بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین رشد مهارتهای اجتماعی و با پیشرفت تحصیلی با میانجیگری راهبردهای فراشناختی در درس تفکر وسبک زندگی دانش آموزان پایه هفتم شهرستان شاهین شهر در سال تحصیلی1394 - 1393 اجرا شد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل 2400 دانش آموز پایه هفتم شاهین شهر بود. برای تعیین نمونه ابتدا به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از بین مدارس شهر شاهین شهر، پنج مدرسه به صورت تصادفی انتخاب گردید و در مرحله بعدی از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، نمونه مناسب انتخاب گردید.
ابزار پژوهش شامل پرسشنامه راهبردهای فراشناختی و پرسشنامه محقق ساخته رشد مهارتهای اجتماعی بوده است.[1] همچنین برای سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از نمره پایانی خرداد ماه و نمرات ترم اول درس تفکر وسبک زندگی دانش آموزان استفاده گردید. داده ها به کمک نرم افزارSPSS تجزیه و تحلیل گردید. در پژوهش حاضر از ضریب همبستگی پیرسون، آزمونهای رگرسیون چندگانه وآزمون تحلیل واریانس استفاده گردید و نتایج به دست آمده نشان داد که بین رشد مهارتهای اجتماعی و راهبردهای فراشناختی با پیشرفت تحصیلی رابطه معنادار وجود دارد و این دومتغیر توان پیش بینی پیشرفت تحصیلی را دارند.
واژه های کلیدی:رشد مهارتهای اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، راهبردهای فراشناخت
مقدمه
به عنوان یک تعریف، مهارت های اجتماعی اغلب به عنوان مجموعه ی پیچیده ای از مهارت ها در نظر گرفته شده است که شامل ارتباط، حل مسئله و تصمیم گیری، جرأت ورزی تعاملات با همسالان و گروه خود مدیریتی می شود .[2]کور نیک و پاپ1در مروری بر پژوهش های انجام شده دریافتند بسیاری از تعاریف به رفتار های کلامی و غیر کلامی مانند کلمات، تظاهرات صوتی و کارهایی اشاره میکنندکه به هنگام استفاده در تعاملات با همسالان و بزرگسالان منجر به پیامد های اجتماعی مثبت می شوند.[3]مسائل رفتاری کودکان مشکلات شایع و ناتوان کننده ای هستند که برای معلّمان، خانواده و خود مشکلات بسیاری را ایجاد می کنند و با درصد های بالایی از معضلات اجتماعی همراه هستند.
مسائل رفتاری به طور قابل ملاحظه ای بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودکان تأثیر می گذارد و احتمال ابتلا به بیماری های روانی را دربزرگسالی افزایش می دهد .[4]پژوهش های مختلفی حاکی از نفوذ و تأثیر روابط خانوادگی در رشد مهارت های اجتماعی و تحصیلی کودکان است. نایلینگ2 در یک مطالعه ی طولی در مورد تأثیر عوامل مختلف خانوادگی و آموزشی بر روی نتایج تحصیلی گروه های مختلف دانش آموزی با بررسی متغیر های جمعیت شناختی و درون داد های آموزشگاهی آنها،به این نتیجه رسید که پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بامؤلفه های چند گانه ی خانوادگی همانند باور ها و انتظارات والدین،اعمال انضباطی و ملاحظات والدین،محیط عاطفی حاکم بر خانواده و منابع در دسترس خانوادگی ارتباط دارد .[5]
یکی از خصایص مهم کودکانی که از رشد اجتماعی کافی برخوردارند این است که آنها واجد مهارت های اجتماعی هستند، به عبارت دیگر میدانند چگونه کنش کنند تا خوشایند دیگران باشند. بسیاری از روانشناسان بر این باورند که رشد ناکافی مهارت های اجتماعی نقش بسزایی در ناکامی و شکست های آتی کودکان دارد.کودکانی که توانایی های ضروری برای کارکرد های بین فردی مؤثر را یاد نگرفته اند؛ پرخاشگر، تندخو و منزوی هستند و مورد تنفّر دیگران قرار گرفته و توان همکاری مؤثر با دیگران را ندارند و به شدّت در معرض خطرات جسمی،روحی،اخراج از مدرسه و غیره می باشند .[6]
مدارسی که در آن ها برنامه های یادگیری هیجانی- اجتماعی، سازگاری های اجتماعی را بالا برده و پرخاشگری را کاهش می دهد، رفتار های فرا اجتماعی را تقویت می کنند و همچنین بر کیفیت روابط اجتماعی نیز تأثیر می گذارند .[7] عدم دستیابی به اهداف آموزشی، از یک سو موجب هدر رفتن منابع مالی و انسانی میگردد، از سوی دیگر عوامل مؤثر بر پیشرفت و ترقّی جوامع پیشرفته نشان میدهد که اکثریت قریب به اتفاق این کشور ها،نظام آموزشی توانمند داشته اند .[8]از جمله سازه های شناختی مطرح که بر فرایند یادگیری و عملکردتحصیلی اثرگذار است،فراشناخت است .[9] فراشناخت به ساختار های روانشناختی، دانش، وقایع و فرایند هایی اشاره دارد که در کنترل،اصلاح و تغییر فکر مشارکت داشته [10] و از طریق فرایند هایی همچون کنترل،نظارت،برنامه ریزی و تصحیح بر پردازش شناختی انسان اثرگذار بوده،در تعامل با شیوه ی پردازش هیجانی فرد بر سلامت روانی یا آسیب پذیری نسبت به آشفتگی های روانی نقش دارد .[11]
از نظر گراهام و بلرت یکی از دلایل اصلی مشکلات درک مطلب در دانش آموزان مبتلا به ناتوانی یادگیری،عدم استفاده ی مناسب از راهبرد ها و مهارت های فرا شناختی است. بنابراینتوجّه به فراشناخت نیز به عنوان سازه ای که فعّالیّت های شناختی فرد وابسته به آن در مرور آشفتگی های روان شناختی،یادگیری و عملکردتحصیلی تأثیر گذار باشد،حائز اهمیت است .[12]در این میان آنچه جایگاه برنامه درسی تفکر و پژوهش را در برنامه درسی ملی روشن تر می سازد این است که این برنامه تنها به دنبال پرورش و تربیت قوای تفکر و تعقل کودکان و نوجوانان نیست بلکه بطور چشمگیری در صدد آن است که طی فرایند پرورش تفکر وآموزش پژوهش، دانش آموزان بتوانند به روند اندیشیدن در وجود خود، آگاهی یابند و به عبارت دیگر به اندیشه ی خود بیندیشند تا اندیشه درست وسالم را از اندیشه ی نادرست و ناسالم تشخیص بدهند و به این ترتیب اندیشه و عمل صحیح از فکر خود آنان زایش شود و این همان معنای حکمت برآمده از فطرت توحیدی است. بر این اساس دانش آموزان ضمن یافتن روش صحیح اندیشیدن، به اصلاح اندیشه ی درونی خود و در گامی دیگر به اصلاح اندیشه ی دیگران نائل می شوند که ثمره ی آن بروز رفتار حکیمانه در تعامل با خود و دیگران خواهد بود .[13]
ادبیات تحقیق
مهارتهای اجتماعی یعنی توانایی انتخاب یک رفتار از میان تعدادی از رفتارها و اعمال هنگام رویارویی با یک موقعیت اجتماعی. مهارت اجتماعی ضعیف ممکن است بر پیشرفت نوجوانان تاثیر منفی به جای گذارند. مثلا نوجوانی که مهارتهای اجتماعی ضعیفی دارد ممکن است نتواند مهارت های اساسی مدرسه را از خود نشان دهد.شرکت و موفقیت در هر یک از فعالیتهای اجتماعی مستلزم یادگیریهای معین است. چگونگی رشد شخصیت و خلق و خوی نوجوان عامل مهمی در چگونگی یادگیری اجتماعی و شرکت او در فعالیتهای مختلف اجتماعی است. رشد سالم اجتماعی نوجوان مستلزم رشد طبیعی شخصیت و فراگیری مهارتهای پایه اجتماعی شدن3 است .[14]
در تحقیقی با عنوان "بررسی رابطه سازگاری اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر پایه هشتم - - 1393 منطقه شاهین شهر " که توسط عابدینی صورت گرفت نتایج نشان داد که بین سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی در بین دانش آموزان پسر رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.از مسائلی که بر فرایند تحصیلی تاثیر می گذارد مسئله بلوغ جنسی است در ایران دوره ی بلوغ معمولا در دوره راهنمایی - متوسطه اول - است. ساختار تحصیلی این دوره با دوره ابتدایی از نظر کتابهای درسی و حجم آن ها، معلم، آزمایشگاه و ... تفاوتهایی دارد. دروس نیز تا حدودی تخصصی می شود. تخصصی شدن دروس باعث می شود برای هر درسی دبیری جداگانه اختصاص یابد.
از طرف دیگر، تفاوت در ساختار آموزش مدارس راهنمایی باعث می شود، دانش آموزان با قوانین جدیدی مواجه شود، همگی اینها مسایل و مشکلات تازه ای را برای دانش آموزان به بار می آورد. خصوصا دانش آموزانی که از یک برنامه ریزی صحیحی برخوردار نباشند، بیشتر دچار مشکل می شوند.از آنجایی که انسانها در ابعاد مختلف دارای تفاوتهایی هستند و این تفاوتها در تواناییها، استعدادها، رغبتها و سرانجام در شخصیت افراد نمود مییابد، شناخت ویژگیهای شخصیتی دانش-آموزان و هدایت آنها در انتخاب رشته تحصیلی مناسب، این امکان را فراهم میآورد تا آنها با شناخت و آگاهی، مسایل را با علایق و صلاحیتهای خود تطبیق داده، و از نظر روحی و روانی محیط زندگی و زمینههای شغلی و تحصیلی خود را ایمن سازند و در آن محیط، تواناییها و مهارتهای خویش را به کار گیرند و استعدادهای واقعی خود را به منصه ظهور برسانند .
زینز و همکاران4 در پژوهشی با عنوان "پایه ی علمی ارتباط یادگیری عاطفی و اجتماعی با موفقیت تحصیلی در مدرسه"، نشان دادند که یادگیری های عاطفی و ارتباطات اجتماعی در مدرسه باعث پیشرفت تحصیلی در مدرسه و در نهایت در زندگی می شود و آموزش مهارتهای اجتماعی و عاطفی در مدرسه می تواند کارآئی تحصیلی دانش آموزان را بالا ببرد و نتایج سودمندی در رابطه با شهروندی، سلامتی و روابط اجتماعی در پی داشته باشد .[15]
هولمه و کورنیش5 در تحقیقی با عنوان "بهبود رفتاری و دستاوردهای عاطفی برای حضور دانش آموزان در مدرسه استرالیایی برای اهداف خاص" ، برنامه ای انعطاف پذیری را در مدارس به اجرا گذاشتند که دانش آموزان با مشکلات احساسی و رفتاری در آن شرکت داشتند و پس از اجرای برنامه نشان دادند که برنامه انعطاف پذیر مدرسه، به سلامت روان دانش آموزان و مهارتهای رفتاری و اجتماعی آنان کمک می نماید .[16]سانکاسانی6 و همکاران در پژوهشی با عنوان "افزایش مهارتهای عاطفی و اجتماعی جوانان برای ترویج تندرستی شان وتوسعه مثبت: یک بررسی سیستماتیک کارآزمایی های کنترل تصادفی شده مدرسه محور جهانی" یافتند که کسب مهارتهای اجتماعی و عاطفی با توسعه مثبت آموزش شخصیت جوانان و رفتارهای سبک زندگی سالم، کاهش اضطراب و افسردگی، اختلال رفتاری، خشونت، زورگویی، جنگ و خشم همراه است و باعث بهبود عملکرد تحصیلی آنان می شود .[17]
داونینگ7 و همکاران معتقدند که فراشناخت همچنین شامل شناخت پیرامون چگونگی تحلیل تفکر ، اینکه چگونه نتایج از تحلیل استنتاج گردد و اینکه چگونه آنچه آموخته شده است به عمل در آید نیز میباشد. به منظور حل مسائل به صورت مؤثر ، دانش آموزان نیاز دارند درک کنند که کارکرد ذهنشان چگونه است . به تعبیر دیگر ، آنها نیاز دارند درک کنند که چگونه تکالیف شناختی مهم همچون به خاطر سپاری ، یادگیری و حل مسئله انجام میشود . اصطلاح فراشناخت به معنی آگاهی از یادگیری خویشتن یا چگونگی یادگرفتن است . مهارت تفکر و مهارتهای مطالعه نمونههایی از مهارتهای فراشناختی هستند . به دانشآموزان میتوان راهبردهایی را یاد داد تا درک خودشان را ارزیابی کرده، دریابند به چه مقدار زمان برای مطالعه کردن مطلبی نیاز دارند و برنامه نتیجه بخشی را برای پرداختن به مطالعه یا حل کردن مسائل انتخاب کنند .[18]
هدف اساسی نظریهی فراشناخت کمک به دانشآموز برای اندیشیدن و پرورش مهارت فکر کردن است . هدف دیگر آموزش فراشناخت پرورش مهارتهای انتقال یادگرفتهها در موقعیتهای متعدد است . راهبردهای فراشناخت دارای اهمیت فوقالعاده بوده و در آموزش دروس متعدد از آنها بهره گرفته میشود. راهبردهای فراشناختی نیازهای یادگیری فراگیران را برطرف میسازد.
در این زمینه پژوهش های زیادی انجام گرفته که بیانگر تأثیر مثبت استفاده از روش های فراشناختی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان - خصوصاً در درس ریاضی - می باشد . ایباب و جورگیزر8 مطالعه ای را با هدف تعیین رابطهی استفادهی دانشآموزان از خودسنجی همراه با بازخورد، و بررسی تأثیر آن بر عملکرد آنان و همچنین اندازهگیری انگیزش یادگیرندگان و سودمندی این ابزارها در فرایند یادگیری انجام دادند.
بعلاوه در مورد رابطه میان متغیرهای فراشناختی و عملکرد تحصیلی و انجام اعمال مورد نظر در زمینهی یادگیری مطالعه نمودند . نتایج بر عملکرد تحصیلی بهتر دانشآموزانی که از خودسنجی تعاملی استفاده کرده بودند، دلالت داشت . این نکته باید متذکر شود که همهی دانشآموزان با سطوح انگیزشی پایین میتوانند این ابزار آموزشی را بکار گیرند . سرانجام یک رابطه میان متغیرهای فراشناختی و تلاش و عملکرد دانشآموزان پیدا گردید. همچنین لزوم گنجاندن خودسنجی را در برنامهی درسی به منظور بهبود دانش فراشناختی دانشآموزان مطرح نمودند . [19] اگر قرار باشد که رفتار انسان موثر و مفید شود و حافظ و ممدزندگی او باشد، نیاز دارد که نسبت به وضع خویش، محیط زندگی خویش، واقعیت های جهان برون و درون خویش و جهان محل زیست خود آگاه شود.
طالع زاده در پژوهشی تحت عنوان "بررسی رابطه بین راهبردهای شناختی و فراشناختی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر دوره ی متوسطه" نشان داد که بین راهبرهای فراشناختی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر رابطه مثبت معنادار وجود دارد. در نتیجه افزایش استفادهی دانش آموزان ازراهبردهای فراشناختی به بهبود عملکرد تحصیلی آنان منجر می شود .[20]مگا9 و همکاران در پژوهشی با عنوان " چه چیزی یک دانش آموز خوب می سازد؟ چگونه احساسات، آموزش خود تنظیمی و انگیزه در پیشرفت تحصیلی مشارکت دارند؟"نشان دادند که یادگیری خود تنظیمی به عنوان یکی از مولفه های فراشناخت و انگیزه و احساسات مثبت بر پیشرفت تحصیلی تاثیر گذارند و اثر مثبت بر ارزیابی دانش آموزان از یادگیری، عملکرد، خود نظارتی و آماده سازی استراتژیک برای امتحانات و انعکاس فراشناختی در طول مطالعه خود دارد. میزان بکار گیری راهبردهای فراشناختی می تواند پیش بینی کننده پیشرفت تحصیلی دانش آموزان باشد .[21]
روش تحقیق
این تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی بوده است که هدف آن توصیف، ثبت و تحلیل و تفسیر شرایط موجود می باشد. جامعه آماری در پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان پایه هفتم شهر شاهین شهر در سال تحصیلی 1394 - 1393 بودکهجمعاً 2400 نفر بوده اند. پس از تعیین واریانس و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه گردید و حجم نمونه 331 نفر مشخص شد. در این تحقیق از دو پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه راهبردهای فراشناخت که این مقیاس در سال 2004 توسط داوسون و اینرنی با 16 گویه طراحی و روا سازی شد. که استفاده از راهبردهای فراشناختی را با یک لیکرت پنج درجه ای از همیشه تا هرگز می سنجد. حداقل نمره در هر گویه یک و حداکثر پنج بوده است.
پرسشنامه محقق ساخته رشد مهارتهای اجتماعی که به دلیل عدم دسترسی به پرسشنامه هایی که سازه مهارتهای اجتماعی را با توجه به ویژگیهای افراد جامعه مورد بررسی قرار دهد از پرسشنامه های محقق ساخته رشد مهارتهای اجتماعی استفاده شده است.پرسنامه اولیه تدوین گردید .پرسشنامه رشد مهارتهای اجتماعی شامل 15 گویه می باشد. که سوالات پس از بررسی و رفع مشکلات مفهومی با نظر ات تعدادی از اساتید و صاحبنظران، روایی صوری آنها مورد تأیید قرار گرفتند. پایایی آن نیز با استفاده از ضریب الفای کرونباخ به ترتیب متغیرها0/91، 0 /87 و 0/89 محاسبه گردید.نمره گذاری گویه ها، مقیاس پنج درجه ای لیکرت است که بر حسب نمره ای که آزمودنی از پرسشنامه بدست آورد، مشخص شد. پیشرفت تحصیلی متغیردیگری بود که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت و نمره پایان ترم درس تفکر و سبک زندگی دانش آموزان در خرداد ماه سال تحصیلی1392-1393و ترم اول سال تحصیلی 1394-1393، به عنوان شاخص پیشرفت تحصیلی در نظر گرفته شد.
یافته های پژوهش
فرضیه اول: بین رشد مهارت های اجتماعی با پیشرفت تحصیلی
