بخشی از مقاله
چکیده
بزهکاری پدیدهای طبیعی در همه زمانها و مکانها است. بزهدیدگان دارای حق بنیادین دادخواهی هستند که در منشور بینالمللی حقوق بشر به آن اشاره شده است. حقوق شهروندی به مفهوم حقوقی است که شهروندان یک کشور در برابر حکومت از آن برخوردار هستند. پردازش مناسب فرآیند دادرسی کیفری و پیشگیری از بروز پدیده بزهدیدگی دوباره در شمار حقوق شهروندی بزهدیدگان و نیز متهمان است. قانون آیین دادرسی کیفری 1392 در میان اصول راهبردی خود به ضرورت پاسداشت حقوق شهروندی طرفین فرآیند کیفری اشاره کرده است. آموزش حقوق شهروندی به شهروندان در شمار وظایف حاکمیت در قبال شهروندان قرار دارد. این رسالت مستلزم آموزش مهمترین گونههای پیشگیریهای جرمشناختی از نقض حقوق شهروندی است.
واژگان کلیدی: حقوق شهروندی، دادرسی کیفری، حقوق بشر، فرآیند کیفری
.1مقدمه
در آغاز هزاره سوم میلادی، میان-کنش شهروندان با سامانههای حاکمیتی مفهومی تازه یافته است. مطالبات افکار عمومی از دولتها دربرگیرنده نمایش مناسبترین پاسخهای حمایتی در برابر چالشهایی است که بیش از پیش زندگی آنان را آماج خود قرار میدهد.در این میان، پاسداری از حقوق شهروندی شهروندان جامعه جهانی یکی از مهمترین مؤلفههای تحقق مفهوم بهزمامداری - حکمرانی مطلوب - است. شهروندان باید از بیشترین حمایتهای سامانههای حاکمیتی خود برخوردار شوند.بزهکاری در هر یک از قلمروهای زندگی انسانی امری طبیعی است. به عبارت دیگر، همه انسانها در طول زندگی خود در ارتکاب رفتارهای جامعهستیزانه مشارکت دارند.2 اما آنچه از دستاندرکاران سامانههای مدیریتی خرد و کلان کشور انتظار میرود، کوشش در راه کاستن از پیامدهای بزهکاری و نیز پیشگیری از رویداد آن است.1 این نوشتار میکوشد تا به گونهای فشرده مهمترین پیامدهای آموزش حقوق شهروندی را از چشمانداز اثرگذاری بر بهینهسازی فرآیند کیفری در کشورمان بررسی کند.
.2روش شناسی
این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی و با بهرهگیری از رویکرد مطالعات میان-رشتهای نگاشته شده است. دادههای پژوهش با مراجعه به منابع دسته اول پژوهشی گردآوری شدهاند.
.3 یافتههای پژوهش:
حقوق شهروندی به حقوقی گفته میشود که شهروندان یک کشور در برابر حاکمیت از آن برخوردارند. به عبارت دیگر، حقوق شهروندی دلالت بر مجموعه حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی دارد که افراد به سبب عضویت در یک دولت-ملت از آن برخوردار میشوند و توسط قانون از آن حقوق پاسداری میشود.1 به نظر ما، مفهوم حقوق شهروندی نمایشگر همبستگی حقوق شهروندان و نیز دولت است. دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی در پایان هزاره سوم میلادی همانند رویدادهای اندوهبار جنگهای جهانی اول و دوم، هولوکاست و...به آغاز دوران اساسیسازی حقوق کیفری در سپهر جوامع انسانی انجامید.
با توجه به راهبرد ستودنی نظام دادرسی کیفری ایران درباره حقوق شهروندی، این پرسش به میان میآید که آیا میتوان رسالت آموزش شهروندی را گامی در راه بهینهسازی کارکردهای نظام دادرسی کیفری ایران دانست؟ به باور ما، با توجه به این که قانون آیین دادرسی کیفری 1392، به پیروی از قوانین همتای خود در کشورهای غربی در 7 ماده آغازین خود به بیان اصول راهبردی دادرسی کیفری میپردازد، تردیدی در ضرورت انتقال مهمترین باورهای آمیخته با حقوق شهروندی به همه شهروندان کشور و از جمله مراجعهکنندگان به نظام عدالت کیفری وجود ندارد.یکی از مهمترین پیامدهای جرمشناختی پاسداری از حقوق شهروندی در فرآیند کیفری، پیشگیری از پدیده بزهدیدگی دوباره است.
این پدیده به مفهوم ناملایمات و دشواریهایی است که بزهدیده پس از تحمل پیامدهای جرم و در راه بازسازی زیانهای وارد شده در پرتو اعمال حق بر دادخواهی خود با آنها رویارو میشود. اطاله غیرموجه دادرسی و کوتاهی مقامات نظامات عدالت کیفری در راه انجام وظایف خود، درک نکردن بایستههای رفتار با بزهدیدگان دردمند در فرآیند دادرسی کیفری و نیز چالشآفرینیهای بزهکار و یا وابستگان او برای بزهدیده در شمار مهمترین جلوههای پدیده بزهدیدگی دوباره است.با این وجود، تردیدی وجود ندارد، که پاسداری از حقوق شهروندی مراجعهکنندگان به نظام عدالت کیفری و بهویژه آموزش حقوق یادشده به آنان مستلزم آموزش مناسبترین و کارآمدترین رویکردهای پاسخدهنده در برابر پدیده بسیار زیانبار بزهدیدگی دوباره است.
زیرا این راهبرد به مفهوم سازماندهی قلمرو صلاحدیدی دستاندرکاران نظام عدالت کیفری است . منظور از صلاحدید در اینجا، اختیار اعطاشده به مقامات عدالت کیفری برای تصمیمیگیری درباره این است که در یک موقعیت خاص باید چه تصمیمی اتخاذ شود.4 پاسداری از حقوق شهروندی در پرتو آموزش مناسب به شهروندان نیز نیز در شمار اختیارات صلاحدیدی یادشده است.با توجه به جایگاه و اهمیت حقوق شهروندی در فرآیند کیفری و همچنین بیان آن در شمار سیاستهای کلان کشور و اسناد بالادستی نظام به نظر میرسد دولت باید با بهرهگیری از ابزارهای در دسترس خود به آموزش آن به شهروندان بپردازد. هزینهای بسیار زیاد موارد نقض حقوق شهروندی و آسیبهای گوناگون فردی و اجتماعی آن، نشان میدهد که آموزش مهمترین بنیادهای حقوق شهروندی
