بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری مذهبی یکی از اشکال عمده ی گردشگری است که شامل دیدار از اماکن مذهبی و انجام فرایض دینی و مذهبی است. در ایران اماکن مقدس و بقاع متبرکه بسیاری وجود دارند که برخی آنها در نقاط روستایی واقع شده اند و مورد احترام ساکنان هستند. این اماکن به مثابه کانونهای زیارتی، در سطح محلی و ناحیه ای گردشگر می پذیرند و در نتیجه به کمک این اماکن و با برنامه ریزی، سرمایه گذاری و ایجاد زیرساخت های لازم می توان باعث توسعه ی گردشگری مذهبی شد.
هر مکان و فضای جغرافیایی به منظور رشد و تعالی به برنامه ریزی توسعه نیاز دارد بقاع متبرکه موجود در روستاههای شهرستان مشهد خارج از این مقوله نبوده و با توجه به اهمیت مذهبی که دارند، نیاز مبرمی به برنامه ریزی توسعه دارند. روش تحقیق بکار گرفته شده توصیفی-تحلیلی است و جامعه آماری تحقیق با توجه به محدوده مورد مطالعه شامل 11بقعه از 14 بقعه که در روستاهای شهرستان واقع شده اند .
جمع آوری اطلاعات اسنادی با استفاده از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن و استفاده از اطلاعات اخذ شده از اداره های سازمان اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی بوده است، جهت تجزیه و تحلیل داده ها در نرم افزار SPSS از آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شده و همچنین برای نمایش توزیع فضایی روستاهای که بقاع متبرکه در آنها واقع اند روی نقشه از نرم افزار GIS استفاده گردیده است.
نتایج تحقیق بیانگر این است که میزان همبستگی بین امکانات بقاع متبرکه با تعداد زائران و درآمد بقاع به ترتیب 0.667 بامیزان معناداری 0.015 ، 0.709 بامیزان معناداری 0.025 می باشد که معنادار می باشد وقابلیت تعمیم دارد و همچنین رابطه موجود بین تعداد زائران با امکانات بقاع و درآمدشان رابطه ای مستقیم می باشد و چون میزان معناداری بدست آمده از این رابطه که برابر با .025 و 0.003 می باشد کمتر از میزان معناداری 0.05 می باشد این رابطه نیز معنادار و قابل تعمیم می باشد.
-1 تعریف مسأله
گردشگری مذهبی یکی از اشکال عمده ی گردشگری است که شامل دیدار از اماکن مذهبی و انجام فرایض دینی و مذهبی است - حیدری چیانه، . - 85 :1387این نوع گردشگری، یکی از قدیمی ترین و پررونق ترین گردشگری های گذشته و حال حاضر در سراسر جهان است که ریشه در باورها و اعتقادات دینی B مذهبی دارد، به مفهوم تخصصی خود فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت، عامل مهم جغرافیای انسانی در شکل گیری مسافرت، ایجاد تمرکز و چشم انداز فرهنگی است - بدری و طیبی، :1391 . - 155 مردم به دلایل و انگیزه های مختلف به گردش و مسافرت می روند.
در این میان انگیزه های مذهبی یکی از قدیمی ترین و پررونق ترین گردش ها در سراسر جهان است - نهاوندی و نعمتی، . - 146 :1389 در واقع گردشگران مذهبی ، گردشگرانی فرهنگی هستند که برای زیارت اماکن ، آثار ،یادمانهای مذهبی، انجام اعمال مذهبی و دینی، ترویج و آموزش و گذران اوقات فراغت در مکانها و مراکز مذهبی جهان سفر می کنند با این وجود امروزگردشگری مذهبی با همه ی اجزاء و گونه های مختلف آن، به سبب ویژگی های ساختاری وکارکردی خاص توانسته خود را در متن گردشگران جهانی جای دهد، به طوریکه حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته است - تقوایی و همکاران، . - 42 :1388 استان خراسان رضوی به یمن وجود پربرکت بارگاه ملکوتی امام رضا - ع - همواره میزبان خیل عظیمی از دوستداران آن حضرت از ایران و سراسر جهان است. شهرستان مشهد هم به دلیل وجود حرم مطهر امام رضا - ع - و بقاع متبرکه فراوان در روستاها و مسیرهای منتهی به شهر مشهد دارای قابلیت زیادی برای توسعه گردشگری مذهبی می باشد.
میزان بهره مندی بقاع متبرکه از امکانات و زیرساخت ها از جمله عناصری است که در رابطه با ساختار گردشگری مذهبی در یک منطقه پر اهمیت است، این عناصر نقش مهمی در قابل استفاده کردن خدمات و امکانات لازم گردشگری مذهبی دارند با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در جهان امروز و نقش مکانهای مذهبی در جذب گردشگر و تاثیر آن بر توسعه ی مناطق مختلف، به ویژه آن نواحی که دارای بقاع متبرکه هستند، با نگاه مدیریتی به این مناطق و با برنامه ریزی صحیح می توان شاهد احیای مکانهای این بقاع و در نهایت محیطی مناسب، برای جذب گردشگر مذهبی و رفع پاره ای از مشکلات این نواحی باشیم. کمبودهای اصلی برای امام زاده های پرزائر عبارتند از:
➢ کیفیت نامناسب آب بهداشتی در بقعه امام زاده یحیی بن زید در روستای میامی
➢ عدم داشتن امکانات رفاهی در بقعه خواجه اباصلت
➢ عدم تسطیح شیب زیاد در راه ارتباطی بقعه خواجه مراد
➢ نداشتن بازار در بقعه عبدالعزیز در روستای دهسرخ و بقعه خواجه اباصلت با توجه به موارد مطرح شده سوالات تحقیق بدین صورت ارائه می گردد:
➢ آیا بین امکانات موجود در بقاع متبرکه با فاصله این بقاع از مشهد، درآمد بقاع و تعداد زائران رابطه معناداری وجود دارد؟
➢ آیا بین تعداد زائران بقاع متبرکه با فاصله این بقاع از مشهد،درآمد بقاع و امکانات موجود در بقاع متبرکه رابطه معناداری وجود دارد؟
-2 مبانی نظری
گردشگری مذهبی کهمعمولاً از آن به عنوان گردشگری دین اشاره می شود شکلی از گردشگری است که در آن مردم دین دار - بااعتقاد - به طور انفرادی یا گروهی به دلایل زیارتی، تبلیغات مذهبی یا تفریحی - تحقیقی - سفر می کنند. بدون تردید، یکی از مهم ترین و کهن ترین عوامل و انگیزه های مسافرت انسان باورهای مذهبی و احساسات دینی بوده است. انسان از ابتدای تاریخ مکان هایی را مقدس می دانسته است و به منظور تأمین نیازها و خواسته های روحی، روانی و مادی خود و از ترس بلایای طبیعی و غیر طبیعی که زندگی او را تهدید می کرده، به زیارت و دیدن آن مکان های مقدس می رفته است.
در واقع گردشگری مذهبی به قدمت فرهنگ مذهبی است که در فرهنگهای باستانی و جدید مطرح بوده است اگر نگاهی به تاریخ گذشته در زمینه سفرها و گردشهای مذهبی داشته باشیم به سفرها و گردشهای مذهبی چون مراسم مقدس یونانیان باستان به معابد آیلون، رئوس و سفرهای ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاور ،سفرهای هندوها به معابد هندویسم، رودخانه گنگ، سفرهای چینی ها به معابد تائویسم و سفرهای اعراب قبل از اسلام به مکه و سفرهای یهودیان به بیت الحم، معبد سلیمان، اورشلیم و... برمی خوریم که هر یک به گونه ای، قدمت و رواج این شکل از گردشگری را در ملل مختلف نشان می دهند - رحمانی، :1389 . - 4-3 نکته قابل توجه در این زمینه، این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری می باشد که بر موانع آب و هوایی غلبه می نماید. بدین ترتیب با تغییرات فصل و تحولات آب و هوایی مشاهده می شود که تعداد گردشگران مراکز مذهبی دچار تغییر نمی شود.
اگر چه ادبیات توسعه گردشگری توجه کمتری به گردشگری مذهبی معطوف داشته است، اما با این حال این شکل از گردش تاثیر زیادی بر جوامع انسانی بر جایی نهاده است. زیارت حاصل از گردشگری مذهبی همچنین تغیرات زیادی در حرکات جمعیتی همانند زمینه سازی برای ایجاد تجارت و کسب و کار، تغییرات فرهنگی، همبستگی های سیاسی را سبب شده است. زیارت یکی از پدیده های مذهبی و فرهنگی است که در جوامع انسانی به بهترین شکل شناخته شده است و یکی از مهمترین مشخصه های اصلی مذاهب جهان، بوداییسم، هندوییسم، اسلام، یهودیت و مسیحیت است. زیارت یک نوع گردش مذهبی و روحانی است که به واسطه حرکت جمعیت در مکانهای مذهبی به وجود می آید.
در فرهنگ معین بقعه پاره ای زمین ممتاز از زمین حوالی مزار ائمه و بزرگان دین، مدفن متبرّک، قطعه زمینی که زیارتگاهی در آن قرار گرفته باشد، است. همچنین، جای مقام، صومعه، خانقاه و همچنین بنا، عمارت خانه و سرای یاد شده و جمع آن بِقاع است.بنا بر فرموده ی پیامبر - ص - زمین هایی که قبور سادات و امام زادگان در آن قرار دارد، از زمین های حوالی آن ممتاز و متبرّک است و بر همین اساس، به این اماکن مقدسه، بقاع متبرکه گفته می شود.
در عرف تشیع مراد از امامزاده، فرزندان یا فرزندزادگان ائمه اطهار - ع - است و اصطلاحا از باب ذکر حال و اراده محل، به مدفن و مزار متبرکه آنان و بزرگان سادات، که در سراسر شهرها و روستاهای ایران پراکنده است، اطلاق می گردد - ناری ابیانه: . - 133 در روستاهای شهرستان های مشهد به دلیل وجود بقاع متبرکه، گردشگری روستایی توسعه پیدا کرده است که توجه به این بقاع متبرکه و توسعه امکانات آنها باعث جذب گردشگر و توسعه گردشگری در این گونه روستاها می گردد.
-3 محدوده مورد مطالعه
استان خراسان رضوی به واسطه وجود مرقد امام رضا - ع - عمده ترین محور گردشگری مذهبی کشور محسوب می شود. در حال حاضر در این استان 403 بقعه متبرکه وجود دارد که زیر نظر سازمان اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی اداره می شوند.
