مقاله طراحی شهری دموکراتیک ، ازکالبد طرد شده تا تجلی حضور شهروندی

بخشی از مقاله

چکیده

در ژرف اندیشی و بازخوانی تئوريهاي نوین شهرسازي پیرامون مفهوم شهر و فضاهاي شهري، آنچه بیش از هر پدیده دیگري خودنمایی میکند این است که شهر، در درجه اول باید با مفهوم شهروندي و هویت انسانی همراه باشد، که متاسفانه ما آن را به دست فراموشی سپرده و تنها به ساختارهاي بصري شهرهایمان توجه نمودهایم،که البته همین امر نیز چندان قابل اطمینان به نظر نمیرسد.

به واقع در جهان امروز، آنچه بیش از هر چیز به عنوان هدف ، در توسعه فضاهاي شهري مدنظر قرار میگیرد، زمینه سازي براي تجلی عرصههاي عمومی به عنوان عالیترین جایگاه حضور شهروندي، در بستر پر تکاپوي شهرهاست که بدون شک نقش شهرسازان به عنوان متخصصین اصلی در این امر بسی فراتر از دیگر حرفهها بوده و در دستیابی به آن تاثیر به سزایی دارند.

لذا در همین راستا و با توجه به نگرشهاي نوین شهرسازي، الگوي شهرسازي دموکراتیک در حقیقت راهکاري براي بسط افقهاي دانش شهرسازي به سوي انطباق با نیازهاي اینگونه جوامع بوده و پاسخگویی به ضرورتهاي توسعه پایدار، جامعه مدنی، همبستگی اجتماعی و اعتلاي کیفیت زندگی محسوب میشود. از همین رو پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه برمنابع کتابخانهاي به بررسی و تبیین اصول و مفاهیم طراحی دموکراتیک شهري پرداخته است و جایگاه آن را در توسعه عرصه هاي عمومی شهرهایمان به بوته نقدکشیده است.

-1مقدمه

فضایی بیتحرك، خیابانهایی براي عبور، مکان هایی براي انتظار مطلق، کالبدي فراهم شده براي سکونت، معیشت و مرگ ....، این تصویري است هرچند اغراق آمیز اما قابل درك، از وضعیت کنونی شهرهاي ما، آنجا که کالبد شهرها تنها بستري گشته براي روزمرگی و انسان عنصر فراموش شدهي آن است. این در حالی است که بدون شک آنچه از آن، به عنوان شهر نام برده میشود، در درجه اول باید با مفهوم شهروندي و هویت انسانی همراه باشد و معنا و مفهوم خود را از جایگاه شهروندي و تجلیگاه کالبدي آن به دست آورد .

در شرایط حاضر و با توجه به برخورد تک بعدي و سودجویانه مسئولین با شهرها و به خصوص فضاهاي شهري، آنچه بیش از هر چیز نمود پیدا میکند نقش شهرسازان و به خصوص طراحان شهري است تا با بهره-گیري از روشهاي نوین در تدوین طرحهاي شهري، این نگرش منسوخ را دستخوش تغییر نموده و ساختارهایی مردم مدار و از پایین به بالا را جایگزین آن نمایند. یکی از راهکارهاي عملی و انسان محور در این زمینه، بهره-گیري از رویکرد طراحی شهري دموکراتیک درخلق فضاهاي شهري است. رویکردي که میکوشد با مداخلات ریزمقیاس و بر پایه حضور جمعی شهروندان، فضاهاي شهري را از کالبدي صرف، به مکانی براي زندگی جمعی و تکاپو تبدیل نماید.

-2 جامعه مدنی و تکثرگرایی، اساس نگرش دموکراتیک به شهر

مفهوم جامعه مدنی، اگر چه در روند تحولات سیاسی و فکري، تطوري بسیار به خود دیده است، ولی امروزه این مفهوم در علوم اجتماعی، معمولا در مقابل دولت، به حوزه اي از روابط اجتماعی اطلاق می شود که فارغ از دخالت قدرت سیاسی است و مجموعه اي از نهاد ها، موسسات، انجمنها، تشکل هاي خصوصی و مدنی - غیر خصوصی - را در بر میگیرد. اساس و پایه این جامعه بر پنج محور اصلی فردباوري، گفتمان، قانون-مداري، مشارکت و کثرت باوري شکل می گیرد

به نظر گیدنز نیز دولت و جامعه مدنی باید در مشارکت با یکدیگر عمل کنند، و هریک کار دیگري را تسهیل کرده، ولی در عین حال به عنوان یک عامل کنترل نسبت به دیگري عمل کند. موضوع اجتماع محلی، در جامعه مدنی یک شعار انتضاعی نیست بلکه یک سیاست جدید اساسی است. اجتماع محلی، به مفهوم کوشش براي بازیافتن شکلهاي از دست رفته همبستگی محلی نیست بلکه به وسایل عملی پیشبرد نوسازي اجتماعی و مادي محلات، شهرها و مناطق محلی بزرگتر اشاره دارد. به طور کلی، گیدنز براي تجدید حیات جامعه مدنی شرایط زیر را لازم می داند :

•    مشارکت حکومت و جامعه

•    تجدید حیات اجتماعات محلی از طریق ابتکارات محلی

•    درگیر کردن بخش سوم جامعه - کار داوطلبانه در کنار بخش ع مومی و خصوصی -

•    حفاظت از حوزه عمومی محلی

•    پیشگیري از تبهکاري در سطح اجتماع محلی

•    خانواده دموکراتیک

همچنین در همین رابطه، یکی دیگر از گرایش هاي فکري و سیاسی غ رب، که تاثیري روز افزون بر تحول ساختار و عملکرد دولت ایفا کرده است، الگوي پلورالیسم یا تکثر منابع قدرت اجتماعی است که نه تنها به نفی هر نوع قدرت متمرکز نظر دارد، بلکه به نقد دمکراسی ستنی نیز می پردازد. در نظریه پلورالیسم ، وجود گروه-هاي متعدد قدرت ویژ گی جامعه مدرن است، که لازمه دموکراسی و آزادي است و هم شیوه واقعی و عملی براي توزیع قدرت و مدیریت هماهنگ جامعه محسوب میشود.

-3 عرصه عمومی، تجلیگاه دمکراسی شهري

فضاهاي شهري در هر کجاي جهان عضوي لاینفک از شهر ها بوده و به واقع کالبدي حیاتی و در تکاپوي شهرهاي شکل میدهند . این فضاها که در واقع بخشی از فضاهاي باز و عمومی شهر ها هستند میتوانند تبلور ماهیت زندگی جمعی را در خود به نمایش بگذارند، یعنی مکانی باشند براي آنکه شهروندان در آن حضور پیدا کنند، آن را اداره کرده و تجربه دمکراسی را به صورت عملی به دست آورند و به توسعه فرهنگ و نگرش شهري خود و جامعه یار ي رسانند

نمودار -1 ابعاد فیزیکی و انسانی فضاهاي شهري
نمودار :2 ابعاد فیزیکی و انسانی فضاهاي شهري