بخشی از مقاله
چکیده :
رویکرد جدید به گردشگری برای توسعه نواحی روستایی از دیدگاهی بر آمده که با توجه به اقتصاد چند پاردایمی امروز جهان و شیوه تولید پسافوردیسم، توسعه کشاورزی را مترداف توسعه روستایی در نظر نمی گیرد و در نواحی روستایی بر متنوع سازی اقتصاد و مزیت نسبی تاکید می کند. مدیریت روستایی در این راستا پیوند دهنده، مزیت نسبی مکان ]روستا[ و منابع موجود و امر توسعه می باشد به گونه ای که بتواند پایداری و رفاه ساکنان محلی را در روندی از توسعه فراهم آورد.
در این میان ارزش صدقی گردشگری روستایی د ر یکتاگونگی بازارهای محلی کوچک نشان از آن دارد که این الگوی فضایی از گردشگری می تواند در دوسویه یک جریان گردشگری در کناردیگر کارکردهای نواحی روستایی در تلفیق چند پارادایمی اقتصاد روستایی به عنوان رهیافتی برای توسعه روستایی مطرح شود. این مقاله در راستای پاسخ به این سوال است، از آنجا که عینیت یافتگی توسعه بعد از گذار از فوردیسم به پسافوردیسم بر رویکردهای اقتصادی نامتمرکز استوار است ، تعاملات و کنشگری درون متنی گردشگری در نواحی روستایی چگونه می تواند شکل گیرد که به عرضه محصول گردشگری روستایی به بازار تقاضای آن منتهی شده و جایگاه مدیریت روستایی در این فرایند کجاست؟
روش تحقیق در این مقاله در چارچوب مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و بر بنیانی تحلیلی توصیفی با تبیین فلسفی انجام گرفته و نتایج حاصل از آن در قالب یک مدل مفهومی که پاسخی برای سوال اصلی این مقاله می باشد، ارائه گردیده است. با توجه به این مدل گردشگری روستایی به جهت درون متنی، توسعه تاسیسات محلی ومنابع قابل تجدید راسبب شده ورابطه ای رابابخشهای تولیدی نظیر کشاورزی وصنایع محلی برقرارمی سازد.در اینجاست که گردشگری روستایی با آنکه در سیطره سرمایهداری است و لی به جهت استفاده از آب ،غذا وانرژی بومی آثاری مثبت برجای می نهد وبه عبارتی بومی میشود.
-1 مقدمه
گردشگری از جمله رشته های بسیار متنوع و گسترده ای است که عرصه های مختلفی را در بر می گیرد, بدین لحاظ شناخت پایه گردشگری, مفاهیم اولیه آن و در عین حال توجه به ساختارهای اساسی آن از جمله گام های ابتدایی در راه توسعه و بهبود کمی و کیفی گردشگری محسوب می شود.گردشگری را باید پدیده ای میان رشته ای محسوب نمود که در جهان معاصر ویژگی های منحصر به فردی را به نمایش می گذارد. گردشگری یک محصول عینی است که در چارچوب کنشگری بین رشته ای قابل شناخت و بررسی می باشد.
امروز دورافتاده ترین کشورها، و حتی روستاها، به درآمدهای حاصل از گردشگری می اندیشند و خود را آماده می کنند. با این همه، براساس بررسی های انجام شده هنوز بیشتر ساکنان کره زمین از مقوله گردشگری به دورند و فقط 7 درصد جمعیت جهان به عنوان گردشگر طبقه بندی می شوند - سقایی ،. - 12:1390پس هنوز ظرفیت بسیار زیادی دست نخورده باقی مانده و گردشگری هنوز به نقطه اوج خود نرسیده است. این امر ضرور ی می سازد که با توجه به قابلیت های بالفعل و بالقوه ایران در زمینه گردشگری بخصوص در نواحی روستایی, بستری لازم برای توسعه آن در کشور به وجود آید تا ایران نیز از خوان نعمت گردشگری بهره مند گردد.
در این میان روندگذار از مدرنیته به وضعیتی پسامدرنیتهدر عرصه های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگیسبب آن شدکه واسازی زندگی مدرن در تمامی ابعاد شکل گیرد ودر پیرامون این ساختارشکنی ها اشکال تازهای از سبکمندی زندگی اجتماعی اقتصادی پدیدار شود . - Harvey,1989:215 - گردشگری نیز در این میان در چالشهای پسامدرن در ساختارشکنی جنبه های کلاسیک خودگرفتار آمد وزمینههای شکل گیری جریان گردشگری کیفیتی در اقتصاد پسا صنعتی و پیرامون آن مهیا روند زمینه های تعامل فرهنگی را همراه با کاهش اثرات سوء زیست محیطی بین میزبان و گردشگری و محل گردشگری فراهم نمود - پاپلی یزدی و سقایی،. - 114:1390 در این میان گردشگری روستایی** نیز به عنوان یک گردشگری کیفیتی به سبب عواملی چند همچون خستگی از محیط پر تلاطم شهری و شهر نشینی همراه با علاقمندی به میراث فرهنگی ، نگرانی های محیط زیست و شیوه زندگی سالم و امتناع از فرهنگ مصرف گرایی شکل گرفته و توسعه یافته است.
گردشگری روستایی در فضای جغرافیایی پسامدرنیته حاصل ساختار شکنی گردشگری انبوه در الگوهای فضایی سهگانه میباشد؛ که این فرصت رامهیا میکند روندی از نگرش پساختاری توسعه در قالب جریان گردشگری در نواحی روستایی شکل گیرد. از آنجا که در رویکرد به فضاهای جغرافیایی به عنوان یک متن ، کنشگری و تعاملات و تا حدودی تقابل های دودویی در تولید فضای جغرافیایی دخیل می باشند، گردشگری نیز به عنوان یک پدیده جغرافیایی در نواحی روستایی ، متن فضایی مختص به خود را تولید می کند.
در واقع تعاملات و تقابل های و به طور کلی کنشگری میزبان و گردشگر در نواحی روستایی متن فضایی گردشگری در این نواحی را تولید نموده و در کنشگری درون متنی محصول گردشگری روستایی را به بازار تقاضای گردشگری عرضه می کند - سقایی، . - 86:1388 نقش اساسی را در سازماندهی و یا ساماندهی کنشگری درون متنی پیرامون گردشگری در نواحی روستایی بر عهده دارد به صورتی همه جانبه در مدیریت روستایی تبلور می یابد.
در این راستا ، این سوال اصلی مطرح می شود که با توجه از آنجا که عینیت یافتگی توسعه بعد از گذار از فوردیسم به پسافوردیسم بر رویکردهای اقتصادی نامتمرکز استوار است ، تعاملات و کنشگری درون متنی گردشگری در نواحی روستایی چگونه می تواند شکل گیرد که به عرضه محصول گردشگری روستایی به بازار تقاضای آن منتهی شده و جایگاه مدیریت روستایی در این فرایند کجاست؟ در ادامه مقاله پیرامون این سوال اصلی به بررسی گردشگری روستایی و مدیریت آن می پردازیماما. قبل از آن می بایست تاثیرگذاری اقتصاد پسافوردیسمی را بر نواحی روستایی مورد بررسی قرار دهیم.
-2 روستا و اقتصاد پسافوردیسم
اقتصاد امروز جهان بر بنیان هایی از تجارت آزاد و رویکردی به تعدیل اقتصادی فضاهای سرزمینی ، در روندی از پذیرش »مزیت نسبی« ، فرصت هایی اقتصادی متفاوتی را در بخش های مختلف خود در زمینه اشتغال و درآمدسبب گردیده است - - Weaver,2000:257 که خود نشانگر رویکرد نوین سرمایه داری سازمان نایافته در شکل دادن به جریان سریع و ساده سرمایه به فراسوی مرزهای ملی وشکل گیری پارادایم جدید توسعه منطقه ای در روندی از گذار به پسا فوردیسم استکه در آن مناطق در رقابتی با بازارهای جهانی قرار دارند - Francois,2002:14-15 - .از این رو درمناطق مختلف بنیان اصلی "عامل انسانی ومنابع اقتصادی" است.
در اینراستا و بر بنیان دیدگاه" انسان با ابزار اقتصادی در یک فضای جهانی "،مناطق استراتژیک وقلمروهای ژئوپولتیکی بیشتر براساس معیارهای اقتصادی تعیین می شوند - رحیم پور، . - 55:1381شاخص های چنین اقتصادی را می توان در قالب ارقام تجارت جهانی به ویژه افزایش ضریب صادرات در تجارت جهانی ، رشد مستقیم سرمایه گذاری خارجی و توسعه همه جانبه جریانات سرمایه بازجست - . - Hoogvelt,2001:67 در این میان مفاهیم توسعه نیز دستخوش تغییر و تحولات بسیاری گردیدند که در آن مفهوم توسعه دیگر تطبیق با جامعه را به عنوان معیار اصلی مدنظر قرار نداده بلکه تطبیق با بازار و در نظر گرفتن مزیت نسبی را مهم می داند.
در این هنگام جامعه رفته رفته به بازاری تشبیه که در آن مقاصد ایدئولوژیک وحتی سیاسی ناپدید شده وآنچه در بساط می ماند فقط جدال برای پول وجستجوی هویت است - تورن،. - 109:1380ازهمین رو جامعه دارای یک نظم اقتصادی خدماتی میشود و در آن مبارزهها برای بقا شدت می یابد.انحصار ریشه ای فعالیت های اقتصادی برساحت سیاسی واجتماعی زندگی انسان تحکیم می شود - دوپویی،. - 11:1379در این مفهوم توسعه نمی تواند در یک بعد شکل گیرد بلکه نیازمند ابعاد مختلفی است که فراهم آورنده زمینه های توسعه می باشند.
نظام برنامه ریزی نیز سعی بر توزیع اهداف ، فعالیت ها و اشیاء بصورتی متعادل با آرایش مناسب فضایی دارد - - Hall,1996:232 که این خود در چارچوب استراتژیهای خاص توسعه انجام می پذیرد.شیوه های برنامه ریزی نیز بارویکرد به مشارکت مردمی و توسعه پایدار با تاکید بر شاخص های همچون پایدار بودن ، انعطاف پذیربودن و مشارکتی بودن شکل گرفته - - Ennis,1997:935 کهدر آن هر منطقه در اعمال سیاست های اقتصادی همراه با در نظر گرفتن مزیت نسبی دارای آزادی عمل زیادی می باشد. در این میان نواحی روستایی نیز به عنوان یک واحد طبیعی و اجتماعی با کارکرد اقتصادی از دیرباز تأمین کننده بخش اصلی مواد اولیه و غذایی هر کشور محسوب می شود که در برکنشی از فضای متنی بیانگر شیوه تولید در اقتصاد هر فضای سرزمینی می باشند.
هرچند در نواحی روستایی عمده اشتغال ساکنان پیرامون کشاورزی شکل می گیرد ولی رویکرد به تامین اشتغال برای نیروی مازاد کار همراه با در نظر گرفتن »مزیت نسبی« و افزایش درآمد روستائیان توجه به دیگر الگوهای اقتصادی را در توسعه نواحی روستایی ضروری ساخته است - سقایی و رستمی،. - 3:1384دلیل این توجه را علاوه بر موارد بالا می توان در تقاضای روزافزون برای مواد غذایی ، اهمیت مواد خام کشاورزی به عنوان زمینه ایجاد صنایع و اشتغال و اهمیت این منابع در توسعه همه جانبه و پایدار روستایی بازجست. امروزه توسعه روستایی در چارچوبی از توسعه پایدار ، سعی برآن دارد تا با بهرهگیری از منابع وبکار گیری علم و تکنولوژی مدرن روندی از توسعه روستایی را بر بنیان رفاهیت جوامع روستایی شکل دهد..بر این مبنا با شناخت زیرساخت های طبیعی و پتانسیل نیروی انسانی روستاها و در نظر گرفتن مزیت نسبی متنوع سازی اقتصاد روستایی مدنظر می باشد.
از این رو نگرش تک محور به توسعه روستایی بر بنیان کشاورزی دیگر کارایی لازم را دارا نیست. زیرا علاوه بر کاهش قدرت بازدهی زمین ها به علت کشت فشرده ، زمین های قابل کشت نیز در مقایسه با نرخرشد جمعیت تقریباً ثابت بوده ونیروی کار مازاد نیازمند اشتغال جدید می باشند. کشاورزی به تنهایی قادر به تأمین مایحتاج زندگی، اشتغال و درآمد روستاییان نیستلذابه منظور ایجاد تعادل بین تعداد جمعیت، اشتغال و درآمد روستاییان ناگزیر از متنوع ساختن اقتصاد روستایی هستیم - سقایی و جوان،. - 1382یکی از شیو های متنوع سازی اقتصاد روستایی ، رویکرد به گردشگری روستایی است که خود برآمده از ضرورت هایی می باشد که اقتصاد امروز می طلبد.
