بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت تکنولوژی و هجوم مردم به شهرهای بزرگ، تراکم جمعیت در شهرها روز به روز بیشتر شده از وسعت حیاطها کاسته، خیابانها تنگتر شده و محیطی خفقان آور به وجود آورده است. در نتیجه فشارهای روحی افزایش یافته و اختلالات روانی شدت گرفته، که این امر باعث کاهش کیفیت زندگی شهری میشود. این مقاله نقش پارکهای شهری در کیفیت زندگی و میزان رضایتمندی شهروندان از این فضاها را مورد سنجش قرار داده و در پی این است که کیفیت محیط تا چه میزان در جذب و حضور افراد در این فضاها میتواند موثر باشد.
در این پژوهش بیشتر نشانههای ادراکی-روانی مانند - قرار گیری عناصر داخلی، تمیزی و نظافت، کیفیت و کمیت فضا، امکانات و روشنایی - مورد بررسی قرار گرفت. برای سنجش متغیرها از نرم افزار spss ، آزمونهای تحلیل رگرسیون و ANOVA استفاده شده، نتایج حاصله بیانگر این است که کیفیت محیط یکی از عوامل اثر گذار بر جذب و حضور مردم در پارکها می باشد. و بین کیفیت محیط و کیفیت زندگی رابطه معناداری وجود دارد. در بین معیارهای نظافت ، آرامش و روشنایی، اکثر شهروندان از نظافت و آرامش در پارک های منطقه رضایت دارند. در رابطه با معیار روشنایی حدود 30 درصد شهروندان رضایت داشتند و اکثر شهروندان از روشنایی پارک ها به خصوص درساعات شب ناراضی بودند.
مقدمه و هدف
رشد سریع شهرها را میتوان از بزرگ ترین تهدید کننده های فضاهای شهری برشمرد، که تاثیرات آن به ساکنان شهرها یعنی انسان ها منتقل خواهد شد و تاثیری بس فزاینده بر روح و جسم انسان شهری باقی خواهد گذاشت. گسترش دامنهی تمدن انسانی و حاکمیت صنعت، بر اساس تکنولوژی جدید و گرایش به سوی زندگی ماشینی، همگام با اثرات تخریبی و تباهی منابع طبیعی و پوششهای گیاهی، تبدیل اراضی مصنوعی و باغات به تشکیلات ساختمانی در کنار افزایش رشد بی رویه جمعیت در شهرها و آلودگی های محیط زیست نه تنها تعادل سیستم اکولوژیکی و توان بهزیستی را بر هم زده است بلکه شرایط دشواری را نیز برای زندگی انسان ها فراهم کرده است.
در بین هیاهوی شهرها فضا های سبز به عنوان نماد هایی از طبیعت میتوانند آرامش را برای انسان به همراه داشته باشند. از این فضاها میتوان برای تنش زدایی و ایجاد آرامش روحی و جسمی در محیطهای شهری استفاده کرد. لذا توجه به این فضاها و افزایش کیفیت ظاهری محیط می تواند نقش بسزایی در تجمع مردم در این فضاها در نتیجه افزایش کیفیت زندگی شهری شود.
میتوان گفت که پارکهای شهری باعث افزایش جذابیت شهر، ارزش گردشگری و در نتیجه درآمد می شود. بنابراین ارتقاء کیفیت ظاهری محیط می تواند تجربه ای امید بخش برای مشارکت های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیباشناسی در محیط شهری به وجود آورد. این پژوهش به ارزیابی نقش پارک های شهری و میزان رضایتمندی شهروندان منطقه از این فضاها پرداخته و در پی این است که نقش پارکها را در کیفیت زندگی شهروندان مورد سنجش قرار دهد.
مبانی نظری و پیشینه
محیط نقش تعیین کنندهای در رفتار، ادراک و احساس انسان دارد. محیط در چنین دیدگاهیعمدتاً بر معنای شرایط اقلیمی و جغرافیایی است
فضای شهری1 مستلزم وجود مکانهای مناسب بر ویژگی های زیباشناختی برای استراحت، قدم زدن و تجمع است و هر شهر به فضاهای مناسبی برای گسترش تواناییهای فکری و روحی مردم نیاز دارد
از آنجا که میدانیم پارکها و فضای سبز شهری به عنوان فضاهایی برای آرامش و آسایش شهروندان محسوب میشوند و خانوادهها و افراد برای خارج شدن از قید و بندهای زندگی به این مکانها مراجعه میکنند، اما چطور میتوان یک فضای مناسب و بدون هیچ دغدغه خاطر و فضایی خالی از آسیب های اجتماعی فراهم کرد؟ یعنی ایجاد امنیت و آسایش یکی از فاکتورهای مهم در جذب شهروندان به پارکها خواهد بود. چرا که خانواده ها و افراد بدون ایجاد این احساس نمیتوانند به این فضا برسند
معمولاً طراحان نیازهای روحی و جسمی و اجتماعی سنین مختلف مردم هر منطقه را در نظرگرفته و مطابق این احتیاجات پارکها را طراحی میکنند. احتیاجات روانی افراد از محیط زیست، به متغیرهای گوناگونی از قبیل سن، طبقه اجتماعی، فرهنگ، تجربیات گذشته، و روش زندگی روزانه مردم بستگی دارد .شهروندان همگی علاقمندند در اماکن مطبوعی که به فضاها و مناظر خوشایند دسترسی دارند زندگی کنند
عامل زیبایی از جمله عواملی است که در جذب مردم به فضاهای سبز شهری نقش موثری دارد، ایجاد دید و منظر زیبا و امکان لذت بردن از آن از جمله جنبه های طراحی یک فضای شهری موفق است
میزان تاثیر روانشناختی و اجتماعی فضاهای سبز شهری برکیفیت زندگی شهروندان به یکی از مباحث مهم و کاربردی در دیگر کشورها تبدیل شده، به طوری که هر ساله مساحت زیادی از زمینهای شهری آنها به این کاربری بسیار مهم اختصاص داده می شود - شاهرودیان،. - 14 :1383 بنابراین امروزه میتوان فضاهای سبز شهری در کشورهای مختلف را به عنوان یکی از موضوعات اصلی درتکامل و پویایی اجتماعی و روانشناختی شهروندان در قرن حاضر بازشناخت.
مفهوم کیفیت زندگی شهری، اصلاح و تکمیل مفهوم توسعه از توسعه صرف کمی، به توسعه پایدار شهری بوده است
شاخص های کیفیت زندگی عبارتند از: الف؛ کیفیت محیط فیزیکی ب؛ کیفیت محیط اجتماعی ج؛ کیفیت محیط اقتصادی د؛ کیفیت حمل و نقل و ارتباطات که از بین این شاخص ها، کیفیت محیط فیزیکی شامل: ترتیب ساختمان ها، نوع مسکن، مناطق سبز،مناطق تفریحی، خدمات و زیر ساخت های شهری است
بنابر موارد گفته شده این فضاها هم از دیدگاه تامین نیازهای زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تامین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد. یکی از ویژگیهای فضای شهری موفق و از شاخصهای کیفیت زندگی آسایش و منظر است که شامل برداشت در مورد ایمنی، پاکیزگی و در دسترس بودن مکان برای نشستن، همچنین تسهیلات و خدمات فضایی راحت جهت استفاده مردم و وجود عناصری چون نیمکت ها، لبهها، کیوسک های چند منظوره، سطل زباله، سرویسها، نور پردازی موثر، نشانهگذاری و تعریف مسیرها و ورودیها است که باعث رضایتمندی شهروندان میشود چرا که تنها بیرون آوردن مردم از خانه کافی نیست بلکه نگه داشتن آنها بیرون خانه نیز حائز اهمیت است
صالحی فرد و همکارانش - - 1389 در پژوهشی تحت عنوان تحلیلی بر ابعاد اجتماعی فضاهای سبز شهری با تاکید بر دیدگاه شهروندان در شهر مشهد، آثار فرهنگی و اجتماعی فضاهای سبز شهری بالاخص پارکها را از ابعاد و زوایای گوناگون مورد بررسی و کنکاش قرار دادهاند. نتایج حاصله مبین آن است که آثار اجتماعی و فرهنگی فضاهای سبز علاوه بر کارکردهای مطلوب دارای تبعات نامطلوب بسیاری نیز است.
رسول قربانی و راضیه تیموری - 1389 - در پژوهشی با عنوان تحلیلی بر نقش پارکهای شهری در ارتقاء کیفیت زندگی شهری با استفاده از الگوی seeking Escaping در شهر تبریز به بررسی تاثیرات روانی- اجتماعی پارک های شهری در بهبود کیفیت زندگی شهروندان از طریق بررسی عوامل جاذبه پارک ها، در پوشش دادن عوامل دافعه ای محل سکونت آنان پرداخته اند.
صالحی فرد - 1381 - در بررسی و تحلیل چالش ها در تنگناهای مدیریت فضای سبز در کلانشهرهای کشور - مطالعه موردی شهر مشهد - تاکید می کند که یکی از مهمترین سازوکارهای موفقیت مدیریت فضای سبز شهری ارتقاء بهره وری اجتماعی و امنیت فضاهای سبز شهری است.
هرمزی و همکارانش - 1393 - در مقاله ای با عنوان بررسی رضایت شهروندان از پارک ها و فضای سبز شهری - مطالعه موردی دو پارک در بندر عباس - میزان رضایتمندی شهروندان را مورد سنجش قرار داده و به محدودیت هایی که در پارکها وجود دارد و باعث عدم رضایت شهروندان هستند اشاره کرده اند.
