بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه زرادخانههای رایجی برای جنگ اقتصادی وجود دارد. از عمده سلاحهای کاربردی در جنگهای اقتصادی اخیر ابزار مالی است و انتظار میرود در آینده نزدیک رشد زرادخانههای سلاح مالی، بخش مالی را به قویترین سلاحهای جنگی تبدیل کند و عاملی تعیینکننده در حرکت ارتشها و نیروهای جنگی محسوب شود. هدف پژوهش حاضر بررسی و شناسایی ابعاد مختلف اسلحههای مالی در جنگ اقتصادی با تأکید برتحریمهای بانکی است.
در این پژوهش از روش کیفی استفاده شده است. مدل نهایی حاصل شده بیانگر این است که عواملی از قبیل وقوع جنگ سرد، شکل گیری گروههای تروریستی مانند طالبان و القاعده، وقوع حادثه یازده سپتامبر که ریشه در پولشویی داشت منجر به شکل گیری اسلحههای مالی شد. به طوری که با دسترسی آمریکا به اطلاعات مالی سوییفت، اسلحههای مالی به صورت عملی وارد عرصه جنگ اقتصادی شدند.
براساس بررسی انجام گرفته، اسحله های مالی به دو گروه عمده آنالوگ و سایبری تقسیم میشود. اسلحههای مالی آنالوگ شامل تحریم اقتصادی، محدودیت بانکی و پولشویی و اسلحههای سایبری نیز شامل اختلال در سرویسهای توزیع اطلاعات - دستکاری دادهها - ، هک کردن و نفوذ مخرب هستند. همچنین در جنگهای فعلی از هر دو سلاح بهطور همزمان استفاده میشود که بخش بانکی کشور هدف، در خط مقدم و در تیررس این سلاحها قرار دارد.
مقدمه
بعد از جنگ جهانی دوم و جنگ سرد، شیوهها و ابزارهای جنگی دچار تغییر و تحول شدند. به طوری که جنگهای غیرنظامی مانند جنگ اقتصادی در دستور کار کشورهای متخاصم قرار گرفت. به همین دلیل امروز زرادخانه رایجی برای جنگ اقتصادی به وجود آمدند که شامل روشهای میشد که در طول زمان شناسایی و تثبت شده است. این ابزارها شامل تحریم، تحریم مبادله، قرار دادن در لیست سیاه، ضبط دارایی، نفوذ مخرب، جلوگیری از ورود سرمایه و ... میشود - راویچ، . - 2015 در واقع این روشها میتوانند همان اسلحههای مورد استفاده در جنگ اقتصادی باشند.
به عبارتی عاملی مثل تحریمها قابلیت این را دارد که نقش سلاحهای اقتصادی در میدان مبارزه غیر نظامی بازی کند به طوری که دیپلماسی را از گفتگو فراتر برده و وارد حوزه عمل نماید - آیلر، . - 2007 کشورهای تحریمکننده از ابزارهای غیرنظامی تحریم برای مجبور کردن دولتهای هدف برای انجام واکنش موردنظرشان استفاده میکنند. در این راستا، هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی ابعاد و شیوه به کارگیری اسلحه مالی در جنگ اقتصادی با تاکید بر بخش مالی است. انتظار بر این است که بخش مالی در شکلگیری و کاربرد این ابزارهای تهاجم نقش محوری داشته باشد.
مسئلهای اصلی این است که در جنگهای مدرن یا جنگهای اقتصادی از چه نوع جنگافزارها بر علیه دشمن و رقیب استفاده میکنند؛ آیا ابزارهای تهاجم همانند دوران قبل از جنگ سرد به صورت فیزیکی مانند بمپ، مواد شیمایی و .. کارایی لازم را دارد؛ در صورت عدم کارایی آن ابزارها، اسلحههای جدید برای نابودی و صدمه وارد کردن بر دشمن از چه ماهیتی برخورداراند؛ ابعاد و کاربرد آنها به چه شکلی است؟
براساس نظر برخی محققان تحریم اقتصادی یک اهرم فشار در جنگ اقتصادی است و معتقدند در این بین تحریمهای پولی و مالی به لحاظ اثرگذاری میتواند از کلیدیترین تحریمهای اعمال شده بر علیه کشور هدف محسوب شوند که تحریمهای بانکی نیز در این ردیف تحریمها قرار میگیرد - کیماسی و همکاران، . - 1395 زیرا بخش اعظم فعالیتهای اقتصادی از قبیل تجارت بستگی به منابع مالی و دسترسی به سیستم مالی جهان جهت تبادل پولی دارد. بنابراین تحریم مالی را مهمترین مخاطره در جنگ اقتصادی می-توان تلقی نمود - هافبائر، . - 2007
در کشورهای درحال توسعه مثل ایران به دلیل عدم توسعه یافتگی بازار بورس و بانک محور بودن ساختار مالی کشور - اقتصاد کشور بیشتر مبتنی برسیستم بانکی بوده و بخش عمده منابع مالی سرمایهگذاری از طریق سیستم بانکی تأمین میشود - تحریم دسترسی به سوییفت همانند یک ابزار تهاجم بخش بانکی کشور را هدف قرار داده و به دنبال منفعل کردن سیستم بانکی و در اثر آن ایجاد مانع بر رشد و توسعه اقتصادی کشور است حتی این کار را میتوانند با بهانههای پولشویی و حمایت مالی ترورسیسم انجام دهند.
علاوه براین وجود حملات سایبری که خود منشا مالی دارند میتوانند تکمیل کننده عمل تخریبی کشورهای متخاصم باشد در صورت نفوذ مخرب به سیستم و یا دستکاری سیستم بانکی منجر به ناکارایی بخش بانکی در مقابل مشتریان به تعهدات خود میشود و با از بین بردن اعتماد عمومی منجر به ایجاد مشکلات قابل ملاحظه میگردد. از همه مهمتر اینکه نتایج مطالعات جدید در زمینه اسلحههای مالی نشان میدهد که در آینده نزدیک اسلحههای مالی قویترین سلاحهای جنگی خواهند بود و مبنای تمام درگیرها و جنگها بین کشورها را تشکیل خواهد داد.
از این رو لازم است ابعاد و شیوه کاربرد آن بیشتر مورد مطالعه واقع شود تا سیاستگذاران و تصمیمسازان در جهت تقویت دفاعی کشور در بخش مالی توجه منحصربفردی داشته باشند و متناسب با تهدیدات پیشرو تدابیر و راهبرد مناسبی اتخاذ نمایند. مطابق بررسیهای به عمل آمده در مطالعات داخلی تا به حال به صورت منسجم بحث اسلحه مالی مورد مطالعه واقع نشده است. بنابراین از اهداف اصلی این پژوهش تبیین ادبیات جدید در مطالعات داخلی بر اسلحههای مالی است. در ادامه این مقاله، ابتدا مفاهیم در ارتباط با اسلحه مالی بحث میشود سپس انواع و ویژگیهای اسلحههای مالی بیان میگردد و درنهایت با ارائه یک مدل مفهمومی از مطالب ارائه شده جمعبندی صورت میگیرد.
مفاهیم و مبانی تحقیق
- جنگ اقتصادی
جنگ سرد شروعی بر شکل نوینی از درگیریها در بین کشورها محسوب میشود که در این بین قدرت اقتصادی نقش محوری در آن دارد. بعد از وقوع جنگ سرد، کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، اروپا و ژاپن به قدرتهای اصلی اقتصادی جهان تبدیل شدند. از این زمان به بعد شرایط برای رشد و گسترش جنگهای اقتصاد محلی تا مقیاس جهانی فراهم گردید. اگر چه جنگ سرد بین آمریکا و اتحاد شوروی با برتری آشکار مولفه سیاسی راهبردی پیش میرفت. اما در این بین جنگ ارزی و مالی بین این کشورها به صورت قابل ملاحظه مطرح شد. در پی گسترش قدرت اقتصادی همسو با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات ، جهانی سازی جنگ اقتصادی با پیروی از سیاستهای جهانی کردن بازارهای مالی عملیاتی شد.
در فرایند جنگ اقتصادی، سلاحهای جدید نیز به شکل بمب اقتصادی و مالی مورد آزمایش قرار گرفت. برخلاف دوره جنگ سرد که بمبهای اتمی وظیفه نابودی آن کشور را به لحاظ فیزیکی داشتند. در حالی که اسلحههای اقتصادی هدف نابودی پایههای استقلال ملی و در جهت افزایش فقر و کسادی در آن کشورها با کاهش بازدهی سرمایهگذاری هستند که منجر به کاهش سرمایهگذاری در آن کشورها میشوند. در واقع زمینه نابودی هر کشور را از درون آن - تضعیف سیستم اقتصادی - بدون استفاده از سلاح مانند بمب شیمیایی فراهم میآورند - نیکولای مالئشوسکی1، . - 2013
در جنگهای اقتصادی علت درگیری انتفاع اقتصادی است. نمونه بارز آن تقسیم غنایم و میراث اتحاد شوروی بعد از فروپاشی بود. بعد تقسیم غنایم جنگ سرد که با شکست روسیه بود؛ نوبت به کشور ژاپن رسید در این راستا متفقین در سال 1998 ضرباتی برا اقتصاد ژاپن با هدف تقویت نرخ دلار و ارزهای مهم اروپا بود که در نتیجه بعد از تضعیف کردن ژاپن، اروپا در بر بازار جهانی تجارت و ایالات متحده آمریکا در عرصه مالی موقعیت اول را کسب نمودند. در ادامه کشورهای اروپا و آمریکا در مقابل هم قرار گرفتند.آمریکا با تسلط بر بالکان ضربه شدید اقتصادی به اتحادیه اروپا وارد کرد به طوری که کشورهای اروپا بسیاری از منافع نفت و حاملهای انرژی محروم شدند.
