بخشی از مقاله
چکیده
یکی از چالشهای فراروی انسان در دنیای امروز، احساس بهزیستی و شادمانی است. متأسفانه رشد سریع شهرها در چند دهه اخیر، شکلگیری سکونتگاههای غیر رسمی را به همراه داشته است و با توجه به اینکه امروزه نشاط و شادی حلقه مفقوده زندگی شهری است، برنامهریزی برای ارتقای شرایط زندگی در این نوع از سکونتگاهها ضروری به نظر میرسد. بر این اساس، یکی از وظایف اساسی نهادهای اجتماعی و عمومی چون شورای شهر، شهرداری و به طور کلی نظام مدیریت شهری در عرصه جامعه، تلاش برای ایجاد فضایی شاد و با نشاط برای شهروندان در جامعه است.
این پژوهش با هدف شناخت میزان شادی و نشاط اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در سکونتگاههای غیر رسمی شهر بیرجند صورت گرفته است. دادههای این تحقیق با روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه و از نمونهای با حجم 150 نفر از شهروندان ساکن در سکونتگاه غیر رسمی - محله جوادیه - به صورت تصادفی جمعآوری شده و از طریق نرمافزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
یافتههای پژوهش حاکی از آن است که امتیاز شادی و نشاط اجتماعی در این پژوهش2/62 میباشد. بنابراین میزان شادی و نشاط اجتماعی در میان شهروندان محله جوادیه پایین میباشد. همچنین آزمون همبستگی نشان میدهد که بین متغیرهای مستقل پژوهش - عدالت فضایی، سرمایه اجتماعی، مشارکت، احساس تعلق مکان، وضعیت اقتصادی ، اعتقادات مذهبی - با متغیر وابسته - شادی و نشاط اجتماعی - رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. و با افزایش این عوامل میزان شادی و نشاط اجتماعی نیز افزایش خواهد یافت.
در نهایت پیشنهاد میشود توجه بیشتری به توسعه کمی و کیفی امکانات و فرصتها در سکونتگاههای غیر رسمی صورت گیرد، زیرا این امر منجر به کاهش احساسات منفی و در نهایت افزایش شادی و نشاط اجتماعی را برای ساکنین محلهها در پی خواهد داشت.
-1مقدمه
احساس شادی و نشاط یکی از ضروریترین خواستههای فطری و نیازهای روانی انسان به شمار میرود و به دلیل تأثیرات عمده بر سالمسازی و بهسازی جامعه، مدت مدیدی است ذهن آدمیان را به خود مشغول کرده است .[1] با وقوع انقلاب صنعتی در اواخر قرن 18 میلادی، جهان وارد یکی از پرشتابترین دوران تغییر و تحول شد. فرآیند شهرنشینی و رشد شهری در مقیاسی وسیع، همهی کشورهای دنیا را تحت تأثیر قرار داد .[2] شهرنشینی در ایران نیز در چند دهه اخیر با سرعتی بسیار بالا و کمنظیر در سطح جهانی افزایش یافته است. جمعیت شهرنشین ایران از 47 درصد در آستانه انقلاب اسلامی، اکنون به حدود 70 درصد رسیده و پیشبینی میشود تا سال 1400 به حدود 75 درصد برسد
در واقع رشد شتابان شهرنشینی در این مدت با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیرساختها متناسب نبوده و مشاغل مولد مورد نیاز را ایجاد نکرده است. از آنجا که توزیع فضای شهرها و جمعیت کنترل شده در چارچوب یک برنامه جامع که مبتنی بر هماهنگیهای بخشی و ناحیهای باشد صورت نگرفته، مشکلات ناشی از رشد شتابان شهرنشینی ابعاد پیچیدهای یافته است
اسکان غیر رسمی از جمله پدیدههایی است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی اجتماعی مانند جریان سریع شهرنشینی و مهاجرتهای روستایی لجامگسیخته در بیشتر کشورهای جهان بویژه کشورهای جهان سوم پدیدار گردیده است
سکونتگاههای غیررسمی با تجمعی از اقشار کمدرآمد وغالباً با مشاغل غیر رسمی و شیوهای از شهرنشینی ناپایدار همراه بوده و زمینهساز بسیاری از آسیبهای اجتماعی به شمار میروند. این مشکل شهریصرفاً مسئلهای کالبدی و فیزیکی نبوده بلکه از عوامل کلان ساختاری در سطوح ملی و منطقهای ناشی میشود
شکل گیری این پدیده مسائل متعددی را با خود به همراه دارد که فقط محدود به سکونتگاههای غیر رسمی نمیشود و کل یک شهر را متأثر میسازد؛ به طوری که پیامد آن بروز انواع ناهنجاریها در زمینه شهرنشینی است. وجود ساخت و سازهای غیرمجاز، عدم توانایی شهرداریها برای ارائه خدمات مناسب در این مناطق، آلودگی محیط زیست، اثرات نامطلوب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این مناطق بر کل سیستم شهری از جمله آثار آن میباشد
از آنجایی که سکونتهای غیر رسمی گاها موجب بروز ویژگیهای منفی شخصیتی مانند: پوچی و بیارزشی، بیهویتی، حقارت، سرخوردگی و عدم توانایی در بروز احساساتی مانند خشم میگردد و خود میتواند یکی از عوامل اصلی بروز انواع بزهکاریهایی از جمله اعتیاد، برخوردهای فیزیکی و سرقت شود. پس با توجه به نقش پررنگ سکونتگاههای غیر رسمی در برنامهریزیهای امنیتی، زیباسازی و کاهش جرم و جنایت و با توجه به اینکه این مشکل صرفا مسئلهای کالبدی و فیزیکی نبوده، توجه به آن توسط مدیران شهری ضروری به نظر میرسد
در واقع شادی و نشاط ساکنین این سکونتگاهها نقش تسریعکنندهای در فرآیند بهبود این سکونتگاهها خواهد داشت. از نظر ضرورت اجتماعی، نیز با توجه به اینکه افراد ساکن در این محلهها به عنوان اقشار کمدرآمد جامعه میباشند، بنابراین توجه به عواطف و احساسات این قشر از جامعه از اهمیت بسزایی برخوردار است، لذا هرگونه تحقیقی در زمینه میزان برخورداری از نشاط در بین این قشر به خودی خود میتواند حائز اهمیت و ضرورت باشد.
شهر بیرجند همچون تمام شهرهای کویری و نیمه کویری کشور تا تحولات چند دهه پیش در اقتصاد کشور، رشدی بسیار بطئی و کند داشت، اما در پی تحولات ناشی از پیوند اقتصادی ایران با سرمایهداری جهانی و گسیختگی ارتباط متقابل شهر و روستا، به یکباره شهر بیرجند رشد غیر قابل تصوری پیدا کرد. در نتیجه این رشد و ورود مهاجران مختلف، ساختار فیزیکی شهر به کلی تغییر کرد.
هجوم سیل جمعیتی به حدی بود که مدیریت شهری که وظیفه هدایت سمت و سوی توسعه شهر و اسکان نظام-مند جمعیت را داشت، نتوانست با برنامهریزی دقیق نسبت به اسکان و ساماندهی آنها اقدام نماید. در نتیجه سکونت اقشارکمدرآمد در حاشیه شهر منجر به شکلگیری سکونتگاههای غیر رسمی گردید و از آنجایی که مدیران شهری به علت عدم پیشبینیهای لازم در رابطه با جمعیت واقعی شهری و مهاجران وارده به آن، در ارائه امکانات مناسب و فراهمآوری زیر ساختها، توانایی چندانی نداشتهاند.
شرایط محیط زندگی در این سکونتگاهها به نوعی بر میزان شادی و نشاط ساکنین تأثیرگذار بوده است . بر این اساس، انجام پژوهشی درباره شادی و نشاط اجتماعی در میان ساکنین سکونتگاههای غیر رسمی ضرورت مییابد. از اینرو، با توجه به هدف تحقیق سؤال کلی پژوهش این است که چه عواملی میتوانند بر میزان شادی و نشاط شهروندان در محدوده مورد مطالعه مؤثر واقع شوند؟
-2 مبانی نظری
احساس شادی و نشاط از آغاز تمدن انسانی یکی از نیازهای اساسی نوع بشر در تمامی فرهنگها به شمار رفته است و استنباط بشر نیز از غایت زندگی، رسیدن به شادی و نشاط بوده است. با وجود این، در طول تاریخ درک بشر از شادی و نشاط متفاوت بوده است و تلاشهای بسیاری برای فهم و تعریف نشاط انجام گرفته که این مفهوم را در ظرف زمان و مکان دگرگون کرده است
نشاط و شادمانی به این معناست که فرد چقدر زندگی خود را دوست دارد .[10] بنابراین احساس نشاط به احساسات مثبت فرد و رضایت از زندگی مربوط میشود
از نظر آرگایل، نشاط دارای سه جزء اصلی شامل: عاطفه مثبت، فقدان عاطفه منفی - از قبیل افسردگی و اضطراب - و رضایت از زندگی میباشد
نشاط از زاویههای گوناگونی تعریف و تشریح شده است. پس در تعریف کلی میتوان گفت، نشاط همان حالت روحی و درونی است که یک فرد نسبت به اطراف خود دارد و سبب میشود زندگیاش را با لذت پیگیری کند .
با توجه به ضرورت نشاط و شادی در رشد و تعالی انسانها، این بحث از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران مختلف بوده است که برخی از آنها به اختصار بیان میشود:
میتوان گفت که دین، نگاهی متعالی به شادی دارد؛ زیرا نگاه دین به شادی، نگاهی هدفمند است و بر اساس آن، شادی برای خدا و شاد کردن برای خدا، ارزش دارد. از سوی دیگر، تعالیم اخلاقی دین، مقرر میدارند که شادی نباید باعث از بین رفتن وقار و ابهت انسان یا باعث مردن دل و روح آدمی شود. از نگاهی دیگر، به نظر اسلام، بهترین شادی، شادی معنوی است. این شادی، بر اثر دیدن مناظر زیبا و شنیدن لطیفهها به وجود نمیآید؛ بلکه بر اثر اطاعت پروردگار حاصل میشود. امیرالمؤمنین - ع - میفرماید: »شادی مؤمن، آنگاه است که پروردگارش را اطاعت کند و اندوهش وقتی است که گناه کند.[14] « موضوع شادی و نشاط در فلسفه و اخلاق ذیل مفهوم سعادت عنوان شده است و جستجوی سعادت یکی از فعالیتهای اجتنابناپذیر در زندگی قلمداد می-شود
از نگاه روانشناسان، شادی و نشاط، هنجار و سلامتی است و افسردگی، ناامیدی و حزن دائمی، بیماری و اختلال به شمار میآید.در برخی از نظریهها، مانند نظریه وینهوون این اعتقاد وجود دارد که بهزیستی ذهنی و شادی معلول احساس ارضای نیازهای اساسی و کلی انسان است
