بخشی از مقاله
از آنجاییکه عموماً روستاییان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری هستند و از خدمات اجتماعی ناچیزی برخوردار هستند، اقشار روستایی فقیرتر و آسیبپذیرتر محسوب میشوند که بعضاً منجر به مهاجرت آنان به سمت شهرها نیز میشود. علت این امر نیز پراکندگی جغرافیایی روستاها، نبود صرفه اقتصادی برای ارایه خدمات اجتماعی، حرفهای و تخصصینبودن کار کشاورزی - کمبودن بهرهوری - ، محدودیت منابع ارضی - در مقابل رشد جمعیت - ، و عدم مدیریت صحیح مسؤولان بوده است.
نظامهای نوین مدیریتی سیاسی در زمینه توسعه در حال تغییر هستند و با گذر زمان برای فرآیندهای پایداری توسعه در زمینههای مختلف دیدگاهها و رویکردهای متفاوتی ارائه میشود. یکی از رویکردهای پایداری توسعه که اکنون مجامع علمی نیز بدان بسیار پرداختهاند رویکرد حکمروایی است. حکمروایی بهطور عام و حکمروایی روستایی بهطور خاص از مباحث جدید در زمینه پایداری توسعه در نواحی روستایی هستند که با دارا بودن شاخصهایی نظیر مشارکت، عدالت، پاسخگو بودن، اثربخشی و امنیت میتواند زمینهساز پایداری توسعه در نواحی روستایی را فراهم سازد.
هدف مقاله حاضر معرفی رویکرد حکمروایی به عنوان رویکردی نو برای پایداری توسعه در نواحی روستایی است که با بررسی و مرور مقالات و کارهای علمی انجام شده در زمینه حکمروایی روستایی و نقش آن در توسعه نواحی روستایی نگاشته شده و در پی ارائه و معرفی رویکرد حکمروایی برای توسعه روستایی میباشد. روش پژوهش حاضر تحلیلی نظری بوده و از مطالعات اسنادی بهره گرفته شده است . نتایج حاصل از مطالعه نشان میدهد که حکمروایی با دارا بودن شاخصهای ذکر شده سبب دخالت مردم در تصمیمسازی، عمل و ارزیابی برنامهها شده و موجب افزایش رفاه ساکنین، کاهش فقر، محرومیتزدایی، حفاظت از منابع طبیعی نواحی روستایی و تخصیص معقولانه آنها و در نتیجه پایداری توسعه در نواحی روستایی میشود.
مقدمه
موضوع اندیشه اداری و دانش مدیریت و بخصوص هدایت و رهبری، موضوعی است که همراه با زندگی اجتماعی انسان و حتی قبل از آن مطرح بوده است - حقیقی، 1378، - 5، بنابراین روستاها به عنوان اولین واحدهای اجتماعی و مرکز استقرار و اسکان انسانها، دارای سازمان اجتماعی و مدیریت بودهاند، لکن مدیریتی با مفهوم گستردهتر و متفاوت با آنچه امروزه تحت عنوان مدیریت مطرح است - طالب، 1376، . - 5 در کشورهای در حال توسعه، شناسایی جامع ساختار حکومت محلی یک مسئله کلیدی است - Zhang, et al., 2002, 3 - زیرا به دلیل وجود جمعیتهای آسیبپذیر در نواحی روستایی، که اغلب قادر به تأمین سرویسهای دسترسی ارائه شده توسط سطح بالاتری از دولت نیستند.
بنابراین تکیه بر جوامع محلی برای تأمین نیازهای اساسی مقولهای بنیادی میباشد . - World Bank, 2009 - با وجود اهمیت این موضوع در کشورهای در حال توسعه، عمدتاً به دلیل فقدان اطلاعات دقیق آماری، مطالعات کمی به بررسی حاکمیت محلی و بررسی تأثیر آن بر توسعه روستایی پرداخته است . - Zhang, et al., 2002, 5 - در دهههای اخیر، گذار از دولت به سوی فرایندهای نوین اداره نواحی روستایی یعنی حکمروایی1 در مناطق روستایی مطرح شده که مرز بین حکومت و جامعه مدنی محسوب میشود و به نحوی بر مشارکت حکومتها، شرکتهای خصوصی، شهروندان و اجتماعات محلی برای طراحی و پیادهسازی سیاستهای اقتصادی، اصلاحات اجتماعی و زیستمحیطی دلالت دارد.
حکمروایی تأکید بر افزایش دموکراسی و مشارکت شهروندان در کلیه امور مربوط به خود اعم از تصمیمگیری، برنامهریزی و اجرا را دارد که در آن شهروندان به گونهای آگاهانه و فعال در تمامی امور دخالت دارند . - Cheshire et al., 2007 - حکمروایی اصطلاحی است در دهههای اخیر از موارد پیشرو و مورد بحث درباب توسعه بوده است. در سال 2000 رهبران کشورهای جهان در طی قطعنامهای حکمروایی را به عنوان راهبردی برای توسعه و بهبود کیفیت زندگی مورد پذیرش قرار دادند تا رویکردی نوین برای پدیده توسعه ارائه دهند . - Asian Development Bank, 2007 -
سیاستهای توسعه روستایی نشان دهنده تغییر تدریجی الگوی حکمروایی در نواحی روستایی است - Giessen, .2008 - حکمروایی با تغییر شیوههای حکومت در طراحی، پیادهسازی و ارائه برنامههای مناسب سیاسی اقتصادی قادر خواهد بود تا سبب ایجاد عوامل مستعدی در مشارکت سازمانها و ادارات گردد که با توسعه نهادی و ظرفیت-سازی سبب افزایش مشارکت و در نتیجه توسعه سیستمهای روستایی میگردد.
از سویی آشکار است که اقدامات عمرانی و توسعهای در زمینه توسعه روستایی، به طور کلی، هنگامی میتواند اثربخشتر باشد که مردم ذیربط امکان مشارکت و اظهار نظر در زمینه سمت و سوی اینگونه اقدامات و مداخله در تعیین اولویتهای مرتبط با آنها را داشته باشند - سعیدی، 1387، - 336، که تنها با حکمروایی روستایی این امر به ثمر خواهد نشست. در این مقاله تلاش شده ضمن تحلیلی بر حکمروایی روستایی به نقش آن در توسعه روستایی پرداخته شود تا دریابیم که آیا حکمروایی روستایی با دارا بودن شاخصها و نیز به عنوان رویکرد جدید توسعه که توسط سازمان ملل مطرح شده است در شکوفایی و توسعه روستایی میتواند نقش داشته باشد؟
پیشینه پژوهش
تاکنون کارهای علمی بسیاری در زمینه تأثیر حکمروایی بر توسعه روستایی انجام شده است که در ذیل به برخی از این کارها اشاره میشود: جاناتان فاکس - 1995 - 1 در مقالهای با عنوان حکمروایی و توسعه روستایی در مکزیک به بررسی اجرای موفقیتآمیز توسعه روستایی و خروج از الگوهای مداخله گذشته دولت و تشکیل نهادهای جدید نظارتی در لوای حکمروایی پرداخته است. وی اظهار داشته حکمروایی نقش قابل توجهی را در حفظ دولت مرکزی در زندگی روستایی به همراه داشته است.
تجزیهوتحلیل این مقاله بازسازی مداخله دولت در چهار حوزه سیاست: توسعه اقتصاد روستایی، تمرکززدایی، تلاش در جهت بهبود اجرای عدالت و روند انتخاباتی سالم در مناطق روستایی است. روش تحقیق مقاله، توصیفی تحلیلی بوده و نتایج آن بیانگر این نکته است که توسعه اقتصادی و عدم تمرکز توسط دولت سبب افزایش عدالت و دموکراسی در نواحی روستایی شده است. سیلوین پرت - 2004 - 2 در مقالهای با عنوان تطبیق سیاستهای توسعه روستایی با حکمروایی محلی در آفریقای جنوبی به بحث در زمینه ارتباط میان حکومتهای محلی و توسعه روستایی دموکراتیک در آفریقای جنوبی پرداخته است.
این مقاله تأکید بر چالشهای پیشروی دولت به سمت شهرداریهای محلی به عنوان ارائه دهندگان کلیدی و مروجین توسعه در نواحی روستایی پرداخته است. روش مطالعه مقاله حاضر تطبیقی بوده و در بازه زمانی 1994 تا 2002 رویکرد نوین را در توسعه روستایی مورد ارزیابی قرار داده و برای تحلیل نتایج از روش تحلیل محتوا سود برده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که رویکردهای نوین توسعه روستایی نظیر تمرکززدایی و توسعه شهرهای کوچک برای ارائه خدمات به نواحی روستایی موفقآمیز نبوده است.
راما رائو - 2004 - 3 در مقالهای با عنوان ICT و حکمروایی الکترونیکی برای توسعه روستایی به بررسی نقش و تأثیر فناوری اطلاعات در توسعه روستایی پرداخته است. وی در این مقاله به فناوری اطلاعات به منظور بهبود دسترسی، ارتقاء پایه، به حداقل رساندن هزینههای پردازش، افزایش شفافیت اشاره میکند. ایالت را برای ایجاد شبکه دولت گسترده به منظور تسهیل دسترسی الکترونیکی دولت و خدمات دولت به نواحی روستایی پرداخته است. روش مطالعاتی وی توصیفی تحلیلی بوده که از دادههای مرکز ICT نواحی روستایی احمدآباد هند استفاده کرده است. نتایج مطالعات و تجربیات مرکز الکترونیکی حکمروایی در مؤسسه احمدآباد نشان میدهد که تلاشهای قابل توجهی در زمینه طراحی، توسعه و راهحلهای فناوری اطلاعات و ارتباطات درونی از طریق ICT انجام شده است.
محمد نوار4 در مقالهای با عنوان حکمروایی و نهادها برای توسعه پایدار روستایی به نقش نهادها در توسعه روستایی پرداخته است. وی که این کار خود را در مصر با روش توصیفی انجام داده است به این نتیجه رسید که شاخصهای حکمروایی در مؤسسات خصوصی و خصوصی عمومی سبب افزایش کارایی این نهادها گشته و مؤلفههای توسعه پایدار با توجه شاخصهای حکمروایی در توسعه از نقش بیشتری برخوردارند.
