بخشی از مقاله
تجلی تکنولوژي در سازه یا نماي معماري ساختمانهاي شهر تهران
چکیده
تکنولوژي به شکلهاي گوناگونی در آثار معماري تجلی یافته است. این تجلی در معماري معاصر ایران به میزان مختلفی پیشرفت داشته و متجلی شده است. پرسش پژوهش آن است که تکنولوژي بیشتر در سازه نمود یافته یا در نماي معماري ساختمانهاي معاصر ایران، به خصوص در شهر تهران متجلی شده است؟ براي پاسخگویی به این پرسش 50 نمونه از آثار شاخص معماري ایران به تصادف برگزیده شده و با کمک روشهاي پیمایشی به آزمون گذاشته شده است. نتایج پژوهش نشاندهنده آن است که به کارگیري تکنولوژي در نماي ساختمانها بیشتر از سازههاي ساختمانها بوده و بیش از %70 سازهها از نوع متعارف میباشند.
کلمات کلیدي
معماري معاصر ایران، نماي ساختمانها، سازهها، تکنولوژي معماري، تهران.
-1 مقدمه
(1-1 اهمیت و ضرورت موضوع انسان همواره به دنبال استفاده از روشها و ابزارهاي نو در زندگی روزمره بوده است تا بدان وسیله بتواند مرفه زندگی کند چرا که رفاه بستري رابرایش حاصل میکند تا فراغت حاصل کند و در سایه این فراغ بال پیشرفت نماید. همین یافته هاي نو و ابزارهاي نو سبب پی دایش واژه تکنولوژ ي گردیده است . تاریخنگاران در توصیف تاریخ هنر واژههایی مانند عصر مفرغ، و عصر آهن را مطرح میکنند. (گامبریچ، (1379 امروزه هر جا سخن از تکنولوژي به میان آید در نظر ماشینها، کارخانجات بزرگ، ساختمانهاي عظیم و برجها و بسیاري دیگر از وسایلی که در خدمت بشریتند و رفاهش را حاصل می گردند در ذهن مجسم می گردد. اینها همه برخی از دستاوردهاي تکنولوژي هستند که نیازهاي بشر کنونی را پاسخ گفته و در جهت آسایش او به خدمت گرفته شده اند. این تکنولوژي با تکامل بشریت رشد یا فته و در جاهایی اغراق نیست که بگوییم جلوتر از زمان خود حرکت کرده است. از این امر میتوان نتیجه گرفت که خود تکنولوژي پدیده اي زنده و پویاست که اگر در گذشته باشد سنت نامیده می شود و اگر پیشرو و به روز باشد فن آوري است. لازم است در پاسخ به برخی از سنت گرایان افراطی که با دیدي متعصبانه تکنولوژي را رد کرده و استفاده از آن را شایسته انسان نمیدانند مطرح شود که بسیاري از تکنیکهاي سنتی کنونی، در زمان خودشان فنآوري نوینی بوده اند و با گذشت زمان رنگ و بوي سنت به خود گرفته اند. و چه بسا بسیاري از تکنولوژي هاي کنونی که شاخصه مدرنیزم هستند در آینده به دیده سنت نگریسته شوند. چرا که همواره مطرح بوده که سنت چیزي در گذشته نبوده و همواره با ماست نیاز و اعتقاد انسانها در دورانی است که در آن به سر می برند.
(1-2هدف تحقیق: استخراج گونه هاي کاربرد تکنولوژي در نماهاي شهري تهران و استخراج راهبردهایی جهت ساماندهی آنها.
(1- 3 مسئله تحقیق: ازلحاظ گونه شناسی، کاربرد تکنولوژي معماري در نماي ساختمانهاي شهري را به چند گروه می توان تقسیم نمود ؟ و هر یک داراي چه مشخصات و ویژگیهایی هستند؟
(1-4 روش تحقیق: مقاله ابتدا با تکیه برادبیات موضوع، چارچوب تحلیلی خود را ترسیم نموده و سپس با استفاده از روش تحقیق مورد پژوهشی با استفاده از راهکارهاي ترکیبی (گروت و وانگ، (1386 به تحلیل آنها خواهد پرداخت.
(1-5 روش نمونهگیري و انتخاب نمونه موردي: بر اساس لیست موجود در دانشگاه تربیت مدرس از آثار شاخص معماري معاصر ایران 50 اثر به صورت تصادفی انتخاب شده است و تحلیلها مبتنی بر آنها خواهد بود.
۲- معماری و تکنولوﮊی
(2-1 اثر تکنولوژي بر معماري
معماري و تکنولوژي رابطه اي درونی دارند تا آنجا که معماري خود زاییده تکنولوژي است و همواره با علم و تکنولوژي روز همراه بوده و گره خورده است تا بدان جا که Techکه در واژه Architecture آمده ریشه یونانی دارد و به معنی تک یا تخنه می باشد که همان تکنولوژي است . این امر مصداق روشنی بر این ادعاست که معماري همواره با تکنولوژي همراه بوده است و در برخی مواقع که تکنولوژي با معماري همراه نیست این جامعه است که از تکنولوژي جا مانده است و به تبع آن معماري نیز جا می ماند. در دوره هاي گوناگون معماري، همواره تکنولوژي حضور داشته و در هر دوره بر حسب شرایط و نیاز زمان متفاوت بوده است. مثلا در دوران باستان در خلق شاهکارهاي معماري چون تخت جمشید، طاق کسري و زیگورات چغازنبیل و در دوران پس از اسلام در معماري و ساخت مساجد، پلها و منارهها و در دوران معاصر در بناهایی چون برجهاي بلند، پلهایی با دهنه هاي عریض و.... حضورش محسوس بوده است. با این توضیحات آیا میتوان اثر چیزي را بر خود آن بررسی کرد ؟
در اینجا پرسش اصلی آن است که چرا در دوران معاصر گاهی این همراهی مختل شده و این ناهماهنگی در معماري چنین دورهاي مشهود میگردد؟ در پاسخ این سوال شاید منطقی ترین پاسخ این باشد که بگوییم تا زمانی که تکنولوژي و معماري همراهند مشکلی پیش نیامده و این تاثیر درونی و نامحسوس می باشد . ولی اگر معماري (یا به عبارت بهتر جامعه اي ) نتواند خود را با آهنگ رشد فناوري تطبیق دهد، در زمان هماهنگ کردنشان این تاثیر بسیار محسوس بوده و سبب تحولاتی در معماري آن دوران میگردد.
(2-2 معماري ایرانی و تکنولوژي
در معماري ایرانی این اثر همواره نامحسوس و درونی بوده است و معماري با تکنولوژي همراه بوده است چرا که معماري ایرانی تا قبل از قاجار همواره در زمانه خود پیشرو و هماهنگ با فن و علم نوین بوده است. مصداق این امرآثار به جا مانده از آن دوران و مقایسه آن با تکنولوژي زمان خود می باشد. در اواخر دوران قاجار که مصادف با پیشرفتهاي جهان غرب گردید جامعه درونگراي ایرانی به ناگاه با سیلی از تفکرات نوین غرب که بر مبناي تکنولوژي شکل گرفته بود، مواجه گردید. انتقال این افکار که با افزایش مرودات ایران وغرب حاصل گردیده بود بیشتر به صورت ظاهري و از طریق استقبال از فرهنگ فربینده غرب بود. این امر سبب تحولاتی در معماري آن دوران گردید و تا آنجا پیش رفت که دوره اي را به نام معماري مدرن بنا نهاد. و معماري ایرانی که تا آن دوران درونگرا بود با این تحول دستخوش دگرگونی هاي بسیاري گردید. باروي شهرها تخریب شده و بافت ارگانیک شهرها مبدل به بافتی هندسی گردید. حتی درنقوش کاشیکاریهایی که در نماي بناهاي ایرانی استفاده میشد آثار غربی وارد شد.
در این مرحله معماري به عنوان ابزاري فرهنگی عمل کرده و سبب تحول فرهنگی و انتقال فرهنگ نو غرب به درون جامعه گردید اما از آنجا که این تکنولوژي با فرهنگ ایرانی ناآشنا بود و تناسبی با اقلیم و تکنولوژي سنتی و روشهاي اجرایی معماري ایرانی نداشت موجب گردید که معماري تنها پوسته اي از ظاهر تکنولوژیک غرب را داشته باشد و در درون مشکلات عدیده اي بوجود آید این مشکلات در بناها و روشهاي اجرایی تا آنجا پیش رفت که معماري مدرن ایرانی در دوره هاي بعد به معماري بساز و بفروش تنزل پیدا کرد. آنگاه که تکنولوژي بی توجه به بستر و زمینه به کار گرفته شود چون نشاندن درختی بی ریشه در باغچه دیگري است که این درخت هرچند پربار و پرثمر خواهد خشکید.
(2-3 ضرورت همسازي سازه و معماري
معماري و سازه تا قبل از انقلاب صنعتی همواره با هم همساز و همقدم بوده اند این همراهی در معماري ایران نیز همانطور که در مطالب بالا توضیح داده شد وجود داشت. و دلیلی براي پرداختن به این مبحث تا قبل از انقلاب صنعتی وجود ندارد و این همسازي بین معماري و سازه به صورت ناخودآگاه وجود داشته و در طراحی معماران لحاظ گردیده است. انقلاب صنعتی و پیامدهاي آن به عنوان رویدادي بزرگ در کنار عوامل دیگر موجب از هم گسستن ارتباط معماري و مهندسی سازه گردید. انقلاب صنعتی در بسیاري از زمینه هاي علم ی و فنی موجب پیشرفتهاي شگفت انگیز در غرب شد و به تناسب تاثیر روز افزونش بر علوم و فن آوري بر سرنوشت معماري نیز تاثیر گذار گردید. در کنار تغییرات فلسفی، عواملی مانند پیشرفت هاي علمی تحولات اقتصادي و دستاوردهاي فنی نیز نقش موثري ایفاء کردند و زمینه شکل گیري حرفه مهندسی سازه را فراهم ساختند. به این ترتیب اهمیت آکادمی معماري به تدریج کاهش یافت و با انحلال آکادمی عنوان آرشیتکت ارزش خود را از دست داد و هرکسی فرصت یافت که به کار ساختمانسازي مشغول گردد. (مزینی، .(1376 پس از این دوره معماري و سازه از هم جدا گشته و فاصله بین این دو روز به روز فزونی گرفت تا آنجا که در فرانسه مدرسه هنرهاي زیبا و مدرسه فنی پاریس مقابل هم قرار گرفتند. به همین دلیل معماران به دنبال یافتن جایگاه پیشین خود ناچار به تبعیت از سازه (تکنولوژي) گردیدند .
جدایی معماري و سازه تا آنجا پیش رفت که رایت در یک سخنرانی در سال 1931 در شیکاگو خطاب به جوانان بیان داشت : »از دانشکده هاي معماري حذر کنید مگر آنکه تابع مهندسی ساختمان باشند. به کارگاه ها بروید تا ماشین ها و روشهاي ساخت بناهاي مدرن را ببینید.« (مهدوي،73،(1376 تلاش معماران از این دوران تا کنون همواره بر کم کردن فاصله بین معماري و سازه بوده است و در این میان معماران موفقی نیز هستند که توانسته اند بدون تقلید و ظاهر گرایی آثار موفقی را طراحی نمایند که این بناها در راستاي همسازي فن سازه و معماري هوشمندانه طی طریق کنند.از این میان می توان به معماران موفقی چون کارلاتراوا اشاره کرد که جسارت معمار در ترکیب سازه هاي نوین با هنر معماري عجین گردیده است. و نیز آثار پیانو که با تلفیقی از هنر و معماري پدید آمده است، اگر چه در کارهایش از جدیدترین فناوري هاي مدرن استفاده کرده اما در ریشه کارهایش همچنان فلسفه معماري ایتالیایی یافت می شود. در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که همسازي سازه و معماري اصلی مهم و مبرم براي دوران معاصري است که تکنولوژي در زندگی انسان ها نقش اجتناب ناپذیري را ایفا می کند و اگر این همسازي هنرمندانه و علمی باشد نه تنها لطمه اي به معماري وارد نمیکند بلکه در جهت رشد و ارتقاي معماري موثر خواهد بود . در کشور ما نیز همزمان با دوران مدرن و پس از آن حرکتهایی انجام گرفت که در برخی موارد بدون مکتب، سبک ونظریه مشخصی بودند و قادر به رقابت با آثار برجسته جهانی نبودند و بخصوص در دو دهه اخیر این گسیختگی در همسازي سازه و معماري تشدید شده و سبب گردیده که تکنولوژي و فن سازه به صورت روزآمد در خدمت معماري قرار نگیرد.
(2-4 اصل یکپارچگی نماي ساختمان
رابطه میان اجزاء ساختمان بایستی به صورت یک رابطه یکپارچه در نظر گرفته شود به گونه اي که بخشهاي مختلف آن مانند پلان، نما، مقطع و سازه به صورت یکپارچه و توآمان دیده شوند. (مهدوي نژاد، 84، ص .(58 نماي ساختمانها بایستی بر اساس اسلوب طراحی معماري به صورت یکپارچه طراحی شود یکپارچگی به آن معناست که بخشهاي مختلف مزاحم یکدیگر نباشند. در برخی مواقع دیده می شود که نوعی نماي الحاقی جایگزین نماي اصیل ساختمان می شود. به عبارت دیگر در این شرایط نماي الحاقی ارتباطی با اصل ساختمان نخواهد داشت و می تواند بدون توجه به آن تغییر کرده و دگرگون شود در چنین شرایطی اصطلاحا" گفته می شود اصل یکپارچگی در نماي ساختمان رعای ت نشده است. در برخی از سبکهاي معماري مانند گرایشهاي مدرن حاشیه اي و پست مدرن یکپارچگی کالبدي نماي ساختمان مورد تردید قرار گرفته است، لیکن در تمامی آنها اصل کلیت و یکپارچگی نماي ساختمان همچنان دیده می شود. به نظر نگارنده و بسیاري دیگر از صاحب نظران (چون پل لازیو، چینگ و...) در طراحی معماري نما چیزي جدا از فرم نمیباشد رعایت اصل یکپارچگی نماي ساختمان با کل آن بی شک یکی از نیازهاي معماري معاصر کشورماست چرا که دربناهاي بسیاري این عدم یکپارچگی مشاهده میگردد.
۳- معیارها و مدل مفهومی پژوهش
روش انجام عمل (فرایند استنتاج ): براي پاسخ گویی به پرسشهاي مطرح شده در پژوهش لازم است نوع و کیفیت کاربرد تکنولوژي در آثار معماري معاصر تحلیل شوند به همین دلیل هر یک از این 50 اثر انتخاب شده در قالب یک نمونه موردي از نظر میزان و چگونگی بهره گیري از تکنولوژي تحلیل شده است هر بنا بر اساس 4 پارامتر تحلیل شده است. این 4 پارامتر به شرح زیر می باشند :
-1 سیستم ساختمانی: در این پارامتر از سه نوع سیستم زیر استفاده شده است:
الف) سیستمهاي متعارف مثل طاق ضربی، تیر و ستون، ساختمانهاي بتنی و....
ب) سیستمهاي ساختمانی پیشرفته یعنی سیستمهاي که در ساخت آنها از نوعی نوآوري در کاربرد سازه استفاده شده است.
پ) سیستمهاي تلفیقی
-2 کیفیت ساخت : هر ساختمان میتواند با کیفیتهاي متفاوتی اجرا شود ممکن است در یک نمونه کلی بتوان یک سیستم ساختمانی را با کیفیت هاي بسیار خوب، خوب، متوسط، ضعیف و بسیار ضعیف طراحی نمود. به نظر میرسد با مشاهده بناها و مروري بر مدارك تهیه
