بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از این پژوهش بررسی رابطه سبک زندگی اسلامی با نشاط اجتماعی در بین شهروندان شهرستان شاهیندژ بوده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش پیمایش بوده جامعه آماری شهروندان بالا 18 سال که در سه نقطه شهری شاهیندژ، محمودآباد و کشاورز، از توابع شهرستان شاهین دژ زندگی میکنند که بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 66249 - 1395 نفر - بوده و حجم نمونه 382 نفر با استفاده از شیوه نمونهگیری خوشهای متناسب - PPS - انتخاب و با کمک ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند.
ابزار گردآوری دادهها، مقیاس سبک زندگی اسلامی کاویانی و پرسشنامه شادکامی آکسفورد استفاده شد. اعتبار ابزار به شیوه صوری محرز شده است و بالا بودن ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرها، حکایت از مطلوبیت پایایی ابزار پژوهش دارد. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که بین سبک زندگی اسلامی و شادکامی با برخی ابعاد سبک زندگی اسلامی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
1. مقدمه و بیان مسئله
همانطور که رانندگی در جاده نیاز به رعایت اصول و مقررات و وجود علائم و نشانههایی دارد، شیوه زندگی هم نیاز به وجود برنامه، دیدگاه نظری و نحوه عملکرد دارد که تعیین این خط مشی زندگی همان سبک زندگی نام دارد. یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر نحوه سبک زندگی یک فرد یا یک خانواده، نوع نگرش او به زندگی است. انتخاب نوع مبانی نظری زندگی میتواند بر سایر جنبههای زندگی فرد تاثیر مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد. مثلاً اگر فردی لائیک باشد احتمالاً زمان بسیار کمی به مراسمات دینی و هزینه ناچیزی به مصرف علائم و نشانههای مذهبی میدهد اما اگر فردی مبانی نظریاش منطبق بر یک مکتب دینی یا مذهبی خاص یا حزبی خاص باشد بقیه مسائل زندگیاش را نیز تحت تاثیر قرار میدهد. مفهوم سبک زندگی3 که از آن با عنوان شیوهی زندگی یا سبک زیستن یاد میشود، اولین بار در سال 1929 توسط آلفرد آدلر4، روانشناس اجتماعی، مطرح شد
از نظر آدلر، سبک زندگی یعنی کلیت بیهمتا و فردی زندگی که همه فرآیندهای عمومی زندگی، ذیل آن قرار دارند
سازمان جهانی بهداشت - 1998 - نیز سبک زندگی سالم را تلاش برای دستیابی به حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی توصیف کرده است که شامل رفتارهایی است که سلامت جسمی و روانی انسان را تضمین میکنند
در مجموع، سبک زندگی شیوهای نسبتا ثابت است که فرد اهداف خود را به وسیله آن پی میگیرد
اسلام برای اصول و فروع مسائل زندگی دارای برنامه و دستور و پیشنهاد است و از این لحاظ بهترین و کاملترین منبع سبک زندگی به صورت رایگان و حرفهای در اختیار تمام مسلمانان و بویژه ایرانیان قرار دارد و این سهلالوصول بودن نباید سبب شود تا آنچه خود داریم را در مقایسه با فرهنگ غرب، دارای قدرت و برد و جامعیت کمتری بدانیم. نیازی به ذکر آیات و مستندات احادیثی در خصوص کامل بودن و عملیاتی کردن برنامههای دین اسلام برای زندگی نیست چرا که از لحاظ جامعهشناسی این دین توانسته است ساختاری بسیار منظم و به هم پیوسته مبتنی بر انتخاب آزادانه و عاقلانه فرد در درون جمع، ترکیب کند و از دیدگاه سیستمی، تمامی نظام و خرده نظامهایش از یک منبع الهام میگیرند و به یک سمت نیز در حرکتند. سبک زندگی اسلامی مبتنی بر اصول زیر است:
- درآمد و دارایی باید حلال باشد و نحوه اختصاص آن به مخارج نیز بر حسب نیاز و قناعت باشد.
- هر فردی در جامعه نسبت به مسائل مختلف جامعه مسئول است و امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول همزیستی آن است.
- معیار و حرکت کلیت جامعه به سمت جلب و جذب رضایت الهی و سعادت مردمی است و لذا حفظ روحیه ظلمستیزی و جهاد لازم است.
- اختصاص وقت و هزینه زیاد به تفریح و سرگرمی چندان ستودنی و مجاز نیست و دلمشغولی انسان مسلمان به سمت تفکر، اذکار، تعاون، امور خیریه و عامالمنفعه است.
- رعایت حریم خصوصی، حفظ پوشش زن و مرد، تقدس زناشویی و خانواده، کمک به همنوع و از بین بردن تضاد طبقاتی در این سبک زندگی، لازم و ستودنی است.
- کاملترین دین است و ادیان و پیروان ادیان دیگر به آن دعوت میشوند و هدف غایی، حکومت اسلام بر جهان بر پایه اتمام حجت است
مفهوم »سبک زندگی اسلامی« امروزه مورد توجه بسیاری از صاحبنظران و پژوهشگران علوم انسانی قرار گرفته است
سبک زندگی اسلامی در واقع شیوهای از زندگی بر مبنای عملی است که در جهت عمل به قوانین الهی انجام میشود. در این سبک زندگی به آموزههای اسلامی و کلیت اسلام نگاه شده است و با زندگی افراد و تمام ابعاد آن مرتبط است
در سبک زندگی اسلامی زندگی انسان، یک زندگی دنیا و آخرتی است، به این معنی که دنیا و آخرت را با هم و در کنار یکدیگر دارد؛ یکی مکمل دیگری است و یکی فرضیهساز دیگری
سبک زندگی اسلامی برای تمام جنبههای زندگی بشری از درآمد، اوقات فراغت، آداب و رسوم گرفته تا ملاک طبقه اجتماعی و میزان و نوع مصرف رسانهای، برنامه دارد. آنچه سبک زندگی اسلامی و سایر سبکهای زندگی را از هم متمایز میکند، چارچوب کلی سبک زندگی انسان است که آدمی بر اساس آن، مسیر خویش به سوی هدف نهایی و سعادت پایدار را تعقیب مینماید.
شهرستان شاهیندژ یکی از شهرستانهای استان آذربایجان غربی است که در شمال غرب ایران واقع شده است. این شهرستان در جنوب استان واقع شده که از تنوع قومی - ترک، کرد و ... - و مذهبی - شیعه و سنی - فرهنگی برخوردار هست. با توجه به اینکه سبک زندگی اسلامی با نشاط و شادکامی در ارتباط است لذا هدف از این پژوهش مطالعه بررسی رابطه سبک زندگی اسلامی و تأثیر آن بر شادکامی در بین شهروندان بالای 18 سال شهرستان شاهیندژ میباشد. از دید عموم مردم، شادی، به معنی بودن در حالت خوشحالی و سرور است. شادی با واژههایی همچون خوشحالی، شادکامی، خوشی و نشاط هم معنی دانسته شده است
2. پیشینه و مبانی نظری
پیرامون »سبک زندگی اسلامی« به اصطلاح رایج امروزی، تحقیقات زیادی صورت نگرفته است. میتوان به کتاب دین و سبک زندگی تالیف مهدویکنی - 1387 - اشاره نمود. بررسیهای انجام شده در ایالات متحده آمریکا نشان دادهاند که مردمی که خود را معنویتر و مذهبیتر میدانند، سطوح بالاتر از شادکامی و نشاط را گزارش میکند، حضور در آیینهای دینی با احساس بهزیستی رابطه مثبت دارد. افرادی که بر مبنای باورهای دینی عمل میکنند، احساس بهتری از زندگی خود دارند
عوامل شادکامی و سرور موضوعی قابل توجه و معرفت آفرین در قرآن است که آگاهی از آن ره توشهای برای همیشه زندگانی ما خواهد بود. عشق به قرآن یا آیات الهی عامل نخستین است که برای دینباوران موجب شادی، نشاط و شادکامی میشود. انفاق در راه خدا و توجه به بندگان نیازمند، نیکی به پدر و مادر عامل دیگری است که در نگاه قران، موجب سرور و شادمانی صالحان و پاکان میشود
اینگلهارت - 2000 - تعدادی از پژوهشهای زمینهیابی مربوط به 14 کشور اروپایی که 163000 نمونه در آن شرکت کرده بودند را در هم ادغام نمود. وی دریافت که 58 درصد کسانیکه یکبار یا بیشتر به کلیسا میروند در مقایسه با 28 درصد کسانی که گاهی به کلیسا میرفتند و 14 درصد کسانیکه اصلاً به کلیسا نمیرفتند، احساس رضایت و شادکامی بیشتری از زندگی داشتند.
روحانی و معنویپور - 1387 - در پژوهشی که با هدف بررسی رابطه دینداری با شادکامی و رضایتمندی زناشویی بر روی 269 نفر از کارکنان و دانشجویان متاهل انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که بین دینداری با شادکامی و رضایت زناشویی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
همچنین کجباف و همکاران - 1390 - به رابطه سبک زندگی اسلامی با شادکامی در رضایت از زندگی پرداختهاند. بورن و همکاران - 2010 - نیز در پژوهش خود رابطه مثبت و معناداری را بین شادکامی و رضایت از زندگی یافتند. به اعتقاد لاما و کاتلر - 1382 - مهمترین هدف زندگی ما رسیدن به شادی است؛ زیرا انسان هر مذهبی که داشته باشد، حرکت و فعالیت وی برای دستیابی به شادی است. شادی عبارت است از هیجان مثبتی که از دو بعد رفتارهای اجتماعی و رضایت درونی تشکیل شده و می تواند احساس نشاط فرد را نشان دهد.
آمارهای پایگاه داده شادمانی در جهان - 1995-2005 - نشان می دهد ایران با نمره 51 از 100 ، جزو کشورهای متوسط از لحاظ شادی و در ردیف ممالکی چون فیلیپین، هند، لهستان و کره جنوبی قرار دارد. در این راستا، نتایج بررسیهای جعفری و همکاران در ایران که روی 6089 دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و با استفاده از تست آکسفورد انجام شد، نشان داد در مقیاس 0 تا 87 ، میانگین شادمانی دانشجویان 45 82 بوده است
طبق بسیاری از نظریههای هیجان، شادکامی یکی از شش هیجان بزرگ یعنی تعجب، ترس، خشم، شادکامی، تنفر و نگرانی است
در ارتباط با شادکامی دو دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه لذتگرایی که بر اساس اصول لذتگرایی، موجودات زنده برانگیخته میشود تا به دنبال لذت باشند و از درد اجتناب نمایند. لذتگرایی بهطور معمول در چارچوب احساسهایی مفهوم سازی میشود که یا ناشی از تحرک دستگاههای حسی مختلف - بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه - است و یا ناشی از بمباران حسی - برانگیختگی - است.
بر اساس اصول لذتگرایی، احساسها را میتوان به صورت پیوستاری نمایش داد که عاطفه مثبت در یک انتها و عاطفه منفی در انتهای دیگر آن قرار دارد. شادی بالاترین سطح عاطفه مثبت است. شادی از نظر عصبشناختی به وسیله کاهش سریع سرعت شلیک عصبی، فعال میشود. رهایی از درد جسمی، رهایی از نگرانیها، حل کردن مسألهای دشوار، و پیروز شدن در رقابتی اضطراب انگیز نمونه الگوی کاهش برنگیختکی عصب شناختی شادی است
یکی از دیدگاههای مرتبط با شادکامی، نظریه گیدنز در خصوص مدرنیته و پیامدهای آن است. گیدنز معتقد است مدرنیته احتمال خطر را در بعضی حوزهها کاهش داده است؛ اما خطرات و ناامنیهای دیگری را جایگزین آن کرده است. از عوامل تهدیدکننده شادمانی از نظر گیدنز عبارت است از : .1 تهدیدهای خشونتآمیز ناشی از صنعتیشدن جنگ؛ .2 متزلزل شدن ریشههای اعتماد به نظامهای انتزاعی؛ .3 احساس ناامنی و اضطراب وجودی. از عوامل تأمین کننده شادمانی از نظر وی نیز میتوان به اعتماد همراه با احتیاط به نظامهای انتزاعی و اعتماد و وانهادن امور زندگی به دست نظامهای تخصصی و دگردیسی صمیمیت و شکلگیری رابطه ناب نام برد
3. روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر به لحاظ اجرا از نوع پیمایشی است. این مطالعه از نظر معیار زمان، مقطعی، به لحاظ ماهیت، کاربردی و به لحاظ وسعت، پهنانگر است. جامعه آماری شهروندان بالا 18 سال که در سه نقطه شهری شاهیندژ، محمودآباد و کشاورز، از توابع شهرستان شاهیندژ زندگی میکنند که بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 66249 - 1395 نفر - بوده است.
