بخشی از مقاله
چکیده
بانگاهی به بافت تاریخی شهری ایران این نکته مشهوداست که اساس شکل گیری وحیات آن هابرپایه اصول خاص مرتبط با اقلیم شهروفرهنگ ایرانی بوده وکالبدآن هاکه درتداومی به صورتی هماهنگ ومنسجم درآمده است.لیکن شخصیّت وهویّت شهر ایرانی درمقطعی ازحیاتخودبراثرتحوّلاتی نتیجه تقلیدهای بی اندیشه ازمظاهر غربی والگوهای مدرن شهرسازی،که دربیش ترمواردباهویّت اصیل ایرانی ناسازگارهستند،کمرنگ شده است.دراین میان باوجوداینکه شهرگرگان،خانه های سنتی وشاخص بسیاری وجود داردکه باتوجه به ویژگیهای خاص اقلیمی وسازگاروهمساز بوده،لذا سعی برآن است باگشتی دربافت تاریخی گرگان شاهدخانه های فراوانی هستیم که ازلحاظ کالبدی حال وروزمناسبی ندارد.زمانی که چشم اندازی نگران کننده به درون این بازمانده های تاریخ پانهادیم وباچشم دل شروع به نگریستن می نماییم.بناهای تاریخی متنوعی که عمومادرمعرض تخریب ونابودی قرارگرفته اندوبایدبرای احیاءوحفظ آنهاکه ازعناصرشاخص وشکل دهندگی محلات تاریخی می باشند.تدبیری اندیشید.دراین میان،باوجود اینکه شهر گرگان،خانه های سنتی وشاخص بسیاری وجود داردکه باتوجه به ویژگیهای خاص اقلیمی سازگارو همسازبوده،لذاسعی برآن است دربافت تاریخی دراین منطقه دراین مقاصد قصدرابرآن داریم تابه بررسی اقلیمی شهرگرگان وشناخت راهکارهای طراحی کالبدی وراهکارهای معاصربارویکردی برمعماری همسازبا اقلیم درخانه های بافت قدیمی شهرارائه گردد.دراین تحقیق ابتدابه شرح معماری گرگان پرداخته می شودوسپس عرصه بندی درمعماری مسکونی بافت قدیم همسایگی جهت گیری وتناسب بناهای مسکونی عناصرکالبدی وکاربردآنها درمساکن قدیمی موردبررسی قرارخواهدگرفت.نهاتاًبراساسی شکل کلی پلان وحیاط مرکزی بانگاه گونه شناسی،دسته بندی والگوهای معماری آن مشخص شدکه میتوان درآینده باپژوهشهای تکمیلی،برای صیانت این روایتگران تاریخ برنامه ای تدوین نمودوازدرسهای قابل آموزش آنهابه رهیافتی راهبردی جهت دستیابی به الگوهای معماری پایدار رسید.خانه های تاریخی درشهرهای قدیمی،شیوه زندگی وتفکر انسانها رادر زمانهای مختلف به منصه ظهور میگذارند واگربه این میراث گرانبها ارج ننهیم درواقع هویت خودوشهرهایمان را ازدست داده ایم . این مقاله باروش توصیفی وتحلیلی ودربسترپژوهش های برداشت میدانی ازساکنان وبومیان محلی ومطالعات کتابخانه ای،بارجوع به اسنادومدارک موجود تلاشی در راستای شناخت و ویژگیهای تاریخی موردمطالعه وبیان وگونه هایی ازبناهاکه واجدارزش تاریخی می باشند شناسایی شد.
مقدمه
اصیل ترین و زیباترین نمونه های معماری بومی خانه ها هستندکه درارتباط باشرایط آب وهوایی منطقه،مصالح بوم آورد، شیوه های ساخت،سبک زندگی،سنت وفرهنگ هرمنطقه شکل گرفته اند - . - So¨zen,2007:1816خانه یکی ازمباحث مهم درمعماری مامی باشدکه کمتر به آن پرداخته شده است.نیاز به خانه به مفهوم واقعی در این زمان بسیار احساس میشود، ولی باید با شناخت معماری گذشته وتطبیق آن با معماری معاصر، این نیاز را به درستی برطرف نمود. محصول معماری گذشته درکنار هماهنگی با شرایط محیطی به دنبال حفظ آسایش کاربران و بیان کننده هویت جامعه بود، اما فرآیندهای تقلیدی طراحی ساختمانهای امروز بدون توجه به ارزشهای هویتی، فرهنگی،خاطرات فردی و جمعی و شیوه زندگی اصیل ساکنان، بحران هویت در خانه های معاصر را به همراه داشته است - Ahmad Aly,2011:511 - . یکی از مهم ترین مسائلی که در شهرهای ایران مورد بی توجهی قرار گرفته بحث احیا بافت تاریخی و واجد ارزش می باشد. جدایی بریدن از میراث گذشته شهر به بی هویتی و آشفتگی می انجامد و مقاومت در برابر الگوها وسبک های جدید زندگی شهری به انزوا و جدایی از تحولات جهانی منجر می شود.بنابراین وظیفه اصلی هر نوع برنامه ریزی توسعه فضایی،یافتن یافته راهکارهایی مناسب و تعادل بخشی میان ارزش های گذشته و نیازهای نوین شهرها و شهروندان است. - مهدی زاده،. - 1384 امروزه پدیده دوگانگی و سر درگمی میان هویت تاریخی و فرهنگی،از یک سو ورشدروز افزون تحولات اجتماعی و فضایی شهر نشینی جدید ازسوی دیگر،به یک مساله ملی و همگانی تبدیل شده است. شاید مناسب ترین راهکار در این زمینه توسل به رویکردتوسعه پایدار باشد.چرا که یکی ازمحورهای توسعه شهری پایدار،ایجاد پیوند و تعامل میان ارزش های تاریخی و فرهنگی شهربا توسعه کالبدی-فضایی آن است که در ایران هنوز جایگاه شایسته خودرا پیدا نکرده است. - همان -
شهرگرگان در میان دیگر شهرهای کشور ایران،از مکان هایی است که بناهای تاریخی وسنتی آن از تمام اقشار جامعه وبا کمترین تغییرات،باقی مانده است.خانه های قدیمی دربافت تاریخی شهرگرگان نمونه هایی از تلاش های موفق انسان برای خلق فضای زندگی با ایجاد آرامش وآسایش مادی و معنوی در میان شرایط اقلیمی معتدل و مرطوب می باشد.براین اساس امروزه بی توجهی به این خانه ها به حدی زیادشده است که اگرکمی دیگرتعلل کنیم به زودی تمام ارزش های فرهنگی، هویتی ومعماری آنها درپس ساخت وسازهای بی اصالت معاصر مدفون خواهد شد.آنچنان که دیگرنخواهیم توانست هیچ خاطره ی فردی وجمعی رادرفضامتراکم کرده و برای آیندگان به ارث گذاریم .تلاش برای شناسایی ویژگی ها والگوهای این بناها می تواند درکنار راهکارهای حفاظتی، احیاو مرمت، راهی برای حفظ این الگوهاو جلوگیری از فراموشی آنهادر اثر تخریب شود.بنابراین شناخت و دسته بندی الگوها وخصوصیات مفهومی معماری و عناصر شکل دهنده آن دربافت قدیم گرگان وبیان ویژگی های این عناصرازلحاظ معنایی وعملکردی هدف این پژوهش می باشد.دراین مسیر باتکیه براصول گونه شناسی که ازپایه ای ترین روش ها و فعالیت های کلیدی و راهگشا در علوم مختلف بخصوص درمرحله شناخت می باشد،استفاده شده است.برای نمونه خانه باقری،شیرنگی و...یکی از بناهای شاخص دربافت تاریخی گرگان که متعلق به دوره قاجار است ازنمونه های ارزشمند از معماری بومی مسکونی در این شهربه شمار می رود.این بنا درحد فاصل محلات نعلبندان و سرچشمه ودرحاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع شده است.این بنا که کشیدگی پلان شان شرقی غربی می باشد و نحوه قرارگیری اتاق های هر دو بنا به لحاظ مسائل اقلیمی و طبیعی شمالی جنوبی می باشد.در گذشته این بنا به واسطه ی انعطاف پذیری کالبد آن امکان تأمین شرایط آسایش اقلیمی میسر بوده است.اما درحال حاضر با تغییر کاربری این بنا،استفاده از این فضاهای آن درتمام طول سال،مقدور نیست. - اخوت:1385صص27تا48 - .شهرهای امروزی بامشکلات بسیارعدیده ای دست به گریبان اندکه ناشی ازمهاجرت های روزافزون ازشهرهایاروستاهای پیرامون،افزایش سطح خدمات ازنظرکمی وکیفی وتنوع درنیازهای شهروندان رخ می دهد. - فیض ساکت،چاپ اول،. - 1385کم
توجهی به سازمان فضایی بافت تاریخی شهرهادرتدوین برنامه های جامع وتفضیلی،ضعف دانش وآگاهی درباره ی ارزش های فرهنگی واقتصاد بافت های تاریخی،اصراربرحفاظت موزه ای،گرایش به تمرکزفعالیت های مهم وحیاتی شهردربافت جدید،تغییر ساختاروفضای محله های تاریخی متناسب باعرصه خدمات شهری،مهاجرت وجایگزینی اجتماعی دربافت تاریخی،همگی عوامل تهدید وتخریبی به شمارمی روندکه بافت تاریخی رابه خرابه هایی درمرکزوهسته شهرهاتبدیل می کنند.به طوری که شیوه مواجهه باهرکدام ازمشکلاتی که دراین گونه بافت ها به وجودمی آید،یکسان نیست. - کلانتری خلیل آبادودیگران،1385،ص - 90
اهداف تحقیق
شناسایی الگوهاوبیان ویژگی های عناصرشکل دهنده بافت تاریخی گرگان برای آیندگان وایجادتعادل ارزش هاونیازهای نوین شهرهای تاریخی. تعیین راهکارهای مناسب جهت تجدید حیات - کالبدی،کارکردی - مجموعه یا خانه های قدیمی دربافت تاریخی گرگان.
اهداف جزیی
تعیین نقش ساماندهی فضایی مجموعه تاریخی گرگان بر احیاء مجدد کالبد آن. بازگرداندن برخی از فعالیت ها ومشاغل سنتی که درگذشته در مجموعه جاری بوده است. شناخت مشکلات و تنگناها وپتانسیل های عملکردی بافت تاریخی شهرگرگان.
سوالات تحقیق
آیا نفوذ خدمات شهری و رفاهی درتشدید فرسودگی بافت تاریخی وسنتی شهرگرگان تاثیر گذار است؟
آیا عوامل مختلف اجتماعی و محیطی در تشدید فرسودگی بافت سنتی وتاریخی شهر گرگان تاثیر گذار است؟ آیا توجه به حق مرمت و حفاظت درحریم گذاری و ارزش گذاری بناها ومجموعه های تاریخی تابع چیست؟ چگونه می توان آثار و بافت های تاریخی ارزشمند شهرگرگان را برای آیندگان آن حفظ نمود؟
روش تحقیق
در این تحقیق ازلحاظ هدف ازنوع کاربردی -توسعه ای بوده وبه لحاظ روش شناسی از نوع توصیفی و تحلیلی و در بستر پژوهش های میدانی 1392-93 - - و مطالعات کتابخانه ای وبا رجوع به اسناد و مدارک موجود تلاش شده است تا با تحقیق های میدانی ازساکنان و بومیان محلی واسنادومطالعات محدودموجود،گامی درراستای شناخت مسکن سنتی برداشته شود. لذامی توان گفت درمرحله مبانی نظری وادبیات تحقیق از روش"توصیفی وتحلیلی" با ابزارگردآوری داده:مطالعات کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است و در بخش دیگر،با مطالعات میدانی به بررسی روش های ساخت خانه های سنتی درجهت توسعه پایدارسازی مسکن سازگاری این گونه مسکن بومی با اقلیم و طبیعت پیرامون مورد اشاره قرار گرفته است.
تعریف کلید واژه ها:اقلیم :
اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیردما،رطوبت،فشاراتمسفر،باد،بارش وسایرمشخصههای هواشناسی درمدت زمانینسبتاًطولانی نسبت داده میشود.درهواشناسیمعمولاًشرایط حال حاضرآب وهواموردبررسی قرارمیگیرد.در حالی که دراقلیمشناسی مشخصههای درازمدت آب وهواموردتوجهاست.ریشه کلمه آب وهواکه درزبان عربی اقلیم گفته می شودکلمه یونانی کلیما - - Climaاست که تقریبا"درتمام زبانهاازهمین ریشه اقتباس شده است.
