بخشی از مقاله
چکیده
جاذبههای گردشگری مذهبی - امامزادهها، زیارتگاهها - نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها در طول تاریخ و امروز داشته است که همچون یک شبکه گسترده اجتماعی از اعتماد و مشارکت گرفته تا بحث هنجارها و امنیت، اغلب مسائل و مشکﻻت شهری را پوشش میدهد. تنوع در حال رشد گردشگری مذهبی بر پتانسیل های آن برای رشد آینده این بخش تأکید دارد.
از آنجایی که ایده گردشگری مذهبی با استنباط انگیزشهای گردشگر، ایجاد می گردد این انگیزشها تنها با وجود بقاع متبرکه مانند امامزادهها، برانگیخته میشوند. نیاز هر انسان به معنویات در زندگی امری انکارناپذیر است و مذهب یکی از مهمترین ارکان در روحیات معنوی انسان است. موقعیت جغرافیایی امامزاده هاشم - ع - که در گردنه و در مسیر یکی از پرترددترین جاده های کشور واقع شده، سبب گردیده است تا این امامزاده در سال های اخیر روز به روز پر رونقتر و آبادتر شود، روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است.
هدف از این نوشتار، تبیین مؤلفههای مؤثر در رونق گردشگری مذهبی امامزاده هاشم - ع - شهرستان دماوند استان تهران و چگونگی ارتباط آنها است و همچنین کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آرامگاه امامزاده هاشم - ع - معرفی میشود و به بررسی نقش امامزاده هاشم - ع - در توسعه گردشگری مذهبی و بهبود شاخص های توسعه در شهرستان دماوند و در نهایت، راهکارهایی برای توسعه امامزاده هاشم - ع - و پیامدهای مثبت اقتصادی، اجتماعی و کالبدی که با افزایش گردشگران مذهبی عاید منطقه میگردد ارائه شده است.
-1 مقدمه
بقاع متبرکه و اماکن آرامگاهی، از جنبههای گوناگون تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی، در معماری اسﻻمی و فرهنگ جامعه ایرانی نقش اساسی داشته و از نظر تعداد، پس از مساجد رتبه دوم را به خود اختصاص داده اند، و امامزادگان هم در این دسته جای دارند و امروزه کمتر شهر و یا روستایی در ایران وجود دارد که سهمی از این بناها نداشته باشد. شمار زیاد امامزادگان در ایران، گویای موج گسترده مهاجرتهایی است که در قرون اولیه اسﻻمی به سمت ایران صورت گرفته است. آنچه در این بین حائز اهمیت است، کارکردهای مختلف این بناهاست.
مروری بر تاریخ شهرنشینی و شهرسازی جهان نشان میدهد که عامل مذهب نقش مهمی در شکلگیری و گسترش شهرهای زیادی بویژه در شهرهای قدیمی داشته است
امروزه نیز با روند روزافزون توسعه شهر و شهرنشینی، میتوان رابطه تفکیکناپذیر بین کالبد و فضای شهری با فرهنگ شهری را دید
فرهنگ شهری از عناصر مهم و پایهای در توسعه و تحول شهرها است و مجموعه فضاهای کالبدی یک شهر مثل حرم، امام-زادهها، مساجد و خانقاهها بهعنوان تک بناهایی که نمودی از فرهنگ خاص هستند، منجر به رونق گردشگری مذهبی میشوند
گردشگری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین زیرمجموعههای صنعت بزرگ و متنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژهای در رشد اقتصادی کشورها برخوردار است. ایران اسﻻمی به لحاظ وجود اماکن مذهبی و زیارتی، توجه به این صنعت، اشتغالزایی و توسعه پایدار اقتصادی را دنبال میکند
ذوق، سلیقه و همت ستودنی ایرانیان در به کارگیری طرحهای زیبای هنر و معماری اسﻻمی در ساخت و ترمیم بناهای بقاع متبرکه و مساجد تاریخی شهرهای مهم مذهبی وتسرّی کاربرد سبکهای این نوع معماری اصیل به قواعد شهرسازی سایر شهرها از دیگر ظرفیتهای موجود این نوع گردشگری در ایران میباشد که همگام با شهرنشینی توسعه پیدا کردهاند
بنابراین، »بقاع متبرکه و اماکن آرامگاهی، از جنبههای گوناگون اجتماعی، هنری و روان شناسی در سبک زندگی اسﻻمی و فرهنگ جامعه ایرانی نقش اساسی داشته اند
به عقیده اغلب روانشناسان، عدم توجه به نیازهای روحی، سﻻمت جسمی، اعضای جامعه را نیز با خطراتی مواجه میکند که تقویت ابعاد مثبت معنوی در نهاد آدمی با سفر به اماکن مذهبی و زیارت، میتواند تا حد زیادی پاسخگوی این نیازهای مهم انسانی باشد
وجود مراکز مذهبی - امامزادهها، زیارتگاهها و کلیساها - از چنان اعتباری برخوردار بوده که در بسیاری از موارد، دﻻیل عمده تأسیس اولیه یا توسعه بعدی شهرها به شمار میآمدند و یکی از عناصر کلیدی جهت پاسخگویی به نیازهای معنوی و روحی انسانها به شمار میروند
عﻻوه بر این، وجود پدیده گردشگری مذهبی، نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها در طول تاریخ و امروز داشته است که همچون یک شبکه گسترده اجتماعی از اعتماد و مشارکت گرفته تا بحث هنجارها و امنیت، اغلب مسائل و مشکﻻت شهری را پوشش میدهد، امری که بسیار ارزشمند و حیاتی است. در این ارتباط امامزادهها، مظهر پیوند بین زمان، مکان و مردم هستند و به دلیل »فضای شهری« بودنشان، نه تنها در قیاس با مکانهای هم عملکرد خویش در سایر کشورها هویتی متمایز مییابند، بلکه به عنوان تنها فضاهای باز شهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمین منحصر به فرد میباشند
-2 طرح مسئله
گردشگری مذهبی یکی از قدیمترین گردشگریهای گذشته و در حال حاضر در سراسر جهان است لذا جاذبه های گردشگری کشور ما بسیار گرانبهاست. آثار باستانی، اماکن دینی و مقدسه، منابع طبیعی، صنایع دستی، آب های معدنی و درمانی، غارها، صید وشکار، کویر نوردی و دریانوردی، جاذبههای معنوی و ادبی و هنرهای نمایشی، تجسمی، موزه ها، بازیهای محلی و هنرهای بومی، موسیقی های محلی، تنها گوشه ای از جذابیتهای گردشگری کشور ماست
یکی از این جاذبهها، جاذبه های مذهبی، زیارتگاهها و اماکن مقدس است که هر ساله تعداد زیادی از جهانگردان را به سوی خود جذب میکنند
با رواج اسﻻم در ایران و گسترش مذهب شیعه در قرون اولیه اسﻻمی، شهرها و روستاهای ایران تبدیل به مراکزی برای زندگی و پس از مرگ امامزاده ها، مقبره هایشان به محلی برای زیارت مشتاقان تبدیل شده که یکی از جنبههای مهم گذران اوقات فراغت در زندگی مردم به حساب میآید
جاذبههای اماکن مذهبی ایران که گره خوردگی تعالیم مذهبی با اندیشه و هنر و زندگی ایرانی را به نمایش میگذارد، هنوز جزو اولین اولویتهای گردشگران خارجی برای سفر به ایران است
در واقع گردشگران مذهبی، گردشگرانی فرهنگی هستند که برای زیارت اماکن ، آثار، یادمانهای مذهبی، انجام اعمال مذهبی و دینی، ترویج و آموزش و گذران اوقات فراغت در مکانها و مراکز مذهبی جهان سفر میکنند
با این وجود امروز گردشگری مذهبی با همه ی اجزا و گونههای مختلف آن به سبب ویژگیهای ساختاری و کارکردی خاص توانسته خود را در متن گردشگران جهانی جای دهد، به طوری که حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته است
شهرستان دماوند با وجود قابلیتها و پتانسیل های گردشگری فراوان همچنان برای گردشگران ناآشناست، این شهرستان با دلرا بودن جاذبه های فراوان و ده ها جاذبه فرهنگی، تاریخی، مذهبی و قدمت تاریخی زیلد آن، که با این همه پتانسیلهای گردشگری این سؤال مطرح میشود که چه عامل یا عواملی باعث شده این شهرستان با این همه مواهب گوناگون صنعت گردشگری که تبدیل به یکی از بخش های اقتصادی و پردرآمد جهان شده است، بی بهره بماند؟ و از چه روشی میتوان این صنعت نوپا و سود آور را در شهرستان توسعه داد؟
برای رسیدن به سؤال فوق شناخت جاذبه های گردشگری شهرستان، امکانات، کاستی ها، انتظارات گردشگران و برنامهریزی متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی ضرورت دارد. متأسفانه تحقیقات اندکی در زمینه نقش توریسم در توسعه نواحی مختلف کشور انجام شده است. در این میان شهرستان دماوند در بحث گردشگری زمینه ی زیادی برای تحقیق و پژوهش دارد که یک نمونه از این جاذبه ها این شهرستان جاذبههای مذهبی است که در زمینه جذب گردشگر بسیار بسیار مؤثر میباشد. لذا توجه دولت و ترتیبات ﻻزم جهت تجهیز این اماکن به امکتنات ﻻزم و تبلیغات مناسب، شاهد جذب گردشگران به منطقه و از بین رفتن مشکﻻت موجود در شهرستان دماوند خواهیم بود.
-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
وجود مراکز مذهبی، از چنان اعتباری برخوردار بوده که دﻻیل عمده توسعه شهرها و رشد گردشگری به شمار میآید. میلیونها نفر هر ساله در دنیا سفر میکنند تا به الوهیت نزدیک شده یا به اهداف روحانی خود با بازدید از مکانهای مقدس برسند. رشد و توسعه بقاع متبرکه جهت پاسخگویی به نیازهای معنوی و مادی زائران، بر روند توسعه شهرنشینی تأثیر مستقیم دارد و مطالعه چگونگی این تأثیرگذاریها در توسعه شهرنشینی از اهمیت فراوانی برخوردار است.
رشد و توسعه بسیاری از شهرها، ریشه در کارکرد دینی و مذهبی آن شهرها داشته است و گاه به این شهرها - مانند مکه، واتیکان و لهاسا - جایگاه و نقش جهانی بخشیده است.
