بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بیش از90 درصد تجارت جهانی از طریق حمل و نقل دریایی صورت میگیرد. بنابراین بنادر نقشی کلیدی در تجارت جهانی دارند. با وجود پدیده جهانی شدن عملکرد مناسب در تخلیه و بارگیری و سرویس دهی باکیفیت به مشتریان به عنوان مزیت رقابتی هر بندر شناخته شده است. بنادرمهم کشور و در این بین، بندر بوشهر به دلیل مجاورت با استان های صنعتی کشور و نیز وجود منابع عظیم نفتی و گازی از اهمیت وافری برخوردار است.
بنابراین ضروری می باشد این بندر از شاخص عملیاتی مناسبی برخوردار باشد تا با سرعت بالا و کیفیت عالی به مشتریان خود سرویس دهی کند.این مقاله با استفاده از روش های کمی، کیفی و ابزارهای آن، عوامل موثر بر شاخص های عملیاتی بنادر را شناسایی و این عوامل را در بندر بوشهر مورد بررسی قرار دادند. نتایج مقاله نشان داده است که این بندر در برخی شاخص ها دارای ضعف اساسی می باشد. لذا محقق با استفاده از نتایج دیگر محققان و بررسی های میدانی خود راهکارهایی برای بهبود شاخص عملیاتی بندر بوشهر ارائه داده است.
مقدمه
در دنیای امروز، حمل و نقل، نقش انکارناپذیری در اقتصاد جهانی ایفا میکند به طوری که از آن به عنوان یکی از ارکان مهم جهانی شدن یاد میشود و حمل و نقل دریایی به عنوان مهمترین روش حمل و نقل، از جایگاه ویژهای برخوردار است. یکی از این پیشرفت های حمل ونقل دریایی در بخش خدمات بندری مربوط به عملکرد بندر در ارائه خدمات مناسب، سریع و کارا به کشتی می باشد. هر چه این عملکردها مطلوب تر باشد و شاخص های آن بهبود یابند مسلماً باعث جذب بیشتر خطوط کشتیرانی می شود که باعث رونق بندر و شهرهای همجوار آن و در سطح کلان، اقتصاد ملی میگردد.
مساله جذب کشتی های تجاری مساله ای فوق العاده مهم و با اهمیت است؛ زیرا عدم گرایش کشتی های تجاری جهت پهلوگیری در بنادر ایران باعث رکود در بنادر کشور شده و به دنبال آن بر اقتصاد ملی تاثیر منفی خواهد داشت.[2] بزرگترین سرمایه های یک سازمان،مشتریان آن ها می باشند. [3] آنچه امروز برای سازمان ها ارزش می آفریند " ایجاد رابطه مستمر با مشتری" است. بنابراین سازمان های موفق، سازمان هایی هستند که قادرند - - مشتریان تمام عمر - - برای خود ایجاد کنند.
اکنون بسیاری از سازمان ها با توجه به کیفیت محصول و ارائه خدمات به مشتریان رقابت می کنند، چرا که پیشرفت تکنولوژی انتظارات مشتریان را برای دریافت خدمات مناسب و بموقع افزایش داده و آنان چون گذشته دیگر حاضر به پذیرش هر نوع کالا یا خدمات نمی باشند. در بخش دریا و دریانوردی نیز مسئله ارائه خدمات با کیفیت بویژه در منطقه خلیج فارس و دریای عمان که قطب تجارت و نفت دنیاست بسیار حائض اهمیت می باشد. رقابت فشرده با بنادر مدرن خلیج فارس نظیر دبی و جبل علی وضعیت جذب و پهلوگیری تجاری را دشوارتر کرده است و از آنجایی که رونق بنادر تابع تجارت ماست بنابراین میزان رونق و شکوفایی تجارت بر میزان رونق و شکوفایی بنادر اثر می گذارد .[4]
با توجه به این موضوع میتوان فهمید که مشتریان و تجار به عنوان اصلی ترین سرمایه سازمان میتوانند در جذب کشتی های تجاری و به دنبال آن خطوط کشتیرانی نقش مهم و اساسی را ایفا کنند. در میان بنادر کشور، بندر بوشهر دارای موقعیت ژئواستراتژیکی منحصر به فردی است که پتانسیل جذب کالاها و خطوط کشتیرانی را دارد، آمار سازمان بنادر و دریانوردی نشان می دهد که این بندر از پتانسیل های خود نتوانسته بطور کامل بهره مند شود. یکی از این علل ، بحث شاخص های عملکردی این بندر می باشد که نسبت به دیگر بنادر کشور و رقیب حوزه خلیج فارس دچار کمبود می باشد.
پیشینه تحقیق
در دنیای حمل و نقل و بخصوص بنادر مسئله خسارت دیرکرد که به علت معطلی وسایط نقلیه باری نظیر کشتی در مقصد بوجود میآید. ولی زود انجامدهی کار تخلیه یا بارگیری نیز به دریافت پاداش1 منجر و کاملا رایج است. بنادر ایران در میان بنادر بسیاری از کشورهای نفت خیز منطقه به پرداخت ارقام نجومی دیرکرد شهرت داشته و در ایران در قبل از انقلاب اسلامی حدود یک میلیارد دلار بوده و پس از آن نیز کم و بیش پرداخت شده است.
لذا اگرچه تراکم کشتی هادر کشورهای در حال توسعه روشی مرسوم است ولی در بنادر پیشرفته مدیران با بهره گیری از سیستم های مدیریت آماری بیشتر به طراحی برنامه ها و کنترل شاخص ها مبادرت و خیلی کم به مسایل و فعالیت های روزانه می پردازند این شاخص های عملکردی و بهره وری در بنادر تجاری با هر واحد اندازه گیری عملیاتی و مالی، مدیران را قادر به تصمیم گیری در ضعف های عملیاتی و برنامه ریزی تخصیص تسهیلات و تجهیزات بندری مینماید.
>5@ طی تحقیقات انجام گرفته توسط محققین مشخص گردیده که خطوط کشتیرانی، بنادر را با توجه به عواملی از قبیل مکان بندر، در دسترس بودن اسکلههای بندر، توانایی بندر در حجم صادرات، واردات و ترانشیپ کالا- فاصلهی بین بندر مبدأ و بندر مقصد و نیز فاصله ی داخلی بین بندر مبدأ و مکان مبدأ برای صادرات >6@حقوق و عوارض بندر، میزان سرویسدهی بندر >7@اثربخشی بندر-روبناهای فنی و فیزیکی بندر [8]میزان در دسترس بودن بندر به پسکرانههای مناسب برای حمل ونقل داخلی[9] انتخاب میکنند.
از طرفی دیگر، طی تحقیقات انجام گرفته توسط محققین مشخص گردیده که متصدیان حمل، بنادر را با توجه به عواملی از قبیل فاصله ی بین مکان بندر با مکان صادر کننده و وارد کننده-تناوب در انتخاب و استفادهشدن توسط کشتیها و اثربخشی بندر [10] تعداد اشتباهات بندر در فقدان و گم شدن کالا، در دسترس بودن تجهیزات بندری- کیفیت خدمات و قیمت بندر- خدمات اطلاعاتی بندر و پذیرش انواع سایز کشتیها انتخاب میکنند. با توجه به اینکه هر بندر شرایط و نقاط ضعف و قوت خاص خود را دارد یافتن الگویی واحد برای اندازه گیری عملکرد بندر امری غیر ممکن بوده و ضروری است برای هر بندر به تنهایی نشانگرهایی خاص طراحی و بطور مستمر اندازه گیری و مقایسه گردد. به عبارت دیگر هر بندر تنها قابل مقایسه با خودش در زمان گذشته می باشد.
[11] علیرغم این موضوع بدلیل پدیده جهانی شدن و تغییر الگوی تجارت در دهه های اخیر بسیاری از خدمات و محصولات دقیقا مشابه با یکدیگر در دنیا ارائه گردیده که می توان نتیجه گرفت که امکان مقایسه ترمینالها با کارکرد مشابه در جهان تا حدودی فراهم امده است که آن هم تنها از راه مقایسه شاخص های بندری امکان پذیر خواهد بود .[12]از جمله تحقیقات صورت گرفته درخصوص کاهش زمان سرویس دهی در بنادر فله در ایران می توان به تحقیقات زیر اشاره کرد: حق شناس و شریعت - 1377 - با بررسی آمارهای بدست آمده از بندر نوشهر روند تخلیه و بارگیری در این بندر را مورد بررسی قرار داده و یکی از بارزترین نقاط ضعف این فرایند یعنی افزایش زمان سرویس دهی در این بندر را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند.
آنها چهار عامل اصلی افزایش واردات غیر نفتی، کمبود وسائل حمل و نقل داخلی و تجهیزات تخلیه و بارگیری در بندر، کمبود تعداد کامیون های حمل یکسره و کمبود مساحت انبارهای موجود در این بندر را سبب افزایش زمان سرویس دهی در این بندر بیان کردند. امامی آرندی - 1376 - در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با استفاده از تئوری صف و شبیه سازی کامپیوتری، مهم ترین علل توقف و یا کندی عملیات و بطو کلی معطلی کشتی ها در اسکله فله بندر شهید رجایی را مورد بررسی قرار داد و چهار عامل عدم آمادگی صاحبان کالا جهت تخلیه، عدم تامین کامیون یا واگن جهت حمل محموله، خرابی تجهیزات تخلیه و مسائل اداری را علل اصلی کندی این عملیات معرفی کرد.
به منظور ارزیابی عملکرد بنادر و اندازه گیری شاخصهای بهره وری اختصاصی آنها نحوه محاسبه شاخص های عملکردی و بهره وری با توجه به مطالعات انجام شده توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد 2 ارائه گردیده است که می تواند برای انجام رویه واحد در ارزیابی و مقایسه بهره وری و عملکرد بنادر کشور و برنامه ریزی استراتژیک مورد استفاده قرار گیرد. البته مجموعه شاخص های عمومی بهرهوری مانند شاخص های مربوط به بهرهوری نیروی کار، بهرهوری سرمایه و بهرهوری کل عوامل به صورت جداگانه طی سال های گذشته اندازه گیری و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
عملیاتی که در یک بندر رخ می دهد عبارتست از :[13]
✓ عملیات کشتی
✓ عملیات انتقال
✓ انبارداری
✓ عملیات درب خروج
مهمترین فاکتورهای فیزیکی محدودکننده عملکرد بنادر عبارتند از - معاونت طرح و توسعه اداره کل بنادر و دریانوردی استان بوشهر، : - 1392
✓ تعداداسکله ها
✓ حجم انبارها
✓ ظرفیت عملیاتی
عملکرد بنادر به پارامترهای مختلفی بستگی داشته اما در هر حال ارزیابی عملکرد بندر بایستی از طریق اندازه گیری شاخص های زیر انجام گیرد :[14]
✓ مدت زمان توقف کشتی در بندر
✓ کیفیت بارگیری و تخلیه
✓ کیفیت خدمات ارائه شده به وسایل حمل و نقل زمینی
