مقاله تجزیه و تحلیل کنوانسیون بین المللی رامسرو نگرشی مرتبط با استراتژی های حفاظتی تالابهای ایران

بخشی از مقاله

چکیده

تالابها بهعنوان محل رشد نباتات بومی، زیستگاه گونههاي خاص حیوانات از جمله پرندگان آبزي می باشند همچنین با دارا بودن پتانسیلهاي اقتصادي، فرهنگی، علمی و تفریحی منابع پرارزشی هستند که حفاظت و حراست آنها اهمیت ویژهاي دارد. کنوانسیون تالاب ها که در سال 1971 در شهر رامسر ایران به امضا رسید امسال - سال - 2011 چهل ساله می شود. در روز سیزدهم بهمن ماه سال 1351 - دوم فوریه سال - 1971 نمایندگان 18 کشور در رامسر گردهم آمدند و این معاهده بین الدولی را خلق نمودند.

این معاهده بین الدولی چارچوبی به منظور تسهیل همکاري هاي بین المللی به منظور حفاظت و استفاده معقول از تالاب ها و منابع آن ها فراهم می آورد. طرفهاي معاهده در این کنوانسیون موظفند که تالابهاي حائز اهمیت سرزمین خود را تعیین نمایند، نقشههاي اصلاحی تالابها را به نحوي تنظیم و اجرا کنند که حفظ و حراست و بهرهبرداري صحیح از آنها را در سرزمین خود تسهیل نمایند، با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزي در تالابهاي مربوطه را افزایش دهند و تمهیدات لازم براي حفاظت تالابها و پرندگان آبزي در منطقه تالابها فراهم سازند. ویژگی منحصر به فرد کنوانسیون تالاب هاي مهم بین المللی رامسر آن است که کنوانسیون مزبور نخستین معاهده نوین بین دولت هاست که هدف آن حفاظت از منابع طبیعی می باشد.

از جمله اهداف کلان کنوانسیون رامسر جلوگیري از تخریب جهانی تالاب ها و همچنین حفاظت از تالاب هاي باقیمانده از طریق استفاده معقول از این منابع طبیعی می باشد. این مهم میسر نخواهد شد مگراز رهگذر همکاري هاي بین المللی، سیاست گذاري مناسب، ظرفیت سازي و انتقال تکنولوژي.

1.    مقدمه

کنوانسیون رامسر قدیمی ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است. آغاز آن در دوم ماه فوریه 13 - 1971 بهمن - 1349 در شهر ایرانی رامسر بوده که کنوانسیون نام خود را از این شهراقتباس کرده است. کنوانسیون رامسر در سال 1975 جنبه قانونی یافت. این معاهده 158 کشور عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالابهاي با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آنها می نماید . بیش از 1700سایت با مساحت کل حدود 150 میلیون هکتار در حال حاضر در این کنوانسیون به ثبت رسیده اند.

این کنوانسیون بر حفاظت و بهره برداري معقول از تالابها به خصوص در جهت فراهم ساختن زیستگاهی براي پرندگان آبزي تأکید می کند. طی گذشت سالها، کنوانسیون گستره نگرش خود را چنان افزایش داده که تمام ابعاد حفاظت و بهره برداري معقول و پایدار از تالابها را در بر می گیرد و تالابها را در زمره اکوسیستمهایی می داند که در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشري اهمیت فوق العاده اي دارند. به همین دلیل بعدها کنوانسیون نام خود را به : "کنوانسیون حفاظت از تالابها " تغییر داد.

.2 معرفی تالاب و ارزشهاي آن

تالاب که در انگلیسی wetland خوانده می شود ، نام عمومی مکانهایی است که آب عامل اصلی تشکیل دهنده محیط زیست آن باشد. تالابها معمولا” زمانی شکل می گیرندکه پهنه آب درسطح زمین یا در نزدیکی سطح وجود داشته باشد. به عبارت دیگر آب کم عمقی پهنه اي از زمین را پوشانده باشد. تعاریف و تعابیر مختلفی از اصطلاح تالاب در جهان رایج شده است، متداولترین آنها تعریفی است که کنوانسیون جهانی حفاظت از تالابها - رامسر- - 1971 به شرح زیر عنوان نموده است :

" مناطقی پوشیده از مرداب، باتلاق، لجن زار یا آبگیرهاي طبیعی و مصنوعی اعم از دائمی یا موقت که در آن آبهاي شور یا شیرین به صورت راکد یا جاري یافت می شود، از جمله شامل آبگیرهاي دریایی که عمق آنها در پائین ترین حد جزر از شش متر تجاوز نکند."

علاوه بر این در ماده 1-2 همین کنوانسیون ذکر شده که تالابها :

"... ممکن است شامل مناطق ساحلی یا کرانه هاي مجاور دریاها و جزیره ها و یا بخشهائی از آب دریا باشند که عمق آنها در پائین ترین حد جزر بیشتر از شش متر نباشد. "

فلات ایران که بیش از 80 درصد خاك سرزمینی کشور ایران را در برگرفته، تنوعی از چشم اندازهاي کوهستانی، کوهپایه اي، دشتی ، کویري و ... را بوجود آورده است. همین ویژگی باعث شده که کشور ایران علیرغم قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان داراي میکرواقلیمهاي متنوعی باشد و از اقلیمهاي خیلی سرد تا خیلی گرم و از خیلی مرطوب تا خیلی خشک در آن یافت می شود.

تنوع اقلیم، پستی و بلندیهاي فراوان، وجود دو دریاي وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی که اغلب شور هستند، باعث شده که انواع مختلفی از تالابها از جنگلهاي مانگرو و صخره هاي مرجانی گرفته تا دریاچه هاي کوهستانی و دشتهاي شور کویري در آن شکل بگیرند. از طرفی ایران در مسیر دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان کره زمین قرار گرفته لذا اهمیت تالابهاي ایران در پشتیبانی نظام طبیعی مهاجرت پرندگان بسیار زیاد است.

از 42 نوع تالاب مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح جهان به جز یک نوع تالاب یعنی تورب زارها، بقیه در کشور ایران یافت می شوند که بیانگر تنوع بسیار زیاد تالابهاي ایران است. همچنین تعداد تالابهاي ایران به واسطه وسعت کشور بسیار زیاد و محدوده تغییرات ابعاد آنها بسیار وسیع است بطوریکه وسعت آنها بین کمتر از چند هکتار تا بیش از 500000 هکتار در نوسان است.

در این میان بیش از 84 تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده است که از بین آنها تاکنون 33 تالاب در قالب 22 عنوان، با مساحت کل1481147 هکتار، به کنوانسیون رامسر معرفی شده و مشمول مقررات این کنوانسیون گردیدهاند. موقعیت و نام این 22 رامسر سایت روي نقشه مشخص شده اند در این میان بیش از 84 تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده است که از بین آنها تاکنون 33 تالاب در قالب 22 عنوان، با مساحت کل1481147 هکتار، به کنوانسیون رامسر معرفی شده و مشمول مقررات این کنوانسیون گردیدهاند. موقعیت و نام این 22 رامسر سایت روي نقشه مشخص شده اند.

1.    تالاب هاي آلا گل، آلماگل، آجی گل

2.    تالاب امیرکلایه

3.    مجموعه تالاب انزلی

4.    کولاب انتهاي جنوبی هامون پوزك

5.    بندرکیاشهرو دهانهسفیدرود

6.    دهانه رودهاي گز و حرا

7.    دهانهرود هاي شور وشیرین ومیناب

8.    آب بندانهاي فریدونکنار، ازباران و سرخ رود

9.    تالاب گاو خونی

.10 تالاب گمیشان

.11 تالاب هاي خلیج گواتر و حور باهو

.12 هامون صابري و هامون هیرمند

.13 خورخوران

.14 دریاچه قوپی

.15 تالاب قوریگل

.16 دریاچه ارومیه

.17 دریاچه پریشان و دشت ارژن

.18 شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان .19تالابهاي نیریز و کمجان

.19    تالاب شادگان، خور الامیه و خور موسی

.20    .جزیره شیدور

.21    . تالاب هاي شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی

3.    کنوانسیون رامسر و تالابهاي ایران

کنوانسیون رامسر توافق بین المللی است که براساس آن، کشورهاي عضو بر روي تالابهاي مهم جهان - بویژه زیستگاههاي پرندگان آبزي و کنار آبزي نحوه حفاظت از آنها - مطالعه، تحقیق کرده و از آنها حمایت میکنند. نام آن - International importance wetlands as waterfowl - habitate Ramsar 1971 میباشد که به اختصار کنوانسیون رامسر - - Ramsar convention نامیده می شود.

این کنوانسیون نام خود را از شهر رامسر گرفته است و در 13 بهمن ماه 1349 بنا به دعوت ایران، به منظور مطالعه تالابها تشکیل و بنام آن شهر نیز نامگذاري گردید. این کنوانسیون با انگیزه مشارکت بین المللی و همکاري همه جانبه در مطالعه، بررسی، حفاظت و بهرهوري عقلایی از تالابهاي مهم و بخصوص تالابهایی که اهمیت حیاتی براي پرندگان آبزي و کنار آبزي - بومی و مهاجر - دارند، منعقد شده و در طول 26 سال فعالیت توانسته است تحقیقات و مطالعات را از پرندگان به کلیه گیاهان و جانوران تالابی گسترش دهد.

.4 تاریخچه شکل گیري کنوانسیون رامسر

فعالیت هاي جدي واساسی کنوانسیون رامسر از سال 1353 برابر با 1975 میلادي آغاز گردید و از آن زمان به بعد کشورهاي بسیاري به عضویت کنوانسیون در آمده اند و در حال حاضر 160 کشور از سراسر دنیا عضو آن بوده و 1950 تالاب را با مساحت حدود 190 میلیون هکتار در اختیار کنوانسیون قرار داده و به عنوانRamsar site به ثبت رسانده اند. کنوانسیون رامسر مشتمل بر یک مقدمه و 12 ماده است که از تاریخ 21 تیرماه - 1351ژوئیه - 1972 تاکنون براي امضاء دول جهان مفتوح بوده و در 4 شهریور ماه 1351 ایران آنرا امضاء نموده و پس از امضاء اعضاء شرکت کننده در اجلاس 1349، این کنوانسیون از تاریخ 30 آذر ماه 1353 برابر با 21 دسامبر 1975 لازمالاجرا شده است و پس از آن سازمان نگهدارنده اسناد - یونسکو - آن را طبق اصل 102 منشور سازمان ملل متحد به ثبت رسانید.

ابتدا کنوانسیون رامسر زیر نظر مؤسسه اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی - - .I.U.C.N و مؤسسه تحقیقات بین المللی پرندگان آبزي و کنار آبزي - - .I.W.R.B اداره می شد ولی به لحاظ کثرت تالابهاي مهم بین المللی و افزایش کشورهاي عضو و گسترش فعالیت هاي کنوانسیون، در اجلاس 1366 برابر با 1987 میلادي اعضاء در کانادا تصویب نمودند که کنوانسیون بصورت مستقل و با بودجه مستقل اداره گردد و برگزاري اجلاس ها نیز بطور منظم هر سه سال یکبار انجام گیرد و این روال تاکنون ادامه پیدا کرده است.

بحث براي جلوگیري از تخریب تالاب ها در اروپا سبب شد تا اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت - IUCN - ، دفتر بین المللی پژوهش پرندگان آبزي - - IWRB و شوراي بین المللی براي حفاظت از پرندگان - - ICBP برنامه هایی را براي افزایش سطح آگاهی در مورد اهمیت تالاب ها براي بشر و براي مشارکت درحفاظت آنها تهیه نمایند، که این برنامه پروژه MAR نامیده شد.

در سال 1962 یک کنفرانس بین المللی در فرانسه مشکلات حفاظت از تالابها را بررسی کرده و فهرستی از تالابهاي مهم بین المللی را به عنوان marlist پیشنهاد کرد تا اساسی براي حفاظت بین المللی از تالاب ها فراهم کند. در سال 1966 نشست هایی توسط - IWRB - براي حفاظت از پرندگان وحشی و مروري بر وضعیت تالاب هاي کشورهاي مختلف برگزار شد و به دنبال آن در سال 1968 کنفرانس بین المللی در لنینگراد در رابطه با حفاظت پرندگان آبزي و زیستگاههاي آنها تشکیل شد که در آن ایجاد یک کنوانسیون در حفاظت از تالاب هاي بین المللی پیشنهاد گردید.

بعد از نشستهایی که IWRB در سال هاي 1969 و 1970 در رابطه با کنوانسیون فوق انجام داد، سرانجام در ژانویه سال - 1349 - 1971 متن نهایی کنوانسیون در شهر رامسر نوشته شد و در واقع کنوانسیون تالابهاي مهم بین المللی یا کنوانسیون رامسر شکل گرفت.