مقاله چالش های زیست محیطی ناشی از کنوانسیون بین المللی clc

بخشی از مقاله

چکیده

صادرات نفت و وجود ناوگان عظیم نفت کش، ایران را در زمره یکی از کشورهای عمده حمل کننده مشتقات نفتی قرار داده است .از دیرباز،مبارزه با آلودگی های نفتی یکی از چالش های پیش روی حمل کنندگان این محصول بوده است. مبارزه با آلودگی های نفتی یکی از چالش های پیش روی حمل کنندگان این محصول بوده است. با توجه به عضویت ایران در کنوانسیون مسئولیت مدنی ناشی از خسارت آلودگی نفتی، به نظر می رسد راهکاری جدید برای کنترل و مقابله با آلودگی های نفتی به صورت حرفه ای در ایران گشوده شده است. این مقاله علاوه بر بررسی اجمالی این کنوانسیون و قانون حفاظت از دریاها و رودخانه های قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی به مواد نفتی به طرح چالش های موجود برای دولت های ذینفع، از جمله ایران، می پردازد.

واژه های کلیدی: کنوانسیون clc  ،آلودگی های نفتی ، چالش های زیست محیطی

مقدمه

محیط زیست به عنوان میراث مشترک بشریت همواره نیازمند حفاظت و حمایت از طرق مختلف بوده است. در قرن بیستم پیشرفت عرصه های مختلفی همچون تکنولوژی، صنعت، حمل و نقل و... باعث تعرض روزافزون به این حیطه وسیع و در عین حال حساس شده است.کشتی در دریا منشأ آلودگی های بسیاری است؛ شامل آلودگی های نفتی و آلودگی های غیر نفتی ؛که چالشبرانگیزترین آن آلودگی حاصل از نشت یا تخلیه نفت از کشتی به دریا است. مسئولیت مدنی ناشی از این آلودگی مسئله ای است که ابعاد پیچیده ای داشته و سال ها دولت ها را بهمنظور بررسی و حلّ مسائل مرتبط با آن به تکاپو واداشته است؛ منشأ و ماهیت مسئولیت مدنی، انتساب مسئولیت به دولت و یا افراد خصوصی، تحدید مسئولیت، جبران خسارت زیان دیدگان از طریق بیمه مسائل مرتبط با تعارض قوانین از جمله پرسش هایی است که در نتیجه یک آلودگی گسترده در دریای آزاد مطرح می گردند - کاتوزیان ، 1387 ،ص . - 289

موضوع آلودگی نفتی دریاها در سال، 1967 زمانی که نفتکش توری کانیون در خارج از سواحل جنوبی انگلستان به گل نشست و به دو نیم شد مورد توجه جهانی قرار گرفت، در این حادثه 100 هزار تن نفت خام به دریا ریخته شدنیروی هوایی انگلستان جهت جلوگیری از توسعه آلودگی، نفتکش فوق را توسط هواپیماهای نظامی خود بمباراننمود تا بقیه نفت موجود در آن آتش گرفته و از بین برود. از این روی، این حادثه نقطه عطفی بود تا کشورهایی کهسواحل آنها را تهدید می شد، متوجه خطر بالقوه ای گردند. یکی از اهداف حقوق بین الملل در زمینه آلودگی دریاییتسهیل جوابگویی به ادعای خسارت کسانی است که از آلودگی متضرر شده اند - مشهدی ، 1393 ،. - 152 تا قبل از حادثه توری کانیون هیچ قاعده بین المللی خاص در زمینه مسئولیت ناشی از آلودگی نفتی وجود نداشت.

حوادثمنجر به آلودگی نفتی باعث شد که افکار عمومی از خسارت های ناشی از آلودگی نفتی کشتی، آگاه شوند که نتیجه آن انعقاد کنوانسیون های مسئولیت مدنی ناشی از آلودگی نفتی و تأسیس صندوق بین المللی جبران خسارت ناشیاز آلودگی نفتی در دریا شده است. جهت مقابله با آلودگی نفتی لازم بود تعریفی روشن از آلودگی نفتی، منشاءآلودگی نفتی، اقدامات و فعالیتهای مرتبط با آلاینده های نفتی ارایه گردد تا از انواع دیگر آلودگی تشخیص داده شودهنگام مواجه با آن بتوان به منابع حقوقی مرتبط مراجعه کرد. عهدنامه های مرتبط با آلودگی نفتی بسیار کم بود کهحتی می شد آنها را نادیده انگاشت، تا اینکه یکی از مهمترین عهدنامه ها در زمینه آلودگی های نفتی در سال 1969 به تصویب دولت ها رسید و از این به بعد، انواع کنوانسیون ها تصویب گردید که هر کدام به شاخه ای از آلودگی پرداخته و آلودگی در مناطق مختلف دریایی و ناشی از منابع مختلف را در حوزه عملکرد خود قرار داد .

صرف انعقاد معاهدات جهانی و منطقه ای در مورد آلودگی نفتی بدون اعمال صلاحیت دولت ها عملی عبث به نظر می رسید، بر اساس معاهدات آلودگی، صلاحیت و کنترل دولت ها نسبت به منابع آلودگی، مداخله و عدم مداخله دولت ها در دریای آزاد، در یک چارچوب کاملا حقوقی قرار گرفت تا از تداخل اعمال صلاحیت و کنترل دولت ها جلوگیری به عمل آمده و حوزه اقتدار هر دولت مشخص گردد - ابکیسیس ، 62،. - 1985 علاوه بر اعمال صلاحیت و کنترل توسط دولت ها در زمینه آلودگی های نفتی، گاهی خود دول و یا شرکت های نفتی و کشتیرانی موجباتآلودگی را فراهم می نمودند که لازم است بحث مسئولیت بین المللی دولت ها در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد.آنچه مشخص است چه در حقوق داخلی و چه در حقوق بین المللی صرف تعیین مسئول عمل نادرست کافی به نظر نمی رسد، بلکه بایستی آثار یک عمل نادرست بین المللی پاک گردد .

حقوق معاهدات در زمینه آلودگی های نفتی که منبع آن کشتی ها و نفتکش ها می باشند مالکان کشتی را به جز چند استثناء مسئول شناخته و پرداخت غرامت را به عهده آنها قرار داده است - جین تان ، 2005 ، ص . - 47 چون در آلودگی های بزرگ نفتی ناشی از نفتکشها، مالکان کشتی ها توانایی پرداخت خسارت وارده را نداشتند و از طرف دیگر امکان رها کردن قربانیان حوادثنفتی ، بدون جبران ضرر و زیان وارده  وجود نداشت. در نتیجه دو کنوانسیون مسئولیت مدنی و صندوق جبرانخسارت 1971مطرح گردید .لذا بودجه آنها که توسط دریافت کنندگان نفت تامین می گردید ،مسئولیت پرداختغرامت را به عهده گرفتند. این دو کنوانسیون از سال 1996 لازم الاجرا گردید. کنوانسیون مسئولیت مدنی و صندوقجبران خسارت 1992 و  1971یک نظام حل و فصل اختلاف را تدارک می بینند.

مفاهیم

آلودگی آب: در قانون حفاظت از دریاها و رودخانههای قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی به مواد نفتی، آلودگی یا آلوده کردن را تخلیه یا نشت نفت یا مواد نفتی یا آب توازن کشتیها یا نفتکشها در آبهای موضوع این قانون تعریفکرده است. همچنین  منابع آلودهکننده رابه شرح زیر بیان نموده است :

1 کشتیها و نفتکشها اعم از سالم، صدمه دیده، غرق شده و یا در حال غرق و یا در حال ساخت، تعمیر، اوراق و قطعه قطعه شدن در مراکز ساخت و یا تعمیر در سواحل و یا در آبهای موضوع این قانون.

2 کلیه تأسیسات ثابت و شناور اعم از سکوها، جزایر مصنوعی، مخازن نفتی، لولههای زیر آب در سواحل و یادر درون آبهای موضوع این قانون.

آلودگی های نفتی: تعبیر قانون »کنترل و جلوگیری از آلودگی نفتی دریایی« مصوب 2005 انگلیس که نفت را به معنی هر هیدروکربنهای مایع و یا هیدروکربنهای مایع جایگزین، از جملههیدروکربنهای حلشونده یا غیر حلالو یا هیدروکربنهای جایگزین که به طور معمول در فاز مایع در دما و فشار استاندارد یافت نمیشود، اعم از اینکهاز گیاهان یا حیوانات یا ذخایر معدنی یا از ترکیب آنها به دست آید، - ماده 2 قانون - تعریف میکند دقیقتر است وبا در نظر گرفتن موارد احصاشده در پروتکل فوق، هر گونه نشت نفت در دریا اعم از نفت سوخت، نفت محموله،نفت ناشی از فعالیتهای اکتشاف و بهرهبرداری و غیره را دربرمیگیرد. بنابراین آنچه به عنوان آلودگی نفتی در دریمعیار عمل و مدنظر است هر گونه نفت و مواد نفتی  است که بنا به هر دلیلی در دریا نشت میکند و باعث آلودگی
دریایی میشود.

آلودگی های غیر نفتی :آلودگی های غیر نفتی عبارتند از هر گونه مواد آلاینده در دریا که جزء آلاینده های نفتی و مشتقات آن نباشد نظیر زباله کشتی ها، فاضلاب ها، دفع مواد زائد هسته ای در دریاها و ... .خسارت زیست محیطی:این امر ابتدا توسط حقوقدانی فرانسوی طرح شد و بیشتر به خسارات ناشی از محیط زیست اشاره داشت. اما به طور کلی برخی محیط زیست را منشأ ورود خسارت به انسان دانسته و عده ای خسارتوارد به محیط زیست را صرف نظر از بازتاب های آن قابل مطالبه می دانند. گروهی نیز این خسارات را شامل خسارات وارده به اموال و اشخاص و خود محیط زیست دانسته که در اثر آن تعادل زیست محیطی به هم می خورد.برای تحقق خسارت زیست محیطی عناصر خاصی مورد نیاز است که عبارتند از: یک یا چند عامل آلاینده معین یا قابل تعیین، عینی و ملموس بودن خسارت و رابطه سببیت میان عامل آلاینده و خسارت - فهیمی ، 1393 ،. - 179

حقوق و قوانین ایران
بر اساس مفاد پروتکل مقابله با آلودگی کنوانسیون تهران1 ، و نیز انجام عملیات اکتشاف نفت و گاز و وجود فعالیتهای حمل و نقل دریایی مواد نفتی، آمادگی ملی جهت مدیریت سوانح منجر به آلودگی در دریای خزر از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است. درخصوص آلودگی آب دریا، قانون حفاظت دریا و رودخانههای قابل کشتیرانی در برابر آلودگی به مواد نفتی مورد بازنگری و در مرداد ماه سال 1389 به تصویب رسید که بر اساس آنآلوده کردن رودخانهها و آبهای داخلی و دریای سرزمینی ایرانی به نفت یا هر نوع مخلوط نفتی توسط کشتیها،سکوهای نفتی، لولهها و تأسیسات و مخازن نفتی واقع در خشکی یا دریا ممنوع شدهاست.