بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري فعاليتي است که غير از مزاياي اقتصادي و اشتغال زايي ، تأثيرات اجتماعي و فرهنگي بسياري دارد. با توسعه گردشگري مي توان باعث سطح رفاه زندگي اجتماعات بومي شد. کشور ايران اقتصاد متکي به نفت موجب رکود بخش کشاورزي، مهاجرت روستاييان و از بين رفتن زمين هاي زراعي و نهايتا نابودي بسياري از روستاها و رکود بخش کشاورزي و زاغه نشيني در شهرها شده است. به منظور مقابله با اين معظلات و براي رونق بخشيدن به فعاليت هاي اقتصادي و ايجاد رشد و توسعه اي هماهنگ ، بخش هاي صنعت و کشاورزي را ميبايست بازسازي نمود و در کنار آنها در جهت توسعه صنايع ديگر تلاش کرد که گردشگري استراتژي مناسبي در اين زمينه ميباشد. اين مقاله با مرور و بررسي منابع و مطالعات موجود به دنبال بررسي نقش گردشگري روستايي در توسعه پايدار روستايي ميباشد و در اين زمينه پيشنهاداتي را ارائه ميکند.
واژه هاي کليدي: گردشگري، توسعه گردشگري، گردشگري روستايي، توسعه پايدار، توسعه پايدار روستايي
مقدمه
گردشگري روستايي از نيمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا ظاهر شد. توسعه گردشگري در نواحي روستايي ميتواند بخشي از اشکالاتي را که در نواحي روستايي وجود دارد دفع کند و زمينه ساز رشد اقتصادي، متنوع سازي اقتصاد روستايي، ايجاد اشتغال و درآمد، کاهش مهاجرت هاي خارجي و امکان جمعيت پذيري، بهبود زيرساخت ها و موارد ديگر در مناطق روستايي بشود (هلند و همکاران ، ٤:٢٠٠٣). گردشگري روستايي منبعي است که گردشگران جذب آن ميشوند و صنعت گردشگري از آن کسب درآمد ميکند. در بسياري از مناطق کشورهاي پيشرفته و يا در حال توسعه ، گردشگري راه ارزشمند و مهمي براي پشتيباني و تنوع اقتصاد جوامع روستايي به شمار ميآيد، مهم ترين هدف توسعه گردشگري داخلي و خارجي توسعه اقتصادي و اجتماعي مناطق جاذب گردشگر است . فرجي سبکبار و همکاران ، ٢:١٣٩٠).
امروزه ، اين مسئله آشکار شده که لازمه رسيدن به توسعه ، توجه به روستاها و بخش روستايي به عنوان بخش پايه است . با توجه به اينکه عمده جمعيت فقير جهان در مناطق و بافت هاي روستايي کشورهاي در حال توسعه زندگي ميکنند توسعه و گسترش گردشگري در نواحي روستايي و استفاده از جاذبه هاي متعدد طبيعي و فرهنگي روستا به عنوان منبع درآمد و معيشت مردم روستا و در عين حال کمک به حفاظت از سرمايه ها و جاذبه هاي منحصر به فرد طبيعي و فرهنگي روستاست (جمعه پور و احمدي، ٣٤:١٣٩٠).
بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان جهاني توريسم قسمت عمده اي از معضل اشتغال در کشورهاي در حال توسعه نيروي انساني فراوان و سرمايه محدود است ، لذا گسترش صنعت گردشگري در اين کشورها مثمرثمر واقع خواهد شد. اين صنعت منجر به تأثيرات مختلف اقتصادي، اجتماعي - فرهنگي و زيست محيطي در جامعه ميزبان ميشود. بدون شک شناخت و دانش نسبت به اثرات اين صنعت به برنامه ريزان و مديران در امر گردشگري در گزينش يک راهبرد مناسب جهت توسعه همه جانبه منطقه کمک خواهد نمود (باباخاني و ميرمحمد صادقي، ١:١٣٨٦). گردشگري پيوسته با بخش کشاورزي براي اختصاص بودجه ، زمين و کار رقابت بيشتري ميکند و به موجب آن بخش کشاورزي محلي را در يک موقعيت حاشيه اي قر ار ميدهد. اقتصادهاي کمتر تخصصي و کمتر توسعه يافته نسبت به اقتصادهاي توسعه يافته احتمالا کمتر از مزاياي گردشگري بهره مند ميشوند. اکثر تحقيقات انجام شده تأييدکننده اين مطلب ميباشند (ويور، ١٥:١٩٩٨).
گردشگري و گردشگري روستايي
لغت گردشگري از کلمه سفر به معناي گشتن اخذ شده که ريشه در لغت لاتين گردش به معناي دور زدن ، رفت و برگشت بين مبدا و مقصد و چرخش دارد که از يوناني به اسپانيايي و فرانسه و در نهايت به انگليسي راه يافته است . افراد ثروتمند معمولا به اقصي نقاط جهان سفر ميکنند تا شاهکارهاي هنري را ببينند، زبان هاي جديد را بياموزند، با فرهنگ هاي جديد يا با غذاهاي ديگر کشورها آشنا شوند. اصطلاحات "گردشگر و گردشگري" اولين بار در سال ١٩٣٧ توسط جامعه ملل مورد استفاده قرار گرفتند
(عزمي و همکاران ، (15:1390
گردشگري فعاليتي است که غير از مزاياي اقتصادي و اشتغال زايي ، تأثيرات اجتماعي و فرهنگي بسياري دارد. با توسعه گردشگري مي توان باعث سطح رفاه زندگي اجتماعات بومي شد، اما جذب توريست نيازمند مکانيزم هاي مختلفي است ، يکي از آنها رضايت گردشگران است (هزار جريبي و نجفي، ١٣٤:١٣٩٠).
توريسم همه فعاليت ها و اقداماتي است ، که در ارتباط با فرد گردشگر صورت ميگيرد و نيز کليه فعاليت هايي که يک گردشگر در هنگام مسافرت به مکاني خارج از محل سکونتش انجام ميدهد را شامل ميگردد. بنابراين ويژگي اصلي توريسم اين است که در درجه اول ، به سفري اطلاق ميشود که دور از خانه يا محل کار است ، دوم: اقامت کوتاه مدتي است که گاهي ممکن است بدون توقف شبانه باشد (محمدمهدي گودرزي، ٩٥:١٣٨٩).
گردشگري روستايي شامل فعاليت هاي متنوعي است که گردشگران در نواحي روستايي انجام مي دهند. با اين حال انواع مختلف آن تحت عنوان گردشگري طبيعي ، گردشگري فرهنگي ، گردشگري بومي ، گردشگري دهکده اي و گردشگري کشاورزي تفکيک و طبقه بندي شده اند (خاني و همکاران ، ٥٢:١٣٨٨).
اداره امور کار امريکا در زمينه گردشگري روستايي تعريف زير را ارائه کرده است : "بازديد از مکاني غير از مکان معمول کار و زندگي خود که خارج از محدوده استاندارد آماري شهري است ، در زماني که فعاليتي غير از فعاليت کاري در منطقه مورد نظر انجام شود که هدف چنين بازديدي ممکن است تحقيق ، درمان ، مذهب و ... باشد (رکن الدين افتخاري و قادري، ٢٣:١٣٨١).
توريسم روستايي به مجموعه فعاليت ها و خدماتي گفته ميشود که در ارتباط با يک شخص گردشگر، در هنگام مسافرت به مناطق روستايي انجام گيرد، گفته ميشود و ميتواند شامل توريسم کشاورزي، توريسم مزرعه ، توريسم طبيعي و توريسم فرهنگي باشد (محمدمهدي گودرزي، ٩٥:١٣٨٩).
در حقيقت گردشگري روستايي از آن جهت که گردشگري فضا و مکان را با انگيزه هاي متفاوت مورد استفاده قرار ميدهد. فعاليتي پيچيده و چند وجهي است که شامل انواع متفاوتي از گردشگري مبتني بر مزرعه تا سفرهاي آموزشي، گردشگري قومي و فعاليت هاي مبتني بر اکوتوريسم چون کوهپيمايي تفريحي-ورزشي ميباشد که اين فعاليت ها بنا به شرايط محيط هاي گوناگون با درجات متفاوتي در بسياري از نواحي روستايي به صورت گردشگري انفرادي و يا خانوادگي با تعداد کم انجام ميپذيرد (مومني و صفريپور چافي، .(2:1390
گردشگري و اکوتوريسم
اکوتوريسم به عنوان گونه اي از گردشگري دوران پست مدرنيسم که در پي شکل گيري مفاهيمي چون توسعه پايدار تولد يافته است ، با ظرفيت هايي که دارد، مي تواند فرصت توسعه روستايي را در همه ابعاد آن ايجاد کند و به عنوان راهکاري اساسي در توسعه روستايي مطرح شود. از سويي ديگر، اکوتوريسم از امکان رشد شايان توجهي در ايران برخوردار است ، زيرا ايران در ميان پنج کشور نخست داراي تنوع اقليمي کامل قرار دارد. اين گونه گردشگري مانند گردشگري تفريحي منافي ملاحظات اخلاقي و اجتماعي فرهنگي ايرانيان نيست ، و نسبت به ساير گونه ها نيازمند سرما يه گذاري کمتري در بخش زيرساختهاست (هاشمي، ١٧٥:١٣٨٩).
اکوتوريسم ، يکي از سريع ترين بخش هاي گردشگري رو به رشد است ، تعريف آن سفر به مناطق طبيعي دست نخورده با هدف خاص يادگيري، توصيف ، و با بهره گيري از مناظر و حيات وحش در اکوسيستم ، و درک تاريخ و فرهنگ هاي محيط زيست پشتيباني ميشود (لي ، ٧٧٥:٢٠٠٧). اکوتوريسم در مقايسه با گردشگري انبوه داراي چهار مزيت اصلي:
١- تاثير کمتر بر روي محيط زيست و حفاظت ثبات و تنوع اکوسيستم ،
٢- احترام به فرهنگ محلي،
٣- بهره اقتصادي مستقيم براي جمعيت هاي محلي، و
٤- حداکثر رضايت تفريحي ميباشد (لي، ٧٧٨:٢٠٠٧).
توسعه پايدار روستايي
مفهوم توسعه ي پايدار از سال ١٩٧٢ با تشکيل کنفرانس استکهلم و صدور بيانيه ي محيط زيست انساني، بعد جهاني يافت و در سال ١٩٩٢، تشکيل کنفرانس سران در ريو و تدوين دستورکار ٢١ (برنامه ي محيط زيست و توسعه براي قرن ٢١) تعهداتي براي کشورهاي جهان به وجود آورد (مولايي هشجين و همکاران ١٥٢:١٣٩١). بر اساس گزارش برانت لند، توسعه پايدار عبارت است از: "توسعه اي که نيازهاي کنوني جهان را تامين کند، بدون اينکه توانايي نسل هاي آينده را در برآوردن نيازهاي خود به مخاطره افکند
