بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله حاصل بخشی از نتایج پایاننامهای با موضوعبررسیِ» اقتصادی عرضهی صنایع دستی در مشهد و راهکارهای گسترش آن« است. در این تحقیق با استفاده از ابزار مصاحبه،گفتگو و تکمیل پرسشنامه، با تعداد 96 نفر از هنرمندان رشتههای مختلف صنایع دستی، اطلاعات لازم جمعآوری شدهاست. در این میان 10 نفر از هنرمندان زبده و سرشناس فیروزهتراش مشهد در بازار رضا نیز حضور دارند که حاصل آن به صورت کیفی در مقالهی حاضر، گرد آمدهاست.
نتایج مصاحبه ها نشان میدهد، اگرچه با وجود مشکلات و موانع بزرگ، بسیاری از هنرمندان گرانقدر با صبر، شکیبایی و متانت مشکلات را تحمل کرده و به هنرنمایی ادامه میدهند، اما نمیتوان ادعا کرد سختیهای مسیر هیچ اثر منفی بر بازار فیروزه و هنرمندان فیروزهتراش نداشتهاست. از جمله اثرات منفی و مخرب، خارج شدن بسیاری از هنرمندان از این صنف یا بازار است. یعنی علیرغم اینکه افرادی هنرمند و هنردوست هستند و سابقهی هنری و مهارتی طولانی دارند، اما به علت مشقت در امرار معاش به ناچار به مشاغل دیگری روی آوردهاند.
برخی نیز اگر چه با سختی ادامه میدهند اما، چون توان پرداخت هزینههای حضورِ مستقیم در بازار را ندارند، ناگزیر در منزل و یا کارگاههای خانگی به تولید ادامه داده و حاصل تولید و هنر خود را به دست دلالان و سودجویان بازار میسپارند. بررسی-های انجام شده نشان میدهد، مهمترین علت مسائل پیشرویِ هنرمندان فیروزهتراش، عدم دسترسیِ آسان، مطمئن و مقرون به صرفه به مواد اولیهی مرغوب و با کیفیت است. دومین علترکودِ، شدیدِ حاکم بر اقتصاد ایران است.
این امر به صورت خودکار باعث رکود در اکثر مشاغل و کسبوکارها شده و متاسفانه اثرات نامطلوبی بر هنر فیروزهتراشی نیز نهاده است. علل دیگری از جمله کمرنگ شدن حضور گردشگران خارجی،عدم شناخت و حمایتِکافیِ مسئولین و سازمانهای دولتی نسبت به این هنر ارزشمند و غیره، نیز در این مقاله مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. اگرچه بنا به اعلام شورای جهانی صنایعدستی، مشهد در سال 2017 به عنوان شهر گوهر سنگها معرفی گردیده، متاسفانه اقدام جدی از طرف مسئولین کشوری و استانی یا بخشهای خصوصی برای استفادهی بهینه از این فرصت و معرفی صنایع دستی وابسته به گوهر سنگ در مشهد، ازجمله فیروزهتراشی صورت نگرفتهاست.
با توجه به توضیحات هنرمندان، ضروری است دولت و نیز بخش خصوصی اعم از دانشگاهیان و بازاریان با نیت خدمت به این هنر- صنعت تاریخی و فاخر نگریسته و با اقدامات و حمایتهایی علمی، مفید و کارا در جهت رونق و توسعهی آن بکوشند؛ در غیر این صورت این افتخار عظیم از شهر، کشور و ملت ما سلب خواهد شد.
-1مقدمه
این مقاله بخشی از نتایج پایاننامهی نویسنده با عنوان »بررسی اقتصادی عرضهی صنایعدستی در مشهد و راهکارهای گسترش آن« است. در این پژوهش با روش تحقیق زمینهیابی - نظرسنجی - و ابزار پرسشنامه، به مطالعهی وضعیت صنایعدستی مشهد پرداخته و جامعهی آماری آن، هنرمندان صنایعدستی مشهد و روش نمونهگیری، از نوع تصادفی متناسب و حجم نمونه برابر 96 است. پرسشنامهها به صورت حضوری و در حین گفتگو و مصاحبه تکمیل شدهاند. از آن جایی که هنر فیروزهتراشی یکی از هنرهای شاخص خراسان رضوی و مشهد محسوب میشود، 10تَن از فیروزه تراشان نیز به عنوان بخشی از جامعه و نمونهی آماری مورد مصاحبه و نظرسنجی قرار گرفته اند.
در این پایاننامه هدف، بررسی وضعیت کنونی صنایعدستی مشهد، شناخت مشکلات پیشروی تولیدکنندگان و سپس ارائهی راهکارهایی برای حل آنها و افزایش رونق در بازار صنایعدستی است؛ این مقاله به طور اختصاصی، به بررسی مشکلات هنرمندان فیروزهتراش مشهد و پیشنهاد راهحل جهت رفع آن و بهبود وضع اقتصادی هنرمندان میپردازد. منبع اصلی برای اطلاعات این مقاله مصاحبه با فیروزهتراشان بازار رضا مشهد و نتایجِ ارائه شده به صورت کیفی است.
چون موضوع تحقیقِ اصلی مربوط به تمام رشتههای صنایعدستی است، در ابتدای این مقاله به طور خلاصه راجع به اهمیت صنایعدستی در فرهنگ و اقتصادِ کشور میپردازیم و در ادامه به طور مفصل راجع به فیروزه، مراحل استخراج و تراش، مشکلات هنرمندان فیروزهتراش، علل آن و راهحلهایی برای آنها خواهیم پرداخت.
-2ویژگیهای صنایع دستی
صنایع دستی یادگار نسلهای پیشین و عهدهدار انتقالِ سنتها، فرهنگ و اعتقادات گذشتگان به آیندگان است. این نقشِ بی-بدیل، صنایعدستی را از تمام انواع کالاهای دیگر متمایز ساخته و اهمیت فرهنگی آن را نمایان میسازد. از طرف دیگر صنایعدستی به علت دارا بودن ارزش هنری، باعث گسترش و تقویتِ روحیهی هنری در افراد جامعه شده و این خود باعث تسهیل روابط اجتماعی و کاهش آسیبهای اجتماعی میشود؛ زیرا که جامعهی هنرمند، کمتر به سوی ناهمگونیها و اختلافات اجتماعی سوق پیدا میکند. علاوه بر این صنایعدستی ویژگیهای اقتصادی منحصر به فردی دارد که در اقتصاد کشورهای جهان سوم، مخصوصا کشورهایی که به لحاظ تاریخ و تمدن پیشرو هستند، میتواند سهم بالایی در تولید ناخالص ملی داشته باشد. در این قسمت به اختصار به بیان ویژگیهای اقتصادی صنایع دستی میپردازیم.
با توجه به منابع علمی، میتوان ویژگیهای زیر را برای صنایع دستی برشمرد:
-1 توان اشتغالزایی بالا -2 بومی بودن نهادهای اولیه
