بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشکلات اساسی در حوزهی کشاورزی که بهدلیل عدم مدیریت کارا با آن مواجه هستیم، تغییر کاربری اراضی می-باشد. این معضل در بلندمدت، تولید محصولات کشاورزی و در نهایت امنیت غذایی منطقه را مختل خواهد کرد. در این راستا عوامل موثری وجود دارد که بر تمایل کشاورزان جهت تغییر کاربری اراضی کشاورزی تاثیرگذار است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی تحلیلی میباشد و برای جمعآوری اطالاعات از روش پیمایش میدانی استفاده شده است. هدف تحقیق تعیین عوامل موثر بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی شهرستان با استفاده از تکنیک GIS میباشد.
مقدمه
مشهد بهدلیل موقعیت جغرافیایی خاص که در منطقه مرزی بین شمال و جنوب خراسان قرار دارد و همچنین تداخل جبهههای مختلف آب و هوایی، دارای آب و هوا و خصوصیات ویژه اقلیمی است و قسمت اعظم دشت مشهد-نیشابور، جزء اقلیم سرد و خشک و قسمتی از دشت مشهد-قوچان، نیم خشک و سرد و بخش کوچکی از بلندترین ارتفاعات رشته کوه بینالود و هزار مسجد جزء اقلیم مرطوب سرد میباشد. بیشترین درجه حرارت در تابستانها 35 درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان 15 درجه زیرر صفر و میزان بارندگی متغیر و میانگین بارندگی سالانه در مشهد حدود 253 میلیمتر میباشد
حداقل طول شرقی شهر مشهد 3 دقیقه و 59 درجه و حداکثر آن 38 دقیقه و 60 درجه میباشد و حداقل عرض شمالی آن 43 دقیقه و 35 درجه و 7 دقیقه و 37 درجه میباشد . - 9 - جمعیت شهرمشهد 3372660 نفر میباشد. کل اراضی شهر مشهد حدود 6124873 هکتار میباشد که 114650 هکتار از آن اراضی زراعی، 27892 هکتار جنگل و 457194 هکتار مرتع میباشد .
زمین و خاک بهعنوان اساسیترین عنصر حیات بشری و جایگاه تکوین و رشد گیاهان میباشد تا با بهرهبرداری و حفاظت از آن قوام و دوام نسل خویش و گیاهان و جانوران را تضمین نماید. بهطور کلی زمین مکانی است که فعالیتهای انسانی بر روی آن انجام میگیرد و منبع و مواد لازم برای این کار محسوب میشود که استفاده از آن را "کاربری زمین" مینامند و بسته به اهدافی همچون تولید غذا، تامین سرپناه، تفریح، استخراج و فرآوری مواد و نیز خصوصیات زیستی – فیزیکی زمین، وضعیت مختلفی ارائه میدهد. بر همین اساس تغییر کاربری اراضی کشاورزی عبارت از فرآیندی است که زمین از کشاورزی به سایر کاربردها تبدیل و تغییر مییابد
به استفادهی زمین در شرایط فعلی کاربری اراضی میگویند. نقشههای کاربری اراضی پوشش فیزیکی سطح زمین با در نظر گرفتن استفاده از آن را نشان میدهد. نوع کاربری و استفاده از زمین یعنی تمام فعالیتهای موجود صورت گرفته در یک محل و کاربردهای متفاوت زمین در هر محل میباشد، مانند زمینهای زراعی، باغی، مسکونی، جنگل و مرتع، معادن و ...
تغییر کاربری زمین بهعنوان فرآیندی موثر در فضای شهری میباشد. این تغییرات اغلب در اثر فعالیتهای انسانی پدید میآید و به دلیل نداشتن برنامهی اصولی، بیتوجهی به توسعه پایدار، نبود مدیریت مناسب و نادیده گرفتن محیطزیست به یکی از معضلات شهرها تبدیل شده است. جمعیت از جمله مهمترین عوامل موثر بر تغییرات کاربری اراضی به حساب میآید که سایر عوامل را تحتالشعاع خود قرار میدهد
تغییر کاربری اراضی در حال حاضر به فرآیندی پیچیده تبدیل شده که عوامل مختلف اجتماعی و فضایی را در بردارد .تاثیر عمدهی تغییر کاربری اراضی بر محیط فیزیکی و اجتماعی، انگیزهای برای پژوهش در راستای دلایل تغییر کاربری اراضی و اثرات آن میباشد. مدلسازی و بررسی و تجزیه این عوامل میتواند کمک فراوانی به برنامهریزی و سیاستگذاری در زمینهی اراضی کشاورزی کند .
مسایل زیست محیطی که سلامت خاک را تهدید میکند شامل فرسایش، آلودگی، کاهش ماده آلی و تنوع زیستی می-باشد. همچنین در دهههای اخیر گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع، باعث آلودگی خاکهای شهری شده و در این موارد نگرانی قابل ملاحظهای را ایجاد کرده است. کیفیت خاک شاخصی مهم برای رسیدن به پایداری محیط زیست میباشد و یکی از اجزای کلیدی برای ارزیابی شناسایی پایداری محیط اکوسیستم طبیعی و انسانی محسوب میشود
پیشنهی تحقیق
عبدی و همکاران - 1395 - ، در پژوهشی با عنوان تغییر کاربری اراضی کشاورزی تهدیدی برای توسعه پایدار محیط-زیست استان گیلان، با استفاده از گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانهای نشان دادند که این تحقیق گویای آن است که روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی استان گیلان به صورت صعودی میباشد و پیامدهای مخربی را بر روی امنیت زیست-محیطی استان گیلان و در سطح وسیعتر بر امنیت زیستمحیطی کشور دارد
کلالیمقدم - 1394 - ، در تحقیقات خود نشان داد که تغییر کاربری اراضی در رشت تبدیل به یک معضل اساسی در بخش کشاورزی ایران است که سبب خروج اراضی کشاورزی از چرخه تولید میگردد. در شهرستان رشت مهمترین عامل تغییر کاربری اراضی، عوامل اقتصادی است
موسوی و همکاران - 1394 - ، در مطالعهای با عنوان پایش و روندیابی تغییرات کاربری اراضی حوضه ابرکوه با استفاده از تصاویر ماهوارهای - 1976–2014 - نشان دادند روند کلی تغییرات طبقات افزایشی، صعودی است. بیشترین تغییرات کاربری از نوع مخرب و ویرانگر بوده و از لحاظ فضایی منطبق بر محدوده اطراف مراکز تجمع انسانی مانند شهرهای ابرکوه و مهردشت میباشد. بدیهی است که در اثر تداوم این روند، حوضه ابرکوه در آیندهای نزدیک، تبدیل به یک اکوسیتم غیرفعال مرده میگردد که فاقد هر گونه تولید اکولوژیک و بیولوژیک است
مهرابی و همکاران - 1392 - در بررسی نیروهای محرک انسانی موثر بر تغییر کاربری سرزمین در روستاهای تنکابن با استفاده از نقشههای کاربری سرزمین و تصاویر ماهوارهای نشان دادند که در منطقهی مورد مطالعه درصد زیادی از جنگلها تخریب شده و جای خود را به زمینهای مسکونی و کشاورزی داده است. مهمترین عامل تغییر کاربری در این منطقه مشکلات اقتصادی مردم نظیر درآمد اندک و نداشتن پشتوانهی مالی و به صرفه نبودن فعالیت کشاورزی عنوان شده است
مادوراپروماٌ و همکاران - 2015 - ، در مطالعهای تحت عنوان »تشخیص تغییر کاربری زمین و تغییر پوشش زمین در حوضه آبخیز پیسپستن کریکٍ در داکوتای شمالی«، با استفاده از دادههای دورسنجی و سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش طبقه-بندی نظارت شده در بازه زمانی 1976 تا 2011 نشان دادند که دادههای دورسنجی الگوی تغییرات پوشش زمین که به صورت رقومی درآورده شده و میتواند بهعنوان یک ورودی ضروری در سیاستهای مدیریت اراضی لحاظ شود
