بخشی از مقاله
چکیده
مکتب ادبی ناتورالیسم، در قرن نوزدهم در فرانسه با نظرات امیل زولا و برادران گنکور آغاز شد و در بیشتر نقاط جهان طرفدارانی یافت. سعی این مکتب برآن بود که ادبیات را در خدمت تشریح اوضاع فردی و اجتماعی بشر در بستر جبر زمان و مکان و وراثت قرار دهد. »عروسک فروشی« داستانی از صادق چوبک است کهمؤلّفههای این مکتب را دارا است و شعر»ناگه غروب کدامین ستاره« اخوان نیز از نظر محتوا، نوع بیان، شیوه پرداخت و دیالوگها، مشترکات بسیاری با این داستان چوبک دارد. سؤالی که این پژوهش در پی پاسخگویی به آن است،این است که مؤلّفه های مکتب ناتورالیسم، تاچه حدّی در این دو اثر که همزمان پدید آمده اند، به طور مشابه دیده میشود؟ در این مقاله، ویژگیهای مشترک این دو اثر، بر اساس مؤلّفههای مکتب ناتورالیسم به صورت تطبیقی تحلیل شده-است. نتایج تحقیق نشان میدهد که که غالب ویژگیهای مکتب ناتورالیسم در هردو اثر به موازات هم موجود هستند و فضای اجتماعی یکسانی را تصویر میکنند.
واژگان کلیدی: ناگه غروب کدامین ستاره، عروسک فروشی، اخوان ، چوبک، ناتورالیسم
-1مقدّمه
مکتب ناتورالیسم عبارت از به کار بستن روش تجربی و علمی در ادبیات است که مدت ده سال در اروپا رایج بود. - فرشیدورد، - 745: 1363 امیل زولا، پیشوای ناتورالیستها، اعتقاد داشت که شیوه های تجربی باید در نوشتن رمان به کار گرفته شود و از این شیوهها به عنوان فرمول کاربرد علم جدید در ادبیات دفاع میکرد. - تراویگ، - 488 :1376 و میگفت که نویسنده تجربی باید مسائل ثبت شده در علوم را با زندگی عاطفی و ذهنی شخصیتهای خودمطابقت دهد. بنابراین نویسنده ناتورالیست احساسات شخصی و تخیّل را در آفرینش آثار خود دخالت نمیدهد؛ بلکه رمان را بر پایه تجربیات و مشاهدات مینویسد و شخصیتهای خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد. نوعی جبر زیستی و موروثی بر زندگی شخصیتهای ناتورالیستی حاکم است و اکثر آنها گرفتار سرنوشتی تغییر ناپذیرند. - حسن زاده میرعلی، - 42 :1388
تأثیر مکتب ناتورالیسم بر نویسندگان ایرانی از سال 1320 مشاهده میشود؛ اگرچه نمیتوان هیچ یک از این آثار را به تمامی ناتورالیستی دانست و ویژگیهای سایرمکاتب ادبی از جمله سمبولیسم، سوررئالیسم و رئالیسم نیز در بسیاری از آن ها به چشم میخورد؛ اما به طور کلّی در داستانهای کوتاه صادق چوبک، میتوان ناتورالیسم را غالب دانست؛ به ویژه در داستان عروسک فروشی که نویسنده چنان که به تفصیل خواهد آمد، ناتورالیسم گستردهای را در آن به نمایش گذاشته است. در اشعار اخوان ثالث نیزبا تنوّع بینظیری از انواع بیان برمیخوریم و در شعر ناگه غروب کدامین ستاره، بیانی ناتورالیستی بسیار شبیه به داستان عروسک فروشی چوبک مییابیم.سؤالی که این پژوهش قصد پاسخگویی به آن را دارد،این است که مؤلّفه های مکتب ناتورالیسم، تا چه حدّی در داستان عروسک فروشی و شعر ناگه غروب کدامین ستاره اخوان به طور مشترک دیده میشود؟ فرضیه تحقیق این است که بیشتر ویژگیهای مکتب ناتورالیسم در هردو اثر به موازات هم موجود هستند و با توجه به این که همزمان در سال 1344 پدید آمدهاند، فضای اجتماعی یکسانی راتصویر میکنند.
این تحقیق به صورت توصیفی، تحلیلی انجام گرفته است و برای رسیدن به پاسخ مسأله پژوهش، نمونهها و شواهد از هر دو اثر به صورت تطبیقی استخراج، مقایسه و تحلیل گردیده است.درباره ناتورالیسم در ایران، آثاری پدید آمده است؛ ازجمله کتابی به نام »سیر ناتورالیسم در ایران« ازدکتر عبدا000 حسنزاده میرعلی که ناتورالیسم را در آثار هدایت، دانشور،ساعدی و چوبک بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که چوبک پیشگام ناتورالیسم در ایران است و در بسیاری از آثار خود از جمله »عروسک فروشی« که داستان مورد بحث در پژوهش حاضر است، به دلیل استفاده گسترده از اصول و روشهای ناتورالیسم بسیار به این مکتب نزدیک شده است وآثار سه نویسنده دیگر غیر ناتورالیستی است.
همچنین پایاننامه کارشناسی ارشد نرگس استادی از دانشگاه یاسوج با عنوان »تحلیل عناصر ناتورالیستی در آثار داستانی صادق چوبک« و پایان نامه کارشناسی ارشد فؤاد میثاقی از دانشگاه شیراز با عنوان »ناتورالیسم در آثار چوبک، اونیل و لندن« و پایاننامه کارشناسی ارشد اکبر گلابیان از دانشگاه قم با عنوان »بررسی خاستگاه مکتب ناتورالیسم برپایه مقایسه برخی آثار امیل زولا با آثار صادق چوبک« غلبه عناصر مکتب ناتورالیسم را در آثار چوبک بررسی و ثابت کردهاند. درباره ویژگیهای ناتورالیستی آثار اخوان، تاکنون پژوهشی انجام نشده و از آنجا که شعر » ناگه غروب کدامین ستاره« نیز در سال 1344دقیقاً، همزمان با داستان عروسک فروشی به چاپ رسیده است و در شیوه بیان وحتّی دیالوگها اشتراکات بسیاری با داستان عروسک فروشی چوبک دارد، این پژوهش بر آن است تا ویژگیهای مشترک ناتورالیستی این دو اثر را به صورت تطبیقی، تحلیل و بررسی نماید.
-2 مبانی نظری
فلسفه شوپنهاور که به طور پراکنده نویسندگان متعدّدی را تحت تأثیر قرار داده است، در نویسندگان ناتورالیست هم بیتأثیر نبوده است. ناتورالیستها در جهان به دنبال نوعی شعر سیاه میگشتند که از
