرفت. رویکرد معرفت شناسی اثبات گرایانه در شکل گیري مرحله نخستین نظام آموزش از دور یعنی آموزش مکاتبه ایی و آموزش برنامه ایی بسیار دخیل بوده است این امر به دلیل صنعتی شدن جامعه بود که نیاز روزافزون به نیروي انسانی ماهر و آموزش دیده را تلقی کرد.
به طور کلی ویژگی ها و باورهاي معرفت شناسی نسل اول عباتند از:
1. دانش مستقل از ذهن فراگیر است و وظیفه معلم و نظام آموزشی انتقال دانش و واقعیت است.
2. تمام نتیجه گیري ها در مورد واقعیت بر پایه ملاحضات تجربی استوار است که می توان آنرا متمایز ساخت بدین منظور که هر واقعیت را دید، شنید، لمس و اندازه گیري کرد.
3. معرفت علمی عاري از حدس و گمان است. بدین ترتیب سرشار از یقینیات و بدیهیات است لذا آراء مورد اختلاف متافیزیکی در آن جایگاهی ندارد.
