بخشی از مقاله
چکیده
ژئوپولیتیک گرایشی از جغرافیای سیاسی است ،که از بازی قدرت مبتنی بر داشته های جغرافیایی ودر سطوح ملی،محلی،منطقه ای و جهانی بحث میکند . در عین حال جنوب شرقی ایران به عنوان کوتاه ترین مس یر دسترسی هارتلند قدیم و جدید به ابهای ازاد جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از سوی دیگران ان بخش از ایران که کشور را درمقام چهار راه تمدن ومحل تلاقی محورهای مواصلاتی غرب به شرق و شمال به جنوب جزیره جهانی قرارداده است جنوب شرقی ایران است.که حساسترین منطقه ریملند را تشکیل داده واز اهمیت ژئو استراتژیک،ژئوپولیتیک و ژئو اکونومیک همزمان برخوردار است.
انزوای جغرافیای نسبت به بدنه اصلی کشور و ترکیب قومی مذهبی منطقه و همجواری ان با دوکشور افغانستان وبویژه پاکستان که هردو در حوزه فرهنگ وتمدن ایرانی قرار داشته ومرز سیاسی انها از نوع تحمیلی است و بر مرز فرهنگی منطبق نیست ،به منطقه نوعی ظرفیت واگرایی داده که هر از چند گاه با دخالت هدفدار دیگر بازیگران مزاحمت هایی را برای ایران فراهم میکند . این تحقیق به منظور بررسی ظرفیت ژئوپولیتیکی جنوب شرقی ایران و با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی صورت گرفته است.
نتایج حاصل نشان میدهد این منطقه به واسطه جایگاه ژئواستراتژیک خود از ظرفیت ژئوپولیتیکی بسیار بالایی برخوردار است و چنانچه حکومت از این ظرفیت در جهت توسعه منطقه و کشور بهره برداری کند، میتواند نقش ارزنده ای در ازدیاد وزن ژئوپولیتیکی ایران داشته باشد و این ظرفیت به کشور امکان بازیگری در سطح منطقه وجهان راخواهد داد. بدیهی است ظرفیت موصوف درهماهنگی با کنسرت جهانی امکان ظهور وبروز خواهد یافت، والا مثل بسیاری از ظرفیتهای کشور نه تنها در جهت منافع ملی عمل نمیکند بلکه انرا ازبین نیز خواهد برد.
-1مقدمه:
قرار گرفتن ایران دریک منطقه ژئوپلتیک وژئواستراتژیک از جهان، که محل تلاقی و راه ارتباطی اروپا به جنوب و جنوب شرق آسیا و پل ارتباطی میان سه قاره اروپا، آسیا وآفریقا میباشد و همچنین قرار گرفتن در مسیر دالان شمال- جنوب و حد واسط برای برقراری ارتباط کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از یکسو و آسیای جنوبی، جنوب شرق، خاور دور و اقیانوسیه و همچنین کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از مزایای ژئوپلیتیکی و ارتباطی ایران می باشدکه کشور عزیز ما را خواسته یا ناخواسته در متن تحولات مهم جهانیقرار میدهد.
در بین مناطق مختلف سرزمین ایران ،جنوب شرقی ان واجد مزیت های ژئوپلتیکی وژئواستراتژیکی مهمی برای جمهوری اسلامی ایران است ومیتواند ایران را به عنوان وزنه ای در سیستم بین المللی قرن 21 مطرح نماید.جایگاه سیاسی و موقعیت جغرافیایی جنوب شرقی ایران با سواحل ممتد و طولانی آن در کنار آبهای دریای عمان و اقیانوس هند می تواند نقطه اوج تأمین منافع ملی ایران زمین باشد، موقعیت ژئوپولیتیک این منطقه درهمجواری با کشورهای پاکستان و افغانستان وقرار گرفتن در مسیر کشورهای اسیای مرکزی و افغانستان برای دسترسی به ابهای ازاد جهان ،جایگاه ویژه ای را برای گسترش مبادلات منطقه ای و بین المللی ایران فراهم اورده است.
در شرقی ترین نقطه جنوبی ایران، در کنار سواحل دریای عمان و اقیانوس هند بندر چابهار به عنوان حلقه تکمیلی زنجیره محور ترانزیت شرق کشور وبه عنوان پل ارتباطی کشورهای آسیای میانه- جنوب و جنوب شرق آسیا به بازارهای جهانی و پیوند اقتصادی کشورمان با اقتصاد جهانی عمل می نماید. میدانیم همسویی سیاست، اقتصاد، جغرافیا و امنیت دریک منطقه بر منافع ملی یک کشور تأثیر گذاربوده، منافع استراتژیک را در آن منطقه به همراه خواهد داشت وبندر چابهار این خصوصیت را دارد که منافع استراتژیک ما را در جنوب شرقی ایران تأمین نماید.
بر اساس آخرین اعلام سازمان ملل، چابهار از میان سه شاهراه شمال، جنوب، بهترین مزیت ترانزیتی را در جهان داراست و به علت موقعیت ویژه ساحلی و لنگرگاهی، یکی از 100 بندر مهم جهان است که قابلیت تبدیل به یک بندر بزرگ مگاپورت وهاب منطقه ای را داراست.
درخصوص اهمیت و جایگاه جنوبشرق ایران میتوان به گزارش تحقیقی با عنوان تحلیل ظرفیتهای ژئوپولیتیک سواحل جنوب شرق ایران درراستای منافع ملی - فضای مورد غفلت - کار مشترک حافظ نیا و رومینا - 1384 - اشاره کرد.انها منطقه جنوب شرق را با توجه به ویژگیهای جغرافیایی وظرفیتهای ژئوپولیتیکی، اقتصادی، امنیتی، دسترسی و ارتباطات منطقه ای وبین المللی واجد کارکردهای تولید کننده قدرت در کشور میدانند که مورد غفلت قرارگرفته است.
همچنین حسین پورپویان وفرزام پارسیان در پژوهشی - - 1388 به بررسی مکانی توسعه منطقه ازاد چاه بهار،فرصتها، تنگناها وراهکارها پرداخته اند . به اعتقاد انها نیزمنطقه ازاد چاه بهار با برخورداری از ظرفیتهای مکانی چشمگیر اقتصادی ،امنیتی، دسترسی ،ارتباطات منطقه ای وبین المللی دارای کارکردهای تولید کننده قدرت در کشور است،ولی با وجودتوانمندیهای استثنایی تاکنون بهره برداری لازم از ان نشده است. یکی از مهم ترین شاخص های تأثیرگذار بر ملاحظات امنیت ملی، نقش عوامل طبیعی و جایگاه یک کشور در مجموعه نظام جهانی است که از ان به ژئوپولیتیک تعبیر می شود.
هر ملتی در این راه خطیر دو وظیفه دارد: نخست این که هوشیارانه به پیرامون خویش بنگرد. تمهیدات دیگران را در راستای جا انداختن ژئوپلیتیک ویژه شان بشناسد و اگر تمهیدات و آن ژئوپلیتیک را به زیان منافع ملی خود یافت، در راه خنثی ساختن آن بکوشد. دوم این که هوشیارانه تلاش کند تا ژئوپلیتیک ویژه خود را که متکی بر منافع ملی است، در جهان یا دست کم، در منطقه خود جا اندازد. واقعیت آن است که در طول چند دهه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حاکمیت علایق آرمانی باعث کم رنگ شدن توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی کشور شده بود.
ویکی از مناطق مهم که به گفته رهبر انقلاب مورد غفلت قرار گرفته است، سواحل مکران است. این سواحل واجد مزیتهای ژئوپولیتیکی بین المللی برای ایران است که کشور را به عنوان وزنه ای سنگینتر در سیستم بین المللی وجهانی در قرن 21 مطرح مینماید. اگر دولتمردان این واقعیت جغرافیایی را در یابند شاهد دگرگونی چشم انداز جغرافیایی ،اقتصادی و ژئوپلیتیکی بخشهای جنوب شرقی کشور، به عنوان یکی از مهمترین مناطق استراتژیک ایران ودر همان حال تحولات دیگری در زمینه هایی مانند امنیت ملی ومنطقه ای،خروج منطقه از انزوای جغرافیایی وازدیاد وزن ژئوپولیتیک کشور در نظام منطقه ای وجهانی را در پی خواهدداشت .
سواحل ایران در دریای عمان در پرتو موقعیت استراتژیک و دستیابی به ابهای ازاد بین المللی جایگاه ویژه ای در مبادلات ایران و ارتباطات منطقه ای با دیگر کشورهای منطقه دارد. بررسی پتانسیل های این منطقه می تواند چشم اندازی جهت راهبرد توسعه کشور باشد.
از سوی دیگر جنگ تحمیلی به ما آموخت که باید به جنوب شرق کشور و سواحل دریای عمان خصوصاً بنادر خارج از دهانه تنگه هرمز بیشتر توجه نمود ،در مواقع بحرانی وزمانی که امکان استفاده از سایر بنادر در منطقه خلیج فارس نباشد،سواحل مکران وبویژه بندر چابهار بهترین گزینه برای استفاده و بهره برداری است و این خارج بودن از محدوده بحران ،می تواند یک پتانسیل خوب برای این بندر اقیانوسی باشد تا کشور از مزایای ژئوپولتیکی ان برخوردار گردد.
در این ارتباط باید گفت توجه به مناطق جنوبی مخصوصاً بنادر و ظرفیتهای بندری دریای عمان ضمن حصول اهداف ترانزیتی و مواصلاتی کشور از مهمترین مسائل استراتژیکی کشور ما محسوب می گردد، چرا که این بنادر نقش محوری و مرکزی ترانزیت کالا و جذب سرمایه های کشور محسوب شده و می توانند در توسعه مناطق جنوبی کشور و همچنین رشد وتوسعه اقتصادی کشور نیزمؤثر باشند. و از سوی دیگرامکان دسترسی کشورهای تازه استقلال یافته به آبهای آزاد از طریق ایران را فراهم میسازد،که این وابستگی متقابل میتواند، نقش بسیار مهمی برای امنیت منطقه و اقتدار ایران داشته باشد.
در این پژوهش تلاش شده است با بررسی منطقه جنوب شرق کشور از منظر ژئوپولیتیک ظرفیتها و امکانات منطقه که ضمن کمک به توسعه منطقه میتواند در ازدیاد وزن ژئوپولیتیکی کشور موءثر باشد احصاء وپیشنهاداتی دراین خصوص ارائه شود فرض بر ان است که ایران در سواحل و آبهای جنوب شرق دارای عمق استراتژیک ویژه ای است که توان ایران را در برخورد با چالش های ژئواستراتژیک ارتقاء می دهد. ایران از طریق این هاب - قطب - منطقه ای می تواند کشورهای همسایه را به یک وابستگی متقابل برساند و با همکاریهای تجاری و اقتصادی به یک کشور محوری در منطقه تبدیل شود، در این میان بندر چابهار به علت داشتن این خصوصیات شرایط تبدیل شدن به یک بندر هاب منطقه ای را دارد.
-1-1سوال و روش تحقیق:
سوال اصلی که این تحقیق ان است که ظرفیت ژئوپولیتیکی جنوب شرق ایران چیست و اثار ملی ،محلی،منطقه ای و جهانی ان چگونه است؟به این منظوربا مطالعه منابع کتابخانه ای و سایت های اینترنتی،ضمن احصاء نظر صاحب نظران ، اطلاعات لازم جمع اوری و با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی تجزیه و تحلیل و نتایج حاصل در این گزارش تنظیم شده است .این تحقیق به عنوان یک مطالعه منطقه ای یک نوع تحقیق کاربردی محسوب میشود. به این منظور ضمن تعریف منطقه جنوب شرق با توجه به عوامل ژئوپلیتیک استعدادهای منطقه در هریک از این عوامل بررسی،سنجیده و انگاه ژئوپولیتیک جنوب شرق را هماهنگ با ژئوپلیتیک ایران در سطوح چهارگانه ملی،محلی،منطقه ای وجهانی مورد بررسی وتحلیل قرار داده ایم
-2مبانی نظری تحقیق:
تعریف ژئوپولیتیک: تاکنون تعاریف زیاد و متفاوتی از ژئوپلیتیک ارائه شده است.تعریفی از ژئوپولیتیک که در این تحقیق مد نظر ما میباشد عبارت است از:درک واقعیتهای محیطی به منظور دستیابی به قدرت به نحوی که بتوان در بالا ترین سطح وارد بازی جهانی شد ومنافع ملی وحیات ملی راحفظ کرد.به عبارت دیگر ژئوپولیتیک عبارت است از علم کشف روابط محیط جغرافیایی و تاثیر ان بر سرنوشت سیاسی ملل.بنابر این ژئوپولیتیک را میتوان رقابت قدرتها ونیروها برسر کسب فضا ومتعلقات ان دانست.
