بخشی از مقاله
چکیده:
در پژوهش حاضر، تلاش گردیده است نقش و حضور هنر و معماري دینی در بناهاي مذهبی - مسجد - مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در پژوهش حاضر به صورت، توصیفی- تحلیلی می باشد. نتایج به دست آمده از تحقیق، حاکی از آن است که معماري و هنر در ساختار فضایی و کالبدي مسجد صرفاً جنبه ساختاري نداشته، بلکه با بهره مندي از عناصري مانند: نور، رنگ، خطوط، نقوش اسلیمی و سایر هنرهاي قدسی، معنویت و فضایی روحانی را در داخل بنا ایجاد نموده است، که این حس ایجاد شده را می توان در ساختار اجزاء کالبدي مسجد حس نمود، که این اجزاء عبارتند از: حیاط، مناره، گنبد، محراب، کتیبه ها و سایر عناصر تشکیل دهندة مسجد به اوج خود رسیده است مشاهده نمود.
همچنین می توان نقش پر رنگ مساجد را در شکل دهی ساختار و سیماي شهري و همچنین در مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی در شهرهاي اسلامی مهم دانست.
-1 مقدمه
معماري هنر نظم بخشیدن به فضاست و معماري قدسی- که از ساخت معنا وجود می یابد بی گمان هنري معنوي است.
هنر دینی در قالب هنر است، بطوري که نتیجه کار او فارغ از هرگونه برداشت شخصی و زمینی قرار می گیرد. این فعل بر زمینه اي که در آن هنرمند، اثر و مخاطب اثر هر سه در یک راستاي مشخص که همانا القاء بیان و فهم ساده مفاهیم قدسی است قرار می گیرد بنابراین هنرمند دینی براي انجام این مهم نیازمند نمادپردازي می شود که از جمله قوي ترین و کاربردي ترین ابزارهاي بیانی به شمار می رود.
هنر دینی اصول روحانی تمدن سنتی را مستقیم و غیر مستقیم جلوه گر می سازد در صورتی که هنر قدسی اصول روحانی را فقط به صورت مستقیم بیان می دارد. هنر به کار رفته در برخی مساجد تاریخی ایران و جهان، گواه این مطلب است که جذابیت این اماکن مقدس در گرو زیبایی اجزا و عناصر داخلی و بیرونی آن است که با بررسی هر یک از عناصر شکل دهند و کالبدي مسجد می توان به مسجد نگرش اولیه به ساختار معماري ارزشمند ایرانی با تمام مولفه هاي هویت بخش آن متضمن تعاریف واژگان مرتبط با این معماري است. با نگاهی به گذشته می توان دریافت که تمدن عظیم و معناي آسمانی آن دست یافت.
معماري با شکوه ایران با در آمیختن با تعالیم اسلامی و ایجاد تمدن درخشان اسلامی ایرانی در آثار متعدد معماري بویژه معماري دورة اسلامی جلوه گر شده است که تجلی این معماري در مساجد تاریخی ایران قابل مشاهد و لمس می باشد. لذا در این مقاله تلاش گردیده است، بیان مفهومی اعضاء و کالبد تشکیل دهندة معماري مساجد مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
-2 اهمیت و ضرورت تحقیق:
با توجه به این که در عصر حاضر بناهاي مذهبی با کاربري هاي متفاوتی در سطح شهرها، روستاهاي کشور عزیزمان توسط معماران و شهرسازان ایجاد می گردد ولی به ندرت برخی از اجرا کنندگان و متولیان امر از اجزاء و کالبد فضایی مساجد آگاه می باشند و این بی توجهی به ساختار معنایی و نقش هر یک از عناصر در کنار یکدیگر صرفاً متناسب با اندازه ها، محدودیت ها و ضوابط شهرداري ها بناهاي مذهبی را ایجاد می نمایند. و این بی توجهی موجب می گردد تا بیان مفهومی و نمادین فضایی مساجد به درستی بیان نگردد و روح انگیز بودن فضا توسط افراد درك نگردد.
-3 اهداف تحقیق:
-1 بررسی نقش بناهاي مذهبی در ساختار شهرهاي اسلامی.
-2 بررسی اجزاء تشکیل دهنده معماري مساجد اسلامی.
-3 بررسی و تحلیل و اهمیت مسجد از منظر قرآن کریم در جامعه اسلامی و جلوه هاي هنر و معماري در بیان مفهوم فضایی مسجد.
-4 روش تحقیق:
روش پژوهش بر اساس روش تحلیلی- توصیفی و مبتنی بر مطالعات اسنادي- کتابخانه اي انجام پذیرفته است. لذا براي شناخت تعاریفی جامع در رابطه با معماري دینی و هنر، ساختار فضایی و کالبدي مساجد مورد بررسی قرار می گیرد و در ادامه تحقیق به نقش مهم و اساسی مساجد در نظم بخشی و ساختار شهرهاي اسلامی پرداخته می شود و اهمیت بناهاي مذهبی - مساجد - از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار می گیرد.
-5 ارکان شهر اسلامی:
می توان چنین گفت که براي ظهور شهر اسلامی، انطباق و همپوشانی سه "فضا"یا سه عنصر، به عنوان "ارکان"آن ضرورت دارد. این سه فضا عبارتند از: فضاي فکري، فضاي عملی و فضاي عینی یا فضاي کالبد - نمودار. - 1 در حقیقت، شهر اسلامی فقط کالبد نیست، علاوه بر "کالبد"، دو مقوله مهم دیگر نیز در تعریف شهر اسلامی و تجلی آن ایفاي نقش می کنند.
اصلی ترین عنصر، انسان - یا مؤمن - است که البته مهمترین مقوله مربوط به او نیز "وجه فکري" یا عباراتی ایمان او است.
