بخشی از مقاله
چکیده
این رساله درصدد است که چالشها و فرصتهای موجود در فرآیند بهبود در زمینه عملیات بندری بندر آبادان را از منظر مدیریتی و ستادی شناسایی کند - و نه از وجه عملیاتی با بررسی معیارها و شاخصهای کیفی که بر عملکرد انسانی مؤثر است؛ چرا که بنادر همواره با تغییر مواجه هستند و با سایر بنادر جهان مقایسه میشوند و میبایستی همگام با آنها توسعه یافته و در رقابت باشند. بخش عمده این بهبود و توسعه به عاملهای انسانی و مدیریتی وابسته است. برای این هدف، پرسشنامهای تهیه و در اختیار متخصصان و کارشناسان بندری و دانشگاهیان مرتبط با علوم بندری و دریایی قرار داده شده است.
نتایج حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرمافزار SPSS تحلیل و بررسی شدهاند. چالشها و فرصتها با توجه به ذهنیت و نظرات کارشناسان طبقه-بندی و بیان میشود. این پژوهش افق روشنی در زمینه بهبود عملکرد بندر به مدیران بندر و نیز محققان و اندیشمندانی که مایل به انجام پژوهش در زمینههای مشابه هستند را نشان میدهد. همچنین این پژوهش میتواند الگویی برای بهبود عملیات بندری بندر آبادان و نیز سایر بنادر ایران در فرآیند توسعه و بهبود باشد.
-1 مقدمه
در عصر جهانیسازی که فواصل به طور مجازی ناچیز شدهاند، بنادر همواره نقش استراتژیکی در توسعه داخلی و بینالمللی تجارت یک کشور، خواه توسعه یافته یا در حال توسعه، داشته و نقش فعالی در تداوم رشد اقتصادی دارند. در دنیای مدرن عامل تکنولوژی در بنادر نه تنها به عنوان یک صنعت در حمل و نقل بلکه در تمام مدیریت زنجیره تأمین حضور دارد؛ از این روست که بندر مفهومی فراتر از اسکله دارد.
بنابراین یک بندر پس از آن که برنامهریزی شد بایستی به عنوان یک صنعت شناخته شود. برنامهریزی یک بندر نبایدصرفاً با عرضه و تقاضای توان عملیاتی صورت گیرد، بلکه همه ابعاد چارچوب سازمانی، بکارگیری فنآوری، استراتژی بازاریابی و تحلیل اثر اقتصادی نهایی را برای توسعه و اجرای یک پروژه باید دربر گیرد . - 10 - آن دسته از کشورهایی که موفق به هماهنگ کردن بنادر خود با روند جدید اقتصاد جهانی شدهاند و با سرمایهگذاری و مدیریت، بنادر را از حالت بارانداز خارج کرده و آن را به شکل بنگاه اقتصادی درآوردهاند، از منافع آن نیز در اقتصاد کشور خود بهرهمند شدهاند . - 11 -
بندر آبادان در طول رودخانه اروند واقع شده است. شهرستان آبادان دارای بیش از 40 اسکله تجاری، نفتی و صیادی است که هم اکنون فعالیتهای تجاری و صادرات و وارداتی از این منطقه انجام میپذیرد و هزاران شناور تجاری، نفتی و صیادی در این منطقه در حال حمل و نقل کالاهای مختلف هستند. از این رو هم به لحاظ سابقه تجاری منطقه و هم به جهت دسترسی منطقه به امکانات پیشرفته زیربنایی و نزدیکی منطقه به بازارهای خلیج فارس از موقعیت رشد قابل ملاحظهای برخوردار است . - 4 - هم به طور استدلالی و هم مفهومی، شناخت عناصر چارچوبی که روش کاربردی و معنیدار تفکر راجع به جذب فرصتها و بهرهوری از آنها را ارائه میدهد، ضروری است . - 12 -
-2 ادبیات نظری پژوهش
طی سالیان، بنادر تحت تأثیر تجارت جهانی و صنعت کشتیرانی در زمینههای مالکیت، تکنولوژی و خدمات ارائه شده قرار گرفتهاند. سیر تکاملی بنادر با اصلاح و بهبود مالکیت بندر، مدیریت بندر، و الگوهای ساختاری و عملیاتی و با تغییرات ریشهای در نیازمندی و آموزش نیروی کار و احتیاجات تولید در نوسان بوده است . - 8 - علاوه بر ساختار بندر، نقش اقتصادی آن نیز بسیار حائز اهمیت است. با افزایش استخدام و درآمد کارگران، عایدی کسب و کار و مالیاتها در منطقه، یک بندر به عنوان نیرو محرکه توسعه اقتصادی منطقهای خواهد بود.
این مزایا در ساخت و ساز - یا گسترش - و عملیات بندر رخ میدهد. مشاغل، درآمد کارگران، عایدیهای کسب و کار، و درآمدهای مالیاتی که بواسطه عملیات و ساخت و ساز بندر ایجاد شدهاند منافع مستقیم بندر را نشان میدهد که در صورت عدم وجود بندر وجود خارجی نداشتند. مصرف عایدیهای حاصل از مشاغل مستقیم در بازارهای دیگر که خود منجر به ایجاد منافع اقتصادی در بنگاه های دیگر میشود، منافع ثانویه یا غیر مستقیم اقتصاد بنادر را ایجاد مینماید که در نهایت این اثر غیر مستقیم اقتصادی منجر به رونق اقتصاد منطقه میشود . - 13 -
یک بندر تحت هر یک از عنوانهای مکان تخلیه و بارگیری کالا و بندرگاه ایمن برای کشتیها؛ پیوند حمل و نقل و تجارت؛ مرکز هاب هوایی، زمینی و دریایی، ایستگاه سوخترسانی نفت و سوخت دیزل، و مناطق صنعتی، اقتصادی و بازرگانی همراه با همه بانکها، کارگزاریها و مأموران، خدمات ارائه میدهد . - 8 - با تنظیم اولویتها برای عوامل در سطحی معین، میتوان دریافت که تا چه اندازه عوامل در یک سطح به سوددهی بیشتر و افزایش عملکرد سازمان کمک مینمایند.
میزان رشد بهرهوری ترمینال کانتینری ناشی از رشد عملیات تخلیه و بارگیری است. تجهیزات و امکانات عامل تعیین کننده در عملکرد تخلیه و بارگیری ترمینال کانتینری است. رشد بهره-وری و نیز رشد عملیات در ترمینال کانتینری ناشی از کار مدیریتی و بهبود در اداره امور و روشها میباشد . - 7 - عوامل زیادی اعم از عوامل داخلی و خارجی میتوانند به صورت مثبت یا منفی بر فعالیتهای یک پایانه کانتینری مؤثر باشند.
عامل تجهیزات از لحاظ اهمیت بر سایر عوامل ارجحیت دارد. احداث پایانه کانتینری، محوطه کانتینری، نیروی انسانی متخصص و قوانین و مقررات به ترتیب در رتبههای بعدی قرار میگیرند . - 3 - از راههای نزدیک شدن به بهینگی در فعالیتهای بنادر و تجارت دریایی، استفاده بهینه از تجهیزات به منظور سرعت بخشیدن به فرآیند عملیات میباشد . - 9 - کیفیت آموزش به منظور بهبود سطح عملکرد افراد شاغل از جمله مهمترین چشماندازهای مدیریتی یک سازمان به شمار میآید.
برنامهریزیها در اثربخشی روش آموزش کارشناسان عملیات بندری، در ارتقاء مدیریت اجرایی بنادر تأثیرگذار است و در کاهش چالشهای مدیریتی بنادر نیز مؤثر میباشد. . - 5 - با توجه به مطالعاتی که در بالا مرور شد و مؤلفههایی که محققان پیشین بر آنها تمرکز کردهاند در این پژوهش جهت طراحی مدل نظری 6 مؤلفه از این میان انتخاب شده است، پژوهشگران پیشین در مطالعاتی که انجام دادهاند این شاخصها را برای متغیر بندر در نظر گرفته و بررسی کردهاند؛ این مؤلفهها به شرح زیر بوده و در مدل نظری در ادامه آمدهاند.
-3 روششناسی پژوهش
شیوه اجرای یک پژوهش ارتباط زیادی با ماهیت موضوع، نوع پژوهش و همچنین متغیرهای پژوهش دارد. روشها در واقع ابزار دستیابی به حقیقت هستند. ابزار سنجش و اندازهگیری وسایلی هستند که محقق به کمک آنها میتواند متغیرها را اندازهگیری و اطلاعات مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل و بررسی پدیده مورد مطالعه، و نهاتاًی کشف حقیقت گردآوری نماید . - 1 - روش کیو - Q - برای مشخص نمودن مجموعهای از اندیشههای فلسفی، روانشناختی، علوم سیاسی و ارتباطات که به پژوهش در مورد فرد معطوف است، ابداع شده است. با بهرهگیری از روش کیو میتوان اطلاعات مورد نیاز را از مسئولان، متخصصان و نخبگان جامعه به دست آورد . - 6 -
روششناسی کیو، فنی است که پژوهشگر را قادر میسازد تا اولا عقاید و ادراکات فردی را شناسایی و طبقهبندی کند و ثانیا به دسته بندی گروه های افراد بر اساس ادراکاتشان بپردازد . برای استفاده از روششناسی کیو در این پژوهش ابتدا پس از تعیین موضوع، فضای گفتمان، یعنی هر آنچه درباره موضوع پژوهش وجود دارد، گردآوری میشود.
سپس، نمونه انتخابی بایستی قادر به انعکاس فضای نمونه باشد. از اینرو، انتخاب مشارکتکنندگان برای شناسایی ذهنیتهای مختلف، باید به گونهای آشکارگر ذهنیتهای مختلف افراد باشد. بنابراین، پس از آنکه تمام ماده - سؤال - ها بر روی کارت - پرسشنامه - ها نوشته شد، مشارکتکنندگان محتوای کارتها را با یکدیگر مقایسه کرده و برای هر کارت درجه مناسب از طیف را تعیین مینمایند.
پس از مرتبسازی دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS، دادهها وارد رایانه شده تا تحلیل آماری آنها فراهم گردد. تحلیل آماری دادهها با روش تحلیل عاملی صورت میگیرد. پس از پایان تحلیل عاملی یعنی استخراج و چرخش عاملها و بهدست آوردن بارهای عاملی معنادار و عاملهای مهم، بایستی به تفسیر دقیق عاملها یا شناسایی ذهنیتها پرداخت . - 2 - در اینپژوهش منحصراً به مطالعه بندر آبادان پرداخته میشود. از این رو جامعه آماری این پژوهش متخصصان، خبرگان، ذینفعان و کارشناسان امور بندری و حمل و نقل در بندر آبادان و نیز اساتید و مطلعان دانشگاهی در زمینه علوم دریایی و بندری میباشند.
تعداد 30 عبارت - یا سؤال - تهیه شده است که هر شرکتکننده راجع به هر 30 عبارت میبایستی دستهبندی کیو را انجام دهد. هر شرکتکننده باید هر کارت کیو که نشاندهنده یک عبارت است را با توجه به ذهنیت شخصی خودش بین امتیازات +3 به معنی موافقت کامل - ارجحیت کامل - و -3 به معنی مخالفت کامل - عدم ارجحیت کامل - قرار دهد. تعداد 68 شرکتکننده در نظر گرفته شده بود که از این شمار، تعداد 61 پرسشنامه قابل قبول دریافت شد.
