بخشی از مقاله
چکیده
مراحل مختلف پیشرفت کودکان از جمله رشد جسمی، ذهنی و عاطفی آنها، نشانگر آن است که بخش عمدهای از فرایند یادگیری کودکان را مهارتهای ادراکی مرتبط با محیط پیرامون ایفا مینماید. این در حالی است که کودکان بیش از دیگران نیازمند فعالیت و تحریک حواس خویش در محیط میباشند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت اهمیت وجود محرکهای محیطی در فضاهای دوستدار کودک بوده و به بررسی مشخصهها و الگوهای طراحی فضاهای باز پاسخگو به حواس پنجگانه کودکان و نیز چگونگی تأثیر آن در رشد کودکان میپردازد. مقاله حاضر با رویکردی روانشناختی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و نیز بهرهگیری از مطالعات و منابع اسنادی به شناخت مفاهیم و اهمیت موضوع پرداخته و درنهایت از طریق گردآوری پرسشنامه - نقاشی کودکان - به دستیابی مشخصههای طراحی باغ حواس میپردازد. نتیجه تحقیق دلالت بر آن دارد که مشخصههای اصلی باغ حواس اعم از محرکهای حسی - حواس پنجگانه - ، فیزیکی - فعالیتهای جنبشی - و مهارتهای اجتماعی - تعامل و ارتباطات - میتواند در میزان استفاده ابزاری از حواس، شناخت فضا و درنهایت ادراک محیط پیرامون کودکان تأثیرگذار بوده و از این طریق به تقویت حواس سالم و رشد تدریجی حسی کودکان میانجامد. از سوی دیگر براساس پژوهش حاضر میتوان گفت کودکان، پاسخگویی محیط به حواس آنها را بر جنبههای زیباشناختی محیط ترجیح میدهند.
واژههای کلیدی: باغ حواس، کودک، دوستدار کودک.
-1 مقدمه
محیط دوستدار کودک، محیطی است که نهتنها شرایط لازم برای انجام انواع فعالیتها و تعاملات اجتماعی کودک را فراهم میسازد، بلکه درجهت ایجاد فرصتهایی برای یادگیری کودکان از محیط شکل میگیرد. اینگونه محیطها، باعث ایجاد حس مفیدومؤثربودن از دیدگاه روانشناسی، در کودکان میگردد - منصوری . - 1389 بااینحال، یک محیط دوستدار کودک، افزون بر ایجاد چنین فرصتهایی باید در اختیار همهی کودکان قرار گرفته و زمینههای بازی، یادگیری، تعامل اجتماعی، رشد روانی و فرهنگی کودک را ایجاد نماید . - Unicef 2001 - بنابراین فرصتهایی به کودکان داده خواهد شد تا محیط را براساس منابع عاطفی، اجتماعی و ذهنی خود شناسایی کرده و آن را همچون خانهی خود بدانند. برایناساس »ساختار دوستدار کودک« را میتوان مجموعهای از فعالیتهای معنادار دانسته که شرایط لازم جهت ایجاد حس تعلق فردی و جمعی را برای کودکان و بزرگسالان فراهم میآورد . - Nordstrom 2010 - خلق محیطهای دوستدار کودک مستلزم توجه به دو شیوه میباشد: »خلق و طراحی محیط برای کودکان« و »خلق و طراحی محیط با کودکان.« در زمینهی طراحی محیط دوستدار کودک برای کودکان باید به چهار عامل اصلی امنیت، طبیعت و فضای سبز، دسترسی و یکپارچگی توجه شود.
ازسویدیگر، مشارکت کودکان در فرایند خلق محیط را میتوان مهمترین اصل در طراحی با کودکان دانست. بنابراین یکی از عوامل اصلی محیط دوستدار کودک طبیعت و فضای سبز می باشد که در مقاله حاضر به آن پرداخته میشود. باغ حواس به گونهای از فضاهای طبیعی گفته میشود که دارای جوانب گوناگونی از جمله رنگ، بافت و ... میباشد که با هدف پاسخگویی و تحریک حواس پنجگانه کودکان ایجاد میگردد . - Hussein 2011 - درواقع ایده طراحی باغ حواس در محیطهای شهری بهخصوص در پروژههای دوستدار کودک با توجه به اثرات درمانی فضاهای باز و طبیعی بر کودکان شکل گرفته است. در اینگونه باغها، محرکهای چندگانه در یک فضای طبیعی در جهت خلق تجربههای گوناگون برای کودکان تأمین میشوند. علاوه بر آن، باغ حواس میتواند در فضاهای آموزشی کودکان با نیازهای خاص بهخصوص نابینایان استفاده گردیده که توجه به اصل امنیت در چنین فضاهایی قابل توجه میباشد . - Shoemaker 2002, 195 -
برایناساس یک باغ حواس باید مکانی دعوتکننده برای کاربران باشد. در این رابطه روانشناسان محیط به ایده Biophilia بهمعنای »حس طبیعتدوستی« کودکان اشاره می کنند و معتقدند که توجه یا عدم توجه به این حس طبیعی، دارای پیامدهای روحی مثبت و منفی در افراد و بالاخص کودکان میباشد - Fjortoft . - 2004,23 ازاینرو اثرات درمانی طبیعت میتواند بر سه جنبه از زندگی انسان بهخصوص کودکان تأثیر بگذارد: فعالیتهای فیزیکی، شرایط روحی و مهارتهای اجتماعی، که تمامی این جوانب دارای اثری مستقیم بر سلامت جسمی و روحی افراد در زندگی روزمره میباشد . - Cooper-Marcus C., 1998 - دراینمیان، کودکان دارای نیازهای آموزشی بیشتری نسبت به بزرگسالان بوده و محیطهای دوستدار کودک باید به نیازهای جستجو و کاوش در محیط، یادگیری و درنتیجه رشد آنها پاسخ دهد. بنابراین فضاهای سبز باید تأمینکننده فعالیتهایی همچون فعالیتهای جنبشی، تفکر، احساس و حضور در محیطی با اصوات گوناگون برای کودکان باشد.
-2 نقش طبیعت در محیطهای کودکان
ازآنجاییکه کودکان دنیای اطراف خود را نوعی زمین بازی تصور می کنند، طبیعت بستر مناسبی است که میتواند آنها را ساعتها مشغول سازد . - Fjortoft 2004,23 - دلیل این امر را میتوان ترجیحات محیطی کودکان و تمایل ذاتی آنها بهسوی طبیعت دانست. کودکان میتوانند ساعتها با آب، ماسه و ... و دوندگی در میان درختان سرگرم باشند و فعالیتهای پرجنبوجوش - دویدن، غلتیدن، بالارفتن از موانع و ... - را تجربه کنند - زمانی 1388، . - 66 حتی نوع تجربهی کودکان در طبیعت، با تجربهی بزرگسالان کاملاً متفاوت است. درحقیقت، طبیعت از دیدگاه کودکان، همچون فرصتی برای کاوش و جستجو در محیط طبیعی و کسب تجارب جدید میباشد. درمقابل، بزرگسالان طبیعت را بهعنوان نوعی »پسزمینه« محسوب کرده و تنها به جنبهی زیباییشناختی
طبیعت توجه مینمایند - ایزدپناه جهرمی 1383، . - 48 ازسویدیگر، تنوع گیاهی و ناهمواریهای موجود در طبیعت برای کودکان جذاب بوده و فضاهای باز درجهت فعالسازی حس شهودی کودکان و قدرت خلاقهی آنها سهیم میباشند
-3 تأثیرات حواس کودک در شناخت محیط
تجارب زندگی انسان توسط احساسات کنترل میشود و تمام فضاها دارای تأثیر احساسی میباشند. براینمبنا، ظرفیت پردازش حسی انسان از بدو حضورش در جهان هستی آغاز گردیده و در دوران کودکی پرورش مییابد. درحقیقت، کودکان بااستفاده از حواس خود، بهکسب تجارب از محیط پیرامون خود پرداخته و پیش از بیان کلامی یا بصری، درجهت ایجاد تمایز میان جهان داخل و خارج گام برمیدارند - Isbell . - & Isbell 2007, 14 برایناساس، در حین طراحی فضایی برای کودکان، معماران نیازمند توجه به جنبههای مختلف حواس انسان و ارتباط آنها با معماری میباشند - جدول . - 1
ویژگیهای حواس پنجگانه
* آگاهی بصری باعث دریافت جامعترین اطلاعات از جهان پیرامون میشود.
* اطلاعاتی دربارهی ماهیت اشیاء را به ما میدهد.
* کودک را درجهت لمسنمودن اجزای فضا تشویق کرده و شرایط را برای رویارویی با دیگر حواس مهیا میسازد . - Day2007,85 -
* بهعنوان عامل هدایتگر در محیط محسوب میشود.
* اطلاعاتی دربارهی چگونگی تأثیر اجزای محیط بر کودک به ما میدهد.
* ابزاری برای القای خاطرات بهخصوصی از محیط میباشد.
* رایحهها درجهت بهبود خلق وخو، تغییر در نگرش افراد نسبت به محیط و نحوهی کارکرد ذهنی آنها بهکار گرفته میشود. ازسویدیگر، باعث کاهش تنش و اضطراب، افزایش حوصله و نیرو در کودکان میگردد . - Augustin 2009 -
* اطلاعاتی دربارهی ماهیت اشیاء را به ما میدهد.
