بخشی از مقاله
چکیده
در سال های اخیر ، شهرها در اثر توسعه ی بدون برنامه و بی توجه به مولفه های کیفی و هویتی در شهر دچار سردرگمی و بیگانگی با گذشته و هویت خود شده اند . توجه به الگوها ، شاخص های بومی و فرهنگی و جهان بینی مردم یکی از مهم ترین مولفه های تاثیرگذار بر هویت مند ساختن شهرها و تمایز آنها از یکدیگر می باشد. از اصلی ترین وظایف مدیران و مسئولان شهری در تهیه برنامه ها و طرح های توسعه ی شهر بهره گیری از ارزش های اصیل فرهنگ ایرانی ، روز آمد نمودن تجارب معماری و شهرسازی تمدن ایرانی-اسلامی و بومی کردن آنها متناسب با بستر ، اقلیم و سایر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی در جهت شاخص سازی ،خودکفایی و هویت مند نمودن شهرها از یکدیگر می باشد. بنابراین هدف اصلی این پژوهش بررسی و تاثیر بخشی کاربردی مولفه های هویت ساز در شهرسازی ایرانی-اسلامی به عنوان مهم ترین نکته و مورد تاکید ازجانب مسولان و مدیران شهری در طراحی شهرها و فضاهای شهری می باشد. بنابراین به منظور دستیابی به هدف فوق ضرورت آگاهی از موازین دین اسلام ،ویژگی های معماری و شهرسازی تمدن اصیل ایرانی وروش های تجلی نمودن آن ها در محیط شهری به عنوان اهداف جزء تر و در گام بعدی قابل توجه می باشد.
واژه های کلیدی : هنر اسلامی ، فرهنگ ایرانی ، هویت
-1 مقدمه
هنر ایرانی ، هنری سرشار از نبوغ اصیل ایرانی است و قومی که چنین هنری را به وجود می آورد باید غریزه و نبوغی از آن خود داشته باشد و هنرش نیز نمی تواند تنها تلفیقی از عناصربرگرفته از فرهنگ های دیگر باشد. این نکته بر این دلالت دارد که معماری و شهرسازی واجد رسالتی است تا ارزش های کهن فرهنگی را در درون خویش پاس دارد و بر این اساس عنصری هویت بخش در ساختار فرهنگی شمرده شود ، چنانچه همگونی فرهنگ و معماری در آثار معماری جهان مشاهده می شود. - حبیب و همکاران ، - 15: 1387 اما این که در معماری و شهرسازی مولفه های هویتی جامعه در عناصر سازنده آن چگونه تجلی یابد ، پرسشی است که در این مقاله با بررسی یک طرح موضعی سعی بر یافتن پاسخ آن در حوزه ی طراحی شهری می شود ؛ در این راستا ، ابتدا لزوم شناسایی فرهنگ ایرانی ، عوامل اصلی و تاثیرگذار در ایجاد شهرهای اسلامی شناسایی و نحوه ی تعامل این دو عامل مهم در ایجاد هویت بررسی خواهد شد و نهایتا تجلی کالبدی این مولفه ها در عصر حاضر در طراحی فضاهای شهری مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.از این رو بوستان کوهستانی خورشید به عنوان یکی از بزرگ ترین پروژه های موضعی طراحی شده در شهر مشهد ، به عنوان نمونه در جهت تعیین میزان تبعیت از این مولفه ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
-2 مبانی
زیستن انسان در جامعه ، توام با تاثیرپذیری از فرهنگ و جهان بینی آن جامعه است. اجتماع از رهگذر تبلیغ و تبیین اعتقادات اساسی ، ارزش ها و رفتارهای پذیرفته شده ، نمادهای فرهنگی خود را در بین مردم رواج می دهد. از عناصر مهم فرهنگ ایرانی- اسلامی ، هنر است که در معماری و شهرسازی نمود بیرونی پیدا کرده و شهرهای ایرانی –اسلامی با هویت متفاوت از سایر شهرها ایجاد نموده است. در این بخش باهدف شناخت مولفه های هویت بخش در شهرسازی ایرانی-اسلامی به بررسی و شناخت اصول و ویژگی های هنر اسلامی ، فرهنگ ایرانی و تاثیر این دو عامل در هویت بخشی و توسعه ی شهرها پرداخته خواهد شد.
-1-2 فرهنگ و هنر ایرانی
فرهنگ یک جامعه عبارت است از نظام باورها ، ارزش ها ، رفتارها و نمادهایی که در آن جامعه از گذشته دور تا امروز برای تعامل افراد در قالب سنن ، آداب ، قوانین ، هنرها و مجموعه ی ارتباطات بین افراد به وجود آمده است. حیات هرجامعه به استمرار فرهنگ آن وابسته است. تحولات فرهنگی ، زندگی افراد جامعه و تمام شئون وابسته به آن را تحت تاثیر قرار می دهد. - توفیق ، - 33:1387ایرانیان همواره با پیشینه ی عظیم فرهنگیشان در جهان شناخته شده اند و خود در سایه ی چنین فرهنگی بالیده اند و به اعتلا و گسترش آن نیز کمک کرده اند. فرهنگ ایرانی با داشتن سنن مخصوص خود از بسیاری از فرهنگ های دیگر مجزا می شود.
در مجموع می توان عناصر فرهنگ ایرانی که فراتر از مرزهای جمهوری اسلامی بوده را به اختصار چنین برشمرد: زبان فارسی که مهم ترین شاخصه ی فرهنگ ایرانی است ، اعیاد ملی ، شخصیت های اسطوره ای از جمله رستم، اساطیر تمثیلی همچون دیو ، سیمرغ و... ، علم و هنر ایرانی ، معماری ایرانی ، دین اسلام و به خصوص مذهب تشیع. - توفیق ، - 33:1387 تظاهر اصول و ارزش های هر فرهنگی در معماری و شهرسازی موجد کیفیت محیطی آن شهر افزایش تعلقیت خاطر شهروندان به آن محیط و بیانگر وجهی از هویت جامعه واجد آن فرهنگ - به عنوان ایجاد کننده ی آن کالبد و فضای خاص - می باشد .از مهم ترین اصول سبک شناسی معماری ایرانی که می توان آن را در حوزه ی شهری و در مقیاس فراتر از یک بنا آن را تعمیم داد در کتاب سبک شناسی معماری ایرانی دکتر پیرنیا عنوان شده است که عبارت است از:
