بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این پژوهش تحلیل پایداری مجمع نفتی اوپک، بر مبنای رویکرد نسبت صیانت دانیلسن و تأثیر تحریم های اقتصادی ایران می باشد. به این منظور از دو مفهوم نسبت صیانت ذخایر نفت خام و نسبت صیانت ظرفیت تولید نفت خام درچارچوب مدل دانیلسن جهت بررسی پایداری اوپک استفاده شده است. ارتباط بین نسبت های صیانت و متغیرهایی همچون، جمعیت، ذخایر نفت خام ،تولید ناخالص داخلی، تولید و ظرفیت های تولیدی نفت خام تمامی اعضاء اوپک مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .تحریم های ایران به عنوان عامل مهم تأثیرگذار بر میزان نسبت های صیانت و در کل پایداری اوپک وارد مدل شده است. دوره زمانی پژوهش از سال 2000 تا 2014 میلادی انتخاب شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد طی دوره مورد بررسی، ارتباط معنادار و منفی میان جمعیت و نسبت های صیانت برقرار است. بین ذخایر نفت خام و نسبت صیانت رابطه معنادار ومثبت وجود دارد. کشورهای غنی نفتی به دلیل دارا بودن ذخایر نفتی زیاد، تمایل کمتر به برداشت سریع از ذخایر نفتی از خود نشان می دهند. میان تحریم های اقتصادی ایران و نسبت صیانت رابطه معنادار و مثبت وجود دارد. به دلیل اعمال تحریم ها بر علیه ایران، توان تولیدی نفت خام ایران کاهش یافته در نتیجه نسبت های صیانت و حفظ ذخایر درمورد ایران افزایش یافته است. بنا به نتایج کلی این پژوهش دلایلی مبنی بر فروپاشی اوپک طی دوره زمانی مورد بررسی یافت نشد. درنتیجه این پژوهش اوپک کماکان یک سازمان پایدارمحسوب می گردد.
-1مقدمه
امروزه کمتر کسی است که اهمیّت استراتژیک منابع و ذخایر نفتی را درک ننماید. در عصر حاضر با پیشرفت های عظیم تکنولوژیکی و صنعتی صورت گرفته در بخش های مختلف به خصوص در بخش انرژی های نو، هنوز رقیب بالفعل و موثری در کوتاه مدت برای نفت یافت نشده است. کشورهای دارای ذخایر نفتی در جهان به دو دسته مهم کشورهای عضو اوپک و کشورهای غیراوپک1 تقسیم میگردند. امروزه به دلیل حساسیتهای بالای سیاسی و اقتصادی بر موضوع نفت و قیمتهای جهانی، توجهّات بیشتری به عملکردو فعالیّتهای نفتی هر دو گروه شده است. سازمان کشورهای صادر کنندهی نفت خام - اوپک - ، سازمانی است که از منظر سیاسی جزء مهمّترین سازمان ها در قرنحاضر محسوب می شود. 12 کشور اوپک شامل الجزایر، آنگولا، اکوادور، جمهوری اسلامی ایران، عراق ،کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ونزوئلا بوده که برحسب میزان ذخایر نفتی، ظرفیت تولید نفت خام و درآمد سرانه تفاوتهای چشمگیری با یکدیگر دارند.
اوپک مجموعهای از کشورهای وابسته به هم و سازماندهی شده با هدفی روشن جهت حفظ قیمتهای نفت در سطحی بالاتر از سطح رقابتی میباشد. آنچه که در نظام مدیریتی اوپک حائز اهمیّت فراوانی است پایبندی کشورهای عضو به قوانین سازمان، نظام سهمیهبندی و عمل به آن با وجود برخی تغییرات درروش های کاری اوپک استتخطّی.2 و تبانی3 کشورهای عضو به دلایل گوناگون همچون کسب درآمدهای بالاتر در کوتاهمدت و یا پیش دستی در تولید مازاد بر سهمیّه جهت سود بیشتر، باعث کاهش قیمت کارتل اوپک شده و سود نسبی کل اعضاء کاهش مییابد. - لیارد و والترز، . - 1388 اینکه یک کشور دست به تخطی نزده و از ظرفیت مازاد خود چشمپوشی نماید میتواند به دلیل مسأله تنزیل آتی و کسب درآمد بالاتر در آینده براساس قاعده هوتلینگ4 بوده و یا رفتاری اخلاقی جهت حفظ قیمت کارتل و منافع بلند مدت ناشی از همکاری باشد. عمل این کشورها به نوعی فداکاری5 نامیده شده که براساس انتظارات قیمتی آتی و یا به دلیل دریافت سهمیه بالاتر در دورههای تولیدی بعدی صورت می گیرد. برآیند کنش و واکنشهای اعضاء کارتل نفتی اوپک در بلندمدت نقش بسیار مهمی جهت پایداری یا فروپاشی اوپک دارد. اینکه اعضاء طی فعالیت های توسعهای کشور خود یا طی سودجویی در پی افزایش تولید و استخراج بیشتر از ذخایر قابل برداشت چگونه میتوانند بر پایدارای و دوام اوپک تأثیرگذار باشند موضوعی است که در پی پاسخ به آن هستیم. چه متغیر هایی می توانند بر پایداری اوپک تاثیر گذار باشند؟ و آیا ویژگی های ساختاری و رفتار تولیدی اعضاء می تواند تاثیر معنا داری بر فرآیند پایداری یا فروپاشی تدریجی اوپک داشته باشد؟ و این موضوع که آیا اوپک پایدار خواهد بود و یا رفته رفته رو به زوال است؟ بحثی است که برای تولیدکنندگان ومصرف کنندگان جهانی و منطقه ای از درجه اهمیّت بالایی برخوردار است. ایران نیز به دلایل متعدّد اقتصادی و سیاسی حاکم در منطقه، دارا بودن رتبه دوم تولید نفت خام در میان اعضاء اوپک، حساسیت بالای تأثیر میزان درآمدهای نفتی بر بودجه دولت و فعالیتهای توسعهای و عمرانی و قرار گرفتن در کانون توجهات بینالمللی فارغ از این بحث نمیباشد. جهت رسیدن به تحلیل درستی از پایداری اوپک و تجزیه و تحلیل تاثیر رفتار تولیدی اعضاء بر اوپک بررسی ویژگی های کشور های عضو از منظر میزان ذخایر نفتی ، جمعیت ، و تولید ناخالص داخلی ضروری به نظر می رسد. لذا میتوان با بررسی تأثیر رفتار کشورهای عضو اوپک، تداوم پایداری یا فروپاشی آتی اوپک را جهت ایجاد بینشی عمیقتر در فرآیند تصمیمات آتی اوپک و ایران در سطح بینالمللی سنجید.
مطالعات صورت گرفته در بحث پایداری اوپک و عوامل موثر برنرخ های صیانت در سطح خارجی و داخلی اندک می باشند.دربین مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در زمینه های اوپک از یک سو پژوهشی که به تحلیل پایداری مجمع نفتی اوپک بر اساس رهیافت نسبت صیانت طی دوره پس از 2000میلادی پرداخته باشد یافت نمی شود واز سوی دیگرهیچ یک از مطالعات موجود تاثیر تحریم های اقتصادی ایران در خلال این دوره را بروضیت پایداری اوپک ارزیابی و تحلیل ننموده اند.این در حالی است که با توجه به اهمیت بازار نفت برای کشورمان انتظار می رود مطالعات جدی بیشتری در این حوزه به صورت مداوم صورت گیرد.
-2 مبانی نظری
-1-2چارچوب نظری پایداری کارتل تئوری رفتار کارتل فرضنمایدمی که موجودیت اولیه کارتل عموماً برقرار است و به خوبی گسترش یافته است. امّا به نسبت کوچکتر از آن چیزی که در پایداری و شکلبندی کارتل نوشته شدهاست. مشکل کلاسیکی کارتل این است که قیمت کارتل از هزینه نهایی برای هر عضو پیشی بگیرد تا جایی که هر کدام علاقمند به شکستن قیمتها و تخطّی در توافقنامه باشند - دانیلسن، . - 1980 مسأله بنیادی کارتل این است که عمل خدعه در میان اعضاء را متوقف نموده و از ورود مداخلهگران سودجو ممانعت کند. زیرا هدف کارتل این است که قیمت را بالاتر از هزینه نهایی افزایش دهد. ولی در عین حال اگر قیمت بالاتر از هزینه نهایی باشد هر بنگاه موجود در کارتل انگیزه دارد بیشتر تولید نماید. این مطلوب کارتل نیست زیرا در اینصورت سیل کالاها وارد بازار شده و سود مشترک تمامی اعضاء به واسطه کاهش قیمت، کاهش خواهد یافت. امّا اگر از نقطهنظر منفعتطلبانه بنگریم میبینیم که هر عضو قصد سوء استفاده از کارتل جهت منافع شخصی خود را دارد. به بیان دیگر
