بخشی از مقاله
مقدمه
نقش بندرگاهها در پیشرفت حملونقل کشور برکسی پوشیده نیست و نقش بنادر در شبکه حملونقل بهمانند زنجیره اعصاب در بدن نقش حیاتی است و باید با مدیریت منابع و کوشش و تلاش بیشتر نقش آن را در همه ابعاد حملونقل چندوجهی را پررنگتر و برجستهتر کنیم. توسعه حملونقل همبستگی مستقیمی با پیشرفت بازرگانی کشورها دارد، حملونقل دریایی بهعنوان یکی از دیرینهترین انواع جابجایی کالا، روزبهروز جایگاه پررنگتری در الگوی کلان اقتصاد بینالملل و جهانیسازی یافته است ؟ بندرگاهها بهعنوان یکی از مراکز باارزش و مرکز ثقل تکاپوهای بازرگانی است که با تغییر کاربرد بنادر و تبدیل آنها از بارانداز و انبار نگهداری کالا به بازار کالا و جایگاههایی برای پردازش، فرآوری، تغییر، تبدیل، توزیع و ترانزیت کالا، فعالیت-های خدمات صنعتی و بازرگانی ارزشمندی برای بنادر و اقتصاد جهانی فراهم آورده .
با این دیدگاه، آن دسته از کشورهایی که موفق به هماهنگ کردن بنادر خود با روند نوین اقتصاد جهانی شدهاند و با سرمایهگذاری و مدیریت، بنادر را از حالت بارانداز خارج کرده و آن را به شکل بنگاه بازرگانی درآوردهاند از سود آن نیز در اقتصاد کشور خود بهرهمند شدهاند. - ESCAP, 2007 - به عبارتی به باور کارشناسان تغییر کاربردها و وظایف بنادر از بارانداز کالا به بازار کالا، یک رویکرد بازرگانی بوده و از سویی برای اقتصاد کشوری و منطقهای ایجاد منافع کرده و زمین بهبود و توسعه اقتصادی کشور را فراهم میکند پرداختن به گسترش خوشه صنعتی بندر بهاندازه توسعه خود بندر گرانمایه و حیاتی است. ازآنجاکه در نظام اقتصاد جهانی، بنادر بهترین محل برای دستیابی سریع و ارزان به منابع و نهادههای تولید و دسترسی بهینه به بازارهای مصرف به شمار میآیند،
صنایع مختلف بیشتر بخشهای تولیدی و تجاری خود را به پیرامون بندرها منتقل کرده و فعالیتهای اقتصادی خود را با اتکا به تواناییهای بندر همجوارشان بسط و توسعه میدهند. این تجمع جغرافیایی اغلب موجب تشکیل »خوشههای صنعتی1«میشود که خود یکی از پیشرانهای اصلی افزایش رقابتپذیری ملل است. در کشور ما که با افزون بر 5800 کیلومتر مرز آبی و بیشتر از 250 بندر کوچک و بزرگ در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا دارای وزن تاریخی و موقعیت راهبردی ویژهای است،بنادر اغلب با تأسیس مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد در پی جذب و جلب صنایع به مجاورت خود بودهاند و وجود شبکههای حملونقل و موقعیتهای اقتصادی و جغرافیایی یک منطقه و همچنین غنی بودن منابع اعم از انرژی و معدنی و دیگر منابع مادی و نیز منابع انسانی شرایطی را فراهم میسازد که خوشههای صنعتی در بنادر در راستای صنایع بندری و دریایی شکل گیرند
پیشینه داخلی و خارجی پژوهش
- میرحسینی, - 1389در پایاننامه خود با عنوان بررسی و تحلیل خوشههای صنعتی - بررسی موردی عملکرد خوشههای صنعتی شهرستان یزد - به نتایجی دستیافت که این پژوهش، نشان میدهد که خوشههای صنعتی با افزایش بهرهوری مبتنی بر محل استقرار شرکتها، با هدایت سریع و پیشرفت نوآوری و با ترغیب تشکیل کسبوکارهای نوین، رقابت را تحت تأثیر قرار میدهد. خوشههای صنعتی یکی از روشهای نوین تلفیق یافته از نظریههای گوناگون نظیر تئوری جغرافیای اقتصادی، اقتصاد منطقهای، نظام ملی نوآوری، نظریههای مربوط به دانش و انتقال آن و دیدگاه سرمایه اجتماعی و شبکههای اجتماعی است.
در تحقیق حاضر از دو روش نظامهای تولید محلی و استنباط کارشناسی برای شناسایی خوشههای صنعتی شهرستان یزد استفادهشده و همچنین فرضیههای تحقیق مورد آزمون قرارگرفته است. نتیجه استفاده از روش نظامهای تولید محلی این بود که شهرستان یزد در8 صنعت تولید منسوجات، محصولات لاستیکی و پلاستیکی، تولید ماشینآلات مولد و انتقال برق، تولید کاغذ و محصولات کاغذی، تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی، تولید ماشینآلات اداری و حسابگر و محاسباتی، تولید مبلمان و تولید فلزات اساسی دارای ویژگی اولیه خوشه صنعتی میباشد اما نتایج استفاده از روش استنباط کارشناسی در مورد هر خوشه صنعتی بیانگر وجود نقاط قوت و ضعف در مورد 6 محور مشتمل بر نیروی انسانی، شبکه تأمین مواد اولیه، تکنولوژی، شبکه دستیابی به بازار، مسائل مالی و هماهنگی در هر یک از خوشهها میباشد.
- توانگر, یونس وکیلالرعایا . احمد, - 1391 در پایاننامه خود با عنوان بررسی نقش توسعه خوشههای صنعتی بر فرآیند توسعه محصول جدید در خوشه قطعات خودروی سمنان - به نتایجی دستیافت که این تحقیق، نشان میدهد که بنگاههای کوچک و متوسط1 همواره با مشکلاتی ازجمله عدم بهرهگیری بهینه از عوامل تولید، پراکندگی تولیدات درون خوشه و کمبود تنوع تولید بهمنظور ایجاد مزیت رقابتی، مواجه بوده است. با توجه به اینکه در اکثر کشورهای جهان، بخش عمدهای از فعالیتهای اقتصادی در واحدهای صنعتی کوچک و متوسط انجام میشود، لذا ایجاد و بهبود همکاریهای شبکهای در قالب خوشههای صنعتی در این واحدها ازجمله راهکارهای مؤثر در انعطافپذیری تولیدات و افزایش توان رقابتی این شرکتها محسوب میشود.
این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی مبتنی بر همبستگی است، که نقش عوامل خوشههای صنعتی را بر فرآیند توسعهی محصول جدید صنعتی، در شرکتهای تولیدکنندگان قطعات خودروی استان سمنان موردبررسی قرار داده است. اطلاعات جمعآوریشده از 43 شرکت تولیدکننده قطعات خودرو با استفاده از آزمون آماری و همبستگی مورد تجزیهوتحلیل قرارگرفته است. نتایج بیانگر آن است که توسعه خوشههای صنعتی موجب همافزایی و توانمندسازی فعالیتهای درون خوشه در راستای توسعه محصول جدید است و بین توسعه خوشه صنعتی و عملکرد توسعه محصول صنعتی جدید همبستگی مثبت وجود دارد.
- رجب پور, - 1389 در پایاننامه خود با عنوان بررسی جایگاه خوشههای صنعتی بنگاههای کوچک و متوسط - - SMEs در فرایند توسعه صنعتی ایران مطالعه موردی: خوشه فرآوری سنگ تهران به نتایجی دستیافت که تحلیل کارایی بر اساس مدل الماس پورتر 2کارایی و مزیت رقابتی اندکی را برای بنگاههای خوشه فرآوری سنگ تهران نشان میدهد میتوان از آثار خوشهای شدن - تجمیع - بر وضعیت کارایی این بنگاهها نامبرده و درمجموع میتوان از وجود خوشهی اولیه در این حوزه خبر داد. درواقع با توجه به این نکته که اکثر بنگاههای این مجموعه بنگاههای کوچک و بسیار کوچک هستند که فاقد مزیت برای درونی کردن کارایی بوده و با ناکاراییهای بسیاری روبرو هستند، میتوان خوشهی اولیه بودن این مجموعه را موجب کاهش ناکارایی درونی این بنگاهها دانست.
همچنین به دلیل ناقص و اولیه بودن خوشه و عدم توانایی در به دست آوردن کارایی جمعی، ذرهای بودن - اتمی بودن - اندازه بنگاهها نسبت به حجم بازار، نامشخص و ناپایدار بودن روابط، باز بودن قابلیت ورود به خوشه - وجود شرط اجاره - یا در اینجا خرید - مکان بهعنوان تنها شرط برای ورود به خوشه - و ... میباید این خوشه را در دسته »تجمیع خالص« طبقهبندی کرد. همچنین نتایج این تحقیق بیانگر آن است که تلاش دولت برای تجمیع فعالان اصلی این مجموعه در سالهای گذشته از عوامل اصلی شکلگیری این خوشه بوده اما این تلاشها که عمدتاً بهصورت دستوری بوده بیشتر به تجمیع فیزیکی بنگاهها منجر شده و به آنچه میتوانیم از آن بانام تجمیع ماهیتی نام ببریم - تجمیعی که همراه با ایجاد پیوندهای درونی میان بنگاهها و موجب کارایی بیرونی و کارایی جمعی باشد - منجر نشده، درنتیجه دولت با کمک به ارتقاء کارایی جمعی در این خوشه میتواند بنگاههای آن را در دستیابی به مزیتهای خوشهای شدن و غلبه بر ناکارآمدیهای حاصل از مقیاس کوچک یاری رساند.
-5 - رحمانی, - 1393در مقاله خود تحت عنوان خوشههای صنعتی راهکاری مؤثر در ایجاد و توسعه فضای رقابت و افزایش توان صادرات - مورد کاوی:نگاهی به خوشههای صنعتی نساجی و پوشاک در کشور چین این مقاله از مقدمهای با عنوان خوشهبندی صنعتی شروع و به نتیجهای با عنوان افزایش قدرت رقابتپذیری و توان صادراتی انجامید. نتیجه اصلی مورد تأکید، توجه جدی و دقیق به امر خوشه سازی مخصوصاً با تکیهبر بهرهبرداری از انواع صرفههای ناشی از مقیاس و ایجاد فضای تولید رقابتی توأم با همکاری است که منجر به ایجاد مزیت رقابتی در تولید و توان صادراتی میگردد. لذا با توجه به ادبیات مطرحشده و نکات اخذشده از مورد کاوی میتوان به این نکات اشاره مؤکد نمود:
