بخشی از مقاله
چکیده
حرکت از فعالیت هایی است که به طور دائم به صورت فکری یا جسمی صورت می گیرد و از آنجا که درک فضا به وسیله سیر در آن مؤثر است به طور ناخود آگاه در بین مباحث مربوط به معماری قرار می گیرند.حرکت در معماری یعنی راه رفتن در میان دیوارها، ستونها، سقفها و سایر عناصر بصری و ایجاد خیال در ذهن است. بنابراین هدف از حرکت ایجاد خیال در ذهن بیننده می باشد.
صورت ظاهری اصل حرکت، در عواملی چون پیوستگی، تداوم، یکنواختی یا ریتم در زمان، تکرار، هندسه، سلسله مراتب و غیره را تجلی می نماید. حرکت در دو قالب حرکت فیزیکی و حرکت معنایی بحث شده است. حرکت فیزیکی با معیارهایی چون جابجایی در فضا و ایجاد حرکت در چشم و حرکت معنایی با تأثیرگذاری بر احساس مخاطب قابل تحلیل است.
با توجه به این مسائل در مقاله حاضر سعی شده به جنبه های مختلف حرکت و نحوه حضور آن در فضاهای معماری پرداخته تا عناصر متجلی کننده حرکت در معماری را بیان شود تا استفاده از آنها در جهت ارتقاء جذابیت و جذب مخاطب در فضای معماری بتوان مشخص کرد، بنابراین با هدف شناخت حس حرکت در فضای معماری به شیوه مطالعات کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات پرداخته شده است.
مقدمه
حرکت یعنی جنبش، جنبیدن، مقابل سکون، آؤامیدن، جرجانی می گوید حرکت اشتغال چیزی است پس از چیزی و حرکت خروج از قوه به فعل بر سیل تدریج، رفتن، عمل و کار. همچنین خرکت تغییر مکان این جسم از محلی به محل دیگر است. حرکت نیاز به شکل ندارد بلکه خصوصیتی از شی متحرک است
از میان تمام صفاتی که اشیا دارند حرکت حالتی خاص است که با دیگر خواص متفاوت است. هنگامی که چیزی در حال تغییر و دگرگونی است، صفت حرکت برای آن به کار می رود. دگرگونی است، صفت حرکت برای آن به کار می رود. دگرگونی صفتی است که شی را لز قرار به بی قراری می کشاند - سروش، - 5:1378، از نظر فیلسوفان حرکت مولد ایجاد دو عنصر زمان و مکان است
نحوه ی ادراک محیط یکی از مباحثی است که فقط در صورت برقراری بین انسان و محیط به وجود می آید در حقیقت حرکت در فضای معماری امکان دریافت تجربیات جدید و ادراک فضای معماری را به انسان منتقل می کند.در اینجا سعی شده ابتدا به ادراک محیطی در فضای معماری پرداخته و بعد به شناخت مفهوم حرکت در معماری و چگونگی دریافت حرکت در فضای معماری پرداخته شود و در نهایت نتیجه می گیریم که اساس تمام تجربیات فضایی درک فضا بر حرکت است که این حرکت در دو قالب حرکت فیزیکی و حرکت معنایی در فضای معماری اتفاق می افتد. حرکت فیزیکی با معیارهایی چون جا به جایی در فضا و ایجاد حرکت در چشم و حرکت معنایی با تاثیرگذاری بر احساس مخاطب قابل تحلیل است
ما زمانی به درک فضا نایل می شویم که در اطراف فضا حرکت کنیم و این حرکت احتیاج به زمان دارد. حرکت وسیله ای برای درک فضا است و وجود معماری مدیون خلق فضا و درک فضا مدیون حرکت می باشد حرکت در معماری یعنی راه رفتن و در میان دیوارها، ستونها، سقف ها و سایر عناصر بصری و ایجاد خیال در ذهن
وظیفه حرکت در ساختمان نشان دادن نیروها و نمایش دادن مسیرها و به طور خلاصه جذاب کردن ساختمان است و این تحرک تنها در معماری دارای اهمیت نیست بلکه یکی از مبانی هر نوع لذت بصری می باشد
حرکت خود به خود ایجاد نشده و این معمار است که در فضاهایش حس حرکت را با استفاده از عناصر بصری و فیزیکی ایجاد می کند تا دیگران نیز آن را درک نمایند حرکت در ذهن انسان ناشی از حرکت نیروهای محیطی، عوامل ایجاد حرکت، حرکت ذهن در خودش و حرکت نسبت به فرم می باشد و تمامی اینها بیننده را نه تنها به حرکت وامی دارد بلکه بر ادراک او نیز تأثیر می گذارد
بنابر مطالب ذکر شده در پژوهش حاضر نخست به مرور مفاهیم و معنی حرکت و فضای معماری پرداخته و سپس ارتباط و عوامل این دو مفهوم در کنار یکدیگر بررسی خواهد شد. بنابراین هدف، دستیابی به مفاهیم و مبانی مشترک میان این عامل حرکت و معماری خواهد بود. در این پژوهش روش تحقیق، توصیفی -تحلیلی است.که برگردآوری ا طلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای، تحقیقات و تألیفات مرتبط با این موضوع پرداخته شده است.
تعریف مفهوم حرکت
لغت نامه دهخدا حرکت را اینگونه معنا می کند، حرکت یعنی جنبش، جنبیدن، مقابل سکون. حرکت در ف یزیک عبارت است از جابجایی یک جسم در یک محیطکه تماماً از جنس ماده است یعنی جسمی مادی در محیطی مادی از نقطه ای مادی به نقطه ای مادی دیگر انتقال می یابد حرکت از نظر معنایی عبارت است از رهایی تدریجی چیزی که از قوه و استعداد و رسیدن به فعلیت و کمال وجودی می باشد
حرکت در دیدگاه فلاسفه غربی فیلیوفان یونانی وقوع حرکت در جهان را انکار می کردند اما برخی با دلایل بسیاری امتناع و وقوع حرکت را اثبات کردند
اما هراکلیت که تحت تأثیر فلاسفه شرق بود جهان را در حال حرکت می دید، از نظر افلاطون حرکت یعنی خروج از مساوات یعنی حال متحرک در هرلحظه مساوی با حال او در لحظه ای دیگر نیست. حرکت از نظر ارسطو یعنی کمال اول در هر چیزی از آن جهت که بالقوه است. این کمال از دو جهت خلاف سایر کمال ها است اول آنکه در همرحله از کمال متوجه کمال بالاتر است و دیگر اینکه در عین کمال، دارای نقض و در عین فعلیت آمیخته به قوه است. هنگامی که متحرک به کمال تهایی برسد ساکن می گردد
حرکت در دیدگاه فلاسفه اسلامی همچون ابو علی سینا اعتقاد دارد که حرکت نوعی تبدیل به صورت ندریجی است اما تعریفی که ملاصدرا ارائه می کند کمی متفاوت است و قاتل به حرکت جوهری می باشد. حرکت نحوه ی وجود شی است که رو به سوی کمال دارد و می خواهد کامل شود، پس یک امر ممکن و مرکب از وجود و عدم است
در کل می توان گفت که حرکت به غیر از داشتن معنای فیزیکی، معنای دیگری را نیز شامل می شود. حرکت در این وضع، هر دو به نوعی حرکت فیزیکیهستند، اما حرکت در کمّ و کیف و حرکت جوهری گونه های دیگری از حرکت را معرفی می کنند که فیزیکی نیستند و نوعی تحول را تداعی می کنند
تعریف فضای معماری
در فرهنگ معین، »فضا « چنین معنا شده است: مکان وسیع، زمین فراخ، ساحت؛ مکانی که کره زمین در منظومه شمسی اشغال می کند. در هر دو تعریف، واژه » مکان « به کار رفته و این نشان م یدهد که فضا، دارای مکان است، یا همان مکانی است که می توان به درون آن رفت؛ پس فضا قطعا کی جای تهی است
لغت نامه دهخدا: فضا مخفف فضاء، میدان و عرصه، جای وسیع و فراخ: به طور کلی مکان؛ جای تهی؛ فلک. آسمان هوا؛ پی شگاه و صحن و جغرافی است
فضا کیفیتی است که انسان را تحت تأثیر کالبد معماری در میابد. فضا در واقع جوهره معماری است، که به عنوان کیفیت جایگاهی - گاه مکانی- زمانی - در ارتباط با مفهوم مکان، زمان و حرکت دارد. همچنین فضا با مفهوم حضور در ارتباط است و مکان و ساحت وجود را مهیا می سازد. فضا را می توان به عنوان مفهومی انسانی از رابطه انسان با هستی و محیط - مادی و معنوی - دانست و بنابراین فضا امری صرفاً عینی و خارج از ذهن انسان یا صرفاً دهنی و کیفیتی فارغ از عینیت نیست و هر دو را شامل می شود.
مفهوم فضا یکی از مفاهیم بنیادی در معماری است، فضای معماری بخشی از فضای زندگی است که به تجربه در می آید ولی از آنجا که مفهوم هستی شناسانه و در رابطه انسان دارد می تواند مراتب مختلف داشته باشد، از مادی تا روحانی - مراتب وجودی - این فضا به مثابه کلیتی اجتماعی-فضاشناختی است که لازم است هم به شیوه عینی و هم به روش ذهنی در تلاقی تولید فضا و زندگی و رشد روانی و معنوی می باشد. فضای معماری مفهومی تعاملی میان انسان، محیط روحانی، محیط طبیعی و محیط مصنوع است
بنابه گفته فرانسیس بیکن معماری، بیان فضا است به نحوی که شرکت کننده تحربه ای معین از فضا در ارتباط با تجارب پیشین و آتی او ایجاد می کند. به عبارتی معماری بر اساس تأثیری که فضای معماری بر استفاده کننده ار آن می گذارد، تعریف می شود. که بیانگر تأثیر و تأثری است که فضای معماری بر انسان می تواند داشته باشد. وقتی واژه فضا را به معنای کیفیت یا بیان یا تأثیر فضا استعمال کنیم، به تأثیر معماری بر انسان و تأثر انسان از آن عنایت داریم. به عبارت دیگر فضا در این معنا نوعی ادراک است.
زیرا کیفیت معماری، ادراکی است که انسان از خود بنا انتزاع می کند. در هر ادراک دو عنصر اصلی دخیل است، ادراک شونده و ادراک کننده بنابراین فضا امری صرفاً ذهنی و کیفیتی فارغ ار عینیات نیست و در عین حال هر دوی اینها هست این تأثیر می تواند انسان را به سیر در آفاق یا انفش ترغیب نماید و او را در موقعیتی قرار دهد که بر اساس مرتبه وجودی خود، امکان عروج یا نژول در مراتب هستی فراهم شود. بدین ترتیب فضای معماری می تواند بستر سیر انسانها و تسهیل کننده در فهم محیط باشد
