بخشی از مقاله
چکیده
هدف نهایی تو سعه پایدار شهری رسیدن به عدالت همه جانبه در ارائه خدمات و تسهیلات به شهروندان است. یک شهر محل و تجلی گاه رشد و شکوفایی جامعه درون خود است مشروط به اینکه فضای توسعه و نمو در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای فردفرد شهروندانش مهیا باشد.
توانخواهان یک شهر که شامل معلولین جسمی حرکتی و ذهنی، جانبازان، ناشنوایان و نابینایان، سالمندان، کودکان و زنان باردار می باشد قشر وسیعی از ساکنین اجتماعی ما را تشکیل می دهند. جهت حضور خلاق این جامعه خاص با تکیه بر اصول کرامت انسانی و برابری و عدم تبعیض موظفیم شهری قابل فعالیت، با معیارهای استاندارد ومطلوب بسازیم.
نتیجه از این پژوهش برشماری همه شاخص های یک محیط مطلوب و موردنظر یک معلول است. متن مقاله به دو قسمت اقدامات بین المللی و ملی در مواجه با معلولیت تقسیم شد، که هر بخش ضمن ارائه کلیه قوانین و دستور العمل های مرتبط با موضوع، به مهمترین معیارهای قابل سنجش شهر مورد نظر معلولین، اشاره شد.
در این تحقیق با تحلیلی مروری بر معیار ها و شاخص های شهر دو ستدار معلولین در ایران و جهان، خ صو صیات شهر مطلوب توانخواهان و معلولین را عنوان کرده ایم.
مقدمه
اگر بپذیریم که شهر تبلور کالبدی جامعهای است که در آن زندگی میکند، پس شهر جسم ماست و جامعه جان آن. این بدیهی است وقتی که جسم دچار معلولیت باشد، جان آن نیز در سردرگمی و آشفته حالی به سر میبرد. شهر کنونی ما معلول است، پس نمیتواند به خواستههای روح خویش - جامعه درون آن - جواب بدهد.
طبق آمار سازمان ملل بیش از یک میلیارد نفر یا حدود 15 درصد از جمعیت جهان با نوعی معلولی زندگی میکنند و در ایران نیز بنا به گزارش سازمان بهزیستی کشور دو درصد از جمعیت کل کشور شامل یک میلیون و سیصد هزار نفر معلول هستند که این افراد نیازمند دریافت خدمات مختلف توانبخشی هستند.
محیطهای شهری، فضای زندگی روزمره شهروندان است و باید توانایی پذیرش کلیه افراد و تأمین خدمات رفاهی مربوط به آنها را داشته باشد. نابسامان بودن فضاهای شهری و عدم انطباق آنها با نیاز و خواستههای این افراد سبب منزوی شدن آنها شده است. لذا ساماندهی و مناسبسازی درباره این فضاها در واقع بازگرداندن این افراد به زندگی اجتماعی و فعالیت دوباره است.
بیشک استفاده برابر و مناسب تمام گروههای اجتماعی و خاصه گروههای آسیبپذیر اجتماعی از فضاهای شهری بایستی مورد توجه قرار گیرد و این یکی از اصلیترین حقوق شهروندی در عرصه اجتماعی به شمار میرود و کلا هدف غایی شهر، توسعه است و آن هم یک توسعه فراگیر با مشارکت همه جانبه شهروندان و ساکنین است.
بخش قابل توجهی از افراد هر جامعه، در گروههای کم توان جسمی و حرکتی و حسی قرار دارند. معلولین، نابینایان، ناشنوایان، سالمندان و زنان باردار از جمله این گروهها هستند. از آنجا که این افراد بخشی از جمعیت هر جامعه را تشکیل میدهند، مانند بقیه نیازمند رفع اختیارات خود در سطح شهر میباشند.
در فرایند برنامهریزی شهری نوین، سازگاری، مصالحه و هماهنگی بین منافع متباین فراهم میگردد و هنر برنامهریزی که بتواند تعامل و تعادلی بین گروههای ذینفع ایجاد کند. بنابراین شهرها باید به گونهای طراحی و برنامهریزی شود که برای همه ساکنان حتی معلولین مورد استفاده قرار گیرد.
تفکر قالب در جامعه بر اقلیت بودن گروه معلولین است، در صورتی که در جامعه ما اینگونه نیست و باید این گناه اصلاح شود. اگر تفکر جامعه توجه اکثریت گروههای جامعه است، افراد کم توان نیز باید در اولویت توجه قرار گیرند. بیشک بسیاری از مواقع شاهد مشکلات متعدد معلولین در سطح شهر برای تردد و استفاده از امکانات شهری بودهایم و بسیاری از طراحیهای صورت گرفته در سطح شهر بدون توجه به نیازهای این قشر صورت گرفته است.
هدف از این مقاله، ارزیابی معیارها و شاخصههای فضاهای یک شهر است که در آن یک توانخواه با حداقل همراهی و مساعدت دیگران و با استقلال فردی و حفظ حرمت شخصیتی خویش، بتواند فعالیت زندگی روزانه خویش را انجام دهد.
الف - آیا با ارتقا مشارکت مردمی میتوان محیطی خلاق برای معلولین ساخت؟
ب - آیا با طراحی و مناسبسازی عناصر سازنده فضاهای شهری، عمومی و مسکونی میتوان حس مشارکت معلولین در اجتماع را تقویت کرد؟
ج - آیا شهر فعلی ما زیر پای معلولین هموار است؟
الف - به نظر میرسد اقدامات مناسبسازی و اصلاح معابر تاکنون نقشی در افزایش مشارکت و دسترسیپذیری معلولین نداشته است.
ب - وضع فعلی خیابانها و فضاهای شهری و نوع مسکن جامعه هدف ما، پاسخگوی نیاز معلولین جسمی حرکتی، نابینایان و سالمندان نیست.
ج - هیچ یک از کلانشهرهای کشور بستر مناسب و ایدهآل جهت حضور فعال معلولین در خود را ندارد.
با نگاه به آمار سازمان بهداشت جهانی و جمعیت قابل ملاحظه کم توانان و معلولین در کشورها و همچنین آمار رو به افزایش آن در کشور ما به دلایل مختلف اکتسابی و مادرزادی، اهمیت مدیریت و برآوردهسازی زمینه مشارکت این قشر از اجتماع به وضوح پیداست.
در کشور ما بعد از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، معلولیت سیری فزاینده داشته است. جانبازان که همگی از جوانان با ایمان و پرشور این سرزمین بودهاند، اکنون از انجام ابتداییترین مسائل زندگی خویش عاجز گشتهاند. موانع معماری و شهری موجود، یکی از بزرگترین سدهای شرکت آنان در فعالیتهای اجتماعی است. چنین افرادی به دلیل همین موانع، با عدم تحرک و دسترسی به تسهیلات محیط شهری روبرو هستند. جامعه نیز بیبهره از نیروهای بالقوه آنان است. سازگار ساختن محیط شهر با نیازهای معلولین جسمی–حرکتی در واقع بازگردانیدن معلولین به اجتماع، زندگی و فعالیت است.
بنابراین ضروری است که مدیریت شهری بستر فعالیتها و وسایل رفع نیازهای افراد گروههای مختلف به ویژه معلولین، که بخشی از پتانسیلهای جامعه هستند را در شهر به بهترین وجه فراهم سازد. معبر، پل، پله خودروهای عمومی و دیگر اماکن به گونهای طراحی و ساخته شدهاند که معلولین نیز به راحتی بتوانند امور خود را با حفظ استقلال اجرا کنند. علاوه بر این مناسبسازی فضای شهری و بهبود قابلیت دسترسی و تحرک افراد دارای معلولیت، در کاهش فقر بسیار مهم است و میتواند در تأمین منابع مادی و مالی موجب گسترش خدمات اجتماعی و بهبود امکانات اقتصادی شود.
در جامعه مانند کشور ما که بالاترین سرانه جمعیتی افراد معلول را در دنیا داریم و تعداد قابل توجهی از این اقشار را جانبازان سالهای دفاع مقدس تشکیل میدهند، ضرورت توجه به این امر دو چندان میشود.
پیشینه تحقیق
دامنه مسئله وسیع است، در کشورهای مختلف دنیا از چند دهه قبل موضوع حضور فعال معلولین و مناسبسازی بستر فعالیت ایشان در محیط مسکونی و عمومی، کانون بحث و بررسی دانشمندان و مهندسین شهرساز و مدیران برنامهریزی قرار داشته است. طبعا کشورهای توسعهیافتهای مثل آمریکا و آلمان و ژاپن پیشگامان این مسیر هستند. تحقیقات و مطالعات گستردهای که در سطح جهانی منجر به صدور قطعنامهها و قوانین بینالمللی با محورت سازمان ملل شد، مجموعه مقالات تحقیقی پژوهشی بسیاری در این خصوص در ایران و جهان به رشته نگارش درآمدهاند که درج آنها از حوصله این مقاله خارج است، اما مختصرا نام مجموعه قوانین و آییننامههایی که در کشورهای توسعه یافته و در ایران راهگشای طریق بودهاند، ذکر میشود.
در مطالعات تطبیقی انجام گرفته کشورهای انگلستان - شهر لندن - ، آمریکا - شهر نیویورک - و سوئد - شهر استکهلم - به عنوان کشورهای توسعه یافته مورد بررسی قرار گرفتهاند. قوانین مرتبط با حملونقل معلولین در کشور انگلستان عبارتند از: قانون حمل و نقل و قانون مبارزه با تبعیض علیه معلولین و قانون دسترسی به سیستم حملونقل همگانی.
شهر لندن سالیانه 3 میلیارد دلار صرف مناسبسازی سیستم حملونقل معلولین مینماید - سال 2005 میلادی - ، لذا با توجه به جمعیت این شهر که برابر 7,300,000 نفر میباشد - سال 2005 میلادی - ، به ازای هر شهروند لندنی سالیانه 411 دلار هزینه در این زمینه خرج میشود. باتوجه به درصد معلولین شهر لندن 8 - درصد کل جمعیت شهر، هزینه صرف شده به ازای هر شهروند معلول لندنی برابر 5137 دلار نتیجه میشود.
مهمترین قانون کشور آمریکا در رابطه با معلولین، قانون معلولین آمریکا - ADA - 1 میباشد. این قانون به صورت جامع و کامل در چندین بخش به شرایط و امکانات مورد نیاز گروههای مختلف معلولین میپردازد.
