بخشی از مقاله
چکیده
نمای ساختمان به عنوان یکی از مؤثرترین عناصر زیبایی شناختی در نمای شهری و همچنین به عنوان مفصل درون و بیرون فضای مسکونی، نقش مهمی بر سیمای شهر عهده دارد. پژوهش حاضر سعی دارد تحلیل نمای شهری و ارائه راهکارهائی جهت ارتقاءکمی و کیفی بصری طراحی نما در بافت فرسوده شهر زنجان اقدام نماید.برای دستیازی به این هدف،مباحث نظری از طریق مطالعات کتابخانه ای جمع آوری و مطالعه گردید.
همچنین از طریق مطالعات میدانی نظیرمشاهده و مصاحبه با شهروندان بافت پرداخته شد.نتایج تحقیق نشان داد که مطالعه وضعیت نمای شهری در بافت نشان داد که میانگین وضعیت نمای شهری در این منطقه برابر 3,5 است. که این مقدار در حد بالای متوسط قرار دارد.
همچنین نتایج تحلیل نشان می داد که، بیشترین رضایت از شاخص » ارتفاع و بام ساختمان« با میانگین 3,63 و شاخص » هماهنگی در طراحی ساختمان« با میانگین 3,59 می باشد. و کمترین میزان رضایت نیز از شاخص »نمای کلی ساختمان« با میانگین 3.28 و »الحاقات فلزی در نما ساختمان« با میانگین 3.34 می باشد. در این راستا پیشنهاداتی درجهت ارتقاءکمی و کیفی بصری طراحی نما در بافت فرسوده شهر زنجان اقدام گردید.
بیان مساله
نمای بی هویت، شهر را بی هویت می کند نمای هر ساختمان در شکل دهی به مجموعه شهری که در آن حضور دارد، موثر است .اگر به نمای یک ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان های شهر توجه شود، همگونی نمای شهری در مجموع از بین می رود .بررسی آماری نشان دهنده این موضوع است که در هر سال 50 میلیون نفر به جمعیت شهرنشین کشورهای در حال توسعه اضافه می شود
در ایران نیز شهرنشینی طی دهه های گذشته با شتاب فزایندها ی گسترش یافته و همچنان این روند ادامه دارد.رشد سریع جمعیت و گرایش مردم به شهرنشینی، تقاضای فزاینده ا ی را برای تهیه مسکن به دنبال داشته که این موضوع در پی خود مشکلات عدیده ا ی در زمینه توسعه شهری به وجود آورده است. ناتوانی در پاسخگویی مطلوب و مناسب به این مساله، وضعیت نامطلوبی را به صورت بی مسکنی، بد مسکنی و تنگ مسکنی برای بسیاری از اقشار جامعه به همراه آورده است.
مسکن به عنوان یکی از نیازهای نخستین بشر، ابتدایی ترین سوالی بوده که انسان سعی در یافتن پاسخی مناسب و معقول برای آن بوده است، اما همیشه در برنامه ریزی های ملی به مسکن نه به عنوان محلی برای آسایش ساکنان در ابعاد عینی و ذهنی، بلکه به عنوان یک مشکل اقتصادی و فقط از این بعد برخورد شده است .
سازندگان و تولیدکنندگان مسکن آزاد به دلیل اینکه به دنبال فروش سریع و بازگشت سرمایه خود هستند، سعی در هر چه بیشتر مطرح کردن خود در محله مسکونی و نمایشی متمایز از بنای خود دارند و به همین دلیل یکی از دلایل عمده ناهماهنگی نمای ساختمان ها در سطح شهر هستند. این پژوهش به سهم خود می کوشد به تحلیل نمای شهری در ساخت و سازهای جدید صورت گرفته در بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان بپردازد.
مبانی نظری
نما در معماری در لغتنامه دهخدا به معنای صورت ظاهری » نما « هر چیزی، آنچه که در معرض دید و برابر چشم است، آنچه از بیرون سوی دیده می شود، منظره خارجی بنا و عمارت، قسمت خارجی ساختمان و نماسازی، فن روسازی ساختمان و ساختن نمای عمارت است. نما،ارتباط ملموس ساختمان با شهر می باشد. از طریق نما، عناصر طبیعی - نور، باد - به ساختمان نفوذ کرده و ارتباط ساکنان با فضای شهری برقرار می گردد. علاوه برآن در شکل دهی به سیمای کالبدی شهر، نقش مهمی داشته و فصل مشترک رنگ تعلق داخلی و بیرونی است
هرچند موضوع نمای شهری و ارتباط ساختمان با زیبایی شهر هم به لحاظ ساختاری و هم به لحاظ رویکرد روانشناسی محیطی موضوع مهمی ارزیابی می شود، با این وجود منابع کمتری به موضوع نمای شهری به صورت مستقیم پرداخته اند. در پاره ای از موضوعات به نمای شهری به عنوان یک پدیده ساختاری حاصل تاثیرات محیطی - اقلیم، اقتصاد - پرداخته شده است و در بررسی توقعات از نمای شهری چهار عامل محافظت، ارتباط با فضای شهری - جهت تامین نور، دید و دسترسی و تهویه - ، معرف صاحب ملک بودن و در نهایت جزیی از یک کل بودن مطرح می گردد
در دیدگاه ساختاری می توان عنوان نمود، هرچند توقعات مذکور در هر فرهنگ می تواند لباس مختلفی به نما بپوشاند. با این وجود این سوال مطرح می گردد که با داشتن شهری هماهنگ و زیبا به آرمان مطلوب دست یافته شده است؟
پاره ای از مطالعات نیز با رویکرد روانشناسی محیطی و با دیدگاه ساختاری فضایی به ارتباط نماهای شهری و ادراک محیطی پرداخته اند و با اتکا به حس خوانایی نماهای شهری را عاملی برای شناخت و امکان جهت یابی فضا نام برده اند. بر پایه این مطالعات» کوین لینچ « ساده ترین شکل معنی را هویت نام می برد. یعنی حدی که شخص می تواند یک مکان را به عنوان مکان متمایزی از سایر مکان ها شناخته و یا بازشناسی نماید
این دیدگاه نیز با اتکا به حس جهت یابی، و عوامل موثر فرم در شکل گیری تصویر ذهنی به پاره ای از خصوصیات گشتالت - ادراک شکل - در ادراک و فهم نماهای شهری در ذهن ساکنان شهر می پردازد. به هر حال اصولی از قبیل سادگی فرم، تمایز با زمینه را به عنوان عوامل موثر در شکل گیری تصویر ذهنی شهر، شناسایی می کنند.
بنابراین با عنایت به موضوعات یادشده، فرضیه تحقیق مبین این موضوع است که نماهای شهری معاصر ایرانی با تصمیماتی در مورد هماهنگی در خط آسمان، تنظیم خطوط طولی و عرضی بازشوها، به کاربردن مصالح یکسان و یکسانی ابعاد پنجره ها - آنگونه که در اکثر پروژه های طراحی شهری، به صورت مدل های سه بعدی ارائه می شود - حتی اگر هم هماهنگ و یکپارچه گردد، ممکن است شکلی منظم و به ظاهر زیبا از بناهای شهر ترسیم شود، با این وجود، اگر با نیازها، شیوه زندگی، اعتقادات و با فرهنگ و هویت انسان هم سو نباشد، هرگز رابطه ای احساسی و ماندگار میان انسان و مکان نخواهدداشت.
روش پژوهش
روش تحقیق در پژوهش حاضرتوصیفی- تحلیلی است. جهت تحلیل نمای شهری در نظام شهری زنجان گرداوری داده ها پژوهش از دو روش اسنادی - منابع کتابخانه ای و منابع اینترنتی - ومیدانی - مشاهده میدانی - سه ماه - بهره گرفته شد. در تجزیه وتحلیل داده ها واطلاعات از نرم افزار صفحه گسترده spss استفاده شد. در این پژوهش، در زمینه میزان روایی و اعتبار پرسشنامه در بین اساتید و صاحب نظران، نظرسنجی به عمل آمد و پرسشنامه نهایی مورد تایید آنها قرار گرفت.
همچنین برای سنجش روایی متغیر وابسته، از اعتبار سازه استفاده گردید. در واقع، اعتبار سازه با رابطه برقرار کردن بین وسیله اندازه گیری و چارچوب کلی نظری جهت تعیین این نکته که تا چه حد وسیله اندازه گیری مفاهیم و پیش فرض های نظریه به کار گرفته شده را منعکس می کند، سروکار دارد. براساس اطلاعات جدول زیر ملاحظه می گردد که ضریب KMO یا ضریب کفایت نمونه شاخصهای پرسشنامه 0,879 است - جدول یک - . با توجه به اینکه مقدار بارتلت در سطح اطمینان P< 0,05 است. می توان گفت که تفکیک عاملها بر اساس بارهای عاملی به درستی اجرا شده و بین عاملها هم پوشانی وجود ندارد.
جدول :2 میزان پایایی پرسشنامه براساس آزمون آلفای کرونباخ
معرفی بستر پژوهش
شهر زنجان در زمره شهر های میانی کشور و مرکز استان زنجان است. این شهر با سابقه طولانی از جمله شهر هایی است که دوره های مختلف اوج وحضیض در پویش شهر نشینی را پشت سر نهاده است. دیرینگی و قدمت ناحیه زنجان بر اساس مطالعات انجام شده به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد می رسد بافت فرسوده شهر زنجان نیز با 492 - هکتار - تقریبا" 7/97 درصد از کل مساحت شهر 6169/77 - هکتار - را شامل می شود
این بافت از نظر موقعیت قرار گیری، محدوده مرکزی شهر زنجان را بر می گیرد. وجود بافت تاریخی و برخورداری از آثار و بناهای با ارزش تاریخی می تواند فرصت های مناسبی برای ایجاد رونق و حیات در بافت تاریخی شهر با زمینه سازی برای ورود گردشگران به این بافت ایجاد نماید؛ بهره برداری مناسب از این فرصت ها می تواند به بهسازی و نوسازی بافت فرسوده که بافت تاریخی شهر را نیز در بر می گیرد،کمک شایانی نموده و فرایند تجدید حیات این قسمت از شهر را تسهیل و تسریع نماید
شکل :1 موقعیت بافت فرسوده شهر زنجان
یافته های پژوهش
براساس آراء جامعه آماری، بیشترین میزان رضایت از نمای کلی شهری در بافت فرسوده شهر زنجان، مربوط به گزینه »جهت گیری قطعه زمین متناسب با نیازهای ساکنین است« با وزن نسبی ًًٌ؟ً می باشد. بعد از آن گزینه های » جبهه نمای اصلی بنا متناسب با ساخت محله و بلوک شهری است« با وزن نسبی ًُْ؟ً و »ورودی بنا متناسب با بافت کالبدی محله و نیاز ساکنین ساختمان است« با وزن نسبی ًُِ؟ً در رتبه های بعدی قرار دارند. بنابراین فرم قرار گیری ساختمان ها به تبعیت از بلوک های شهری و خیابان ها بیش از سایر شاخص ها نظر ساکنین منطقه را جلب کرده است.
علاوه براین، در بین شاخص های نمای شهری، گزینه های » عمق سایبان استفاده شده در درب و پنجره ها مطلوب و استاندارد است« با وزن نسبی ًَْ؟ً ، »استفاده از سایبان در پنجره ها مطلوب و استاندارد است« با وزن نسبی ًََ؟ً ، و »نوع سایبان استفاده شده در درب و پنجره ها طلوب و استاندارد است« با وزن نسبی ًَّ؟ً کمترین اهمیت و کاربرد را در بین جامعه آماری داشته است.
در نتیجه، نمونه های آماری نظر مطلوبی در مورد شاخص های اختیاری شهرندان ندارند. یعنی، مواردی که باید توسط شهروندان رعایت گردد، مطلوب و دلپسند نبوده و به زیبایی محله تاثیری ندارند. بنابراین، زیباسازی شهر و محلات با مشارکت گسترده شهروندان امکان پذیر است. و این عامل در برنامه ریزی ها و سیاستگزاری های خرد و کلان شهری باید مورد توجه قرار گیرد. بطور کلی میانگین رضایت از نمای کلی ساختمان ها در محدوده مورد مطالعه برابر 3,27 است و این میزان رضایت مندی در حد متوسط است
جدول :3 آمار توصیفی تحلیل وضعیت نمای شهری بافت فرسوده شهر
تحلیل وضعیت طراحی و معماری ساختمان های شهری بافت فرسوده شهر زنجان
در منطقه مورد مطالعه، طراحی نمای ساختمان از نظر شهروندان اهمیت زیادی دارد و اکثر نمونه های آمار معتقد بودند که باید در طراحی نمای ساختمان یک برنامه ریزی دقیق و کلان شهری انجام گیرد. چرا که این امر و بهبود کیفیت زندگی مردم و ایجاد نشاط در محله تاثیر بسزایی دارد.
در این رابطه، براساس نتایج حاصل از پرسشنامه در جدول شماره چهار گزینه های »ورودی ساختمان در طراحی مورد تاکید قرار گرفته درب و پنجره ها هماهنگ با نمای ساختمان طراحی شده است
آیا رنگ و جنس مصالح مورد استفاده با جداره هماهنگ است بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده اند.
در نتیجه نمونه های آماری میزان هماهنگی بازشوهای ساختمان بیشترین هماهنگی را با طراحی ساختمان داشته اند. علاوه براین، گزینه های »آیا خطوط مالکیت در نماهای جداره مشخص شده است
آیا در طراحی نما به بافت قدیمی واجد ارزش توجه شده است
طراحی نمای جبهه های اصلی و جانبی ساختمان استاندارد است
کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده اند. در نتیجه میزان هماهنگی طراحی ساختمان با اجزاء و عناصر خارجی آن بویژه بافت محله، بسیار کم است. بطور کلی میانگین شاخص هماهنگی در طراحی بنا برابر 3,58 است.
