بخشی از مقاله
چکیده
در دهه هاي اخیر در کشور ایران شاهد رشد سریع و روز افزون جمعیت شهرها و افزایش سریع شهرنشینی بودهایم. امروزه به نظر میرسد تقاضا براي توسعه شهري و شهرهاي پایدار مهمترین چالش فراروي بشریت در قرن 21 باشد. از سوي دیگر جستجو براي یافتن شهري ایدهال، یعنی آن شکل از شهر که بتواند هم امتیازات تکنولوژیک و هم روحیه سالم زندگی را براساس ایدههاي روشنگرانه عدالت اجتماعی بیان کند
یکی از دل مشغولیهاي بسیاري از صاحبنظران شهرسازي و برنامه-ریزي شهري است. به این منظور ابتدا وضع موجود کاربريها مورد بررسی قرار گرفته است. سپس عوامل که باعث تغییر کاربري در سطح شهر سردشت شده است را در سه دسته عوامل قانونی، عوامل اقتصادي و عوامل جمعیتی دستهبندي کرده، نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد کاربري نظامی و عوامل جمعیتی مهمترین عامل در تغییر کاربري در سطح شهر میباشد.
مقدمه
زمین اصلیترین عنصر در توسعهي شهري محسوب میشود. از این رو تنظیم و کنترل نحوه استفاده از آن و همچنین محاسبهي نیاز واقعی شهر به زمین، به منظور تأمین کاربريهاي مختلف در زمان حال، و تعمیم و تطبیق، ارقام و کمیتهاي به دست آمده به آینده در حل مشکل زمین و مسکن و رشد مناسب شهرها، مؤثر واقع میشود.
برنامهریزي کاربري اراضی از دیدگاه کارکردگرایی، وسیهاي براي ساماندهی کالبدي- کارکردي فعالیتهاي مختلف شهري به منظور افزایش کارایی شهري و جلوگیري از بروز بیسازمانی و آشتفتگی در زنظام کالبدي شهري است
کاربري اراضی شهري امروزه در نظام پیشرفته برنامهریزي جهان، به لحاظ استفاده بهینه از اراضی شهري، جایگاه خاصی در انواع طرحهاي شهري و منطقهاي یافته است.
اصطلاحات کاربري زمین از دیدگاه توسعه پایدار شامل تمام فعالیتهاي اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی است که انسان بروي زمین انجام میدهد
درواقع تحقق اصول توسعه پایدار شهري به خصوص در زمینههایی چون استفاده از الگوهاي بومی مبتنی بر هماهنگی و همسازي با اقلیم، تعیین تراکمهاي معقول جمعیتی و ساختمانی که در ضمن حفظ یکپارچگی و انسجام و حیات فعال محلات از مضراتی چون آلودگیهاي محیطی و کاهش استاندردهاي زندگی به دور باشد، طرحهاي مبتنی بر استفاده از حمل و نقل عمومی و سایر استراتژيهایی که متکی به متابولیسم چرخهاي حیات است و تنها زمانی محمل اجرا مییابد که براساس شناختی عمیق و کیفی از شرایط مکانی و زمانی محیط مورد بررسی حاصل آمده باشد.» مداخله انسان در مکان، زمانی بیش از همه موفق خواهد بود که بتواند ابتدا کاراکتر اصلی مکان را بشناسد و پیرو آن، محیطهایی انسانی ایجاد نماید که این کاراکتر بیشتر هماهنگ باشند تا ناسازگار، تحمیل و دیکتاتورمآبانه.
بیان مسأله
شهر موجودي زنده است که همه عناصر آن در رابطه متقابل بوده، اجزاي آن پیکره اجتماعی و زنده آن را تشکیل میدهند. در اینجا سیستم همانند موجود زندهاي عمل میکند که اگر اختلالی وارد آن شود، به صورت خودکار عمل کرده، نظم جدیدي را برقرار میکند
امروزه مفهوم زمین و فضاي شهري، هم به لحاظ طبیعی و هم به لحاظ اقتصادي و اجتماعی، تغییر کیفی پیدا کرده و در نتیجه ابعاد و اهداف کاربري اراضی شهري نیز بسیار وسیع و غنیتر شده است. بدیهی است استفاده از زمین و فضا، به عنوان یک منبع عمومی، حیاتی و ثروت همگانی، تحت برنامهریزي اصولی انجام پذیرد
تغییر کاربري اراضی زمین به عنوان فرآیندها مؤثر در فضا شهر مطرح است. این تغییرات که عالباً در اثر فعالیتهاي انسانی روي میدهد به دلیل نبود برنامهاي اصولی، بیتوجهی به توسعه پایدار، نداشتن مدیریت پایدار و بدون در نظر گرفتن محدودیتهاي زیست محیطی به یکی از مهمترین معضلات شهرها در فضاي نوین تبدیل شده است. از میان عوامل اثر گذار بر تغییرات کاربري اراضی عوامل جمعیتی مهمترین عوامل محسوب میشوند که سایر عوامل را نیز تحت شعاع خود قرار میدهد
گسترش شهرنشینی و افزایش نیاز به زمین ازیک سو و محدودیت عرضه آن از سوي دیگر، سبب گردیده که در شهرهاي امروزي، موضوع نحوه و میزان استفاده از زمین به چالشی اساسی در عرضه شهرسازي جهان و در کشورهاي در حال توسعه تبدیل گردد.
مباحث استفاده از زمین و چگونگی مدیریت زمین، محور مهمی از شهرسازي امروزي را تشکیل داده و لذا برنامه ریزي زمین و ضوابط کاربريهاي شهري به یکی از ارکان اصلی برنامه ریزي شهري بدل گردیده است
جمعیت شهر سردشت در سالهاي اخیر افزایش چشمگیري نسبت گذشته داشته و توسعه ناموزون شهر، در طی چند سال اخیر که ناشی از رشد جمعیت، مهاجرت روستایان، کمبود قوانین مناسب در بهرهگیري از اراضی و کاربري آنها بوده است، باعث شده است که بیتشر زمینهاي کشاورزي و نواحی شهر به زیر ساخت و ساز، بخصوص ساخت و ساز مسکونی برود. و از طرفی، بافت غالب محلات موجود در شهر به دلیل سوابق روستایی بودن آنها، همچنان از ویژگیهاي روستایی برخوردار است. همچنین تراکم بسیار کاربريها در مکان خاصی مسایل حادي را در زمان حال و به خصوص آینده به همراه داشته و خواهد داشت. اکنون این وضعیت باعث تمرکز جمعیت و ترافیک شهري در مرکز اصلی شهر شده است. عوامل ذکر شده ضرورت برنامهریزي کاربري اراضی شهري، تخصیص بهینه فضاي شهري به کاربريهاي متناسب با استانداردها الزامی ساختهاست.
اهداف
مهمترین اهداف برنامهریزي کاربري اراضی شهري جلوگیري از تخریب زمین، برقراري ارتباط و پیوند میان شهر و طبیعت، حفظ منابع پایدار و تجدیدناپذیر، حفظ موارث تاریخی و فرهنگی توسعه فضاهاي سبز و مکانیابی بهینه خدمات میباشد - مشیري و ملکی نظام آبادي، 75؛ . - 1390 در این پژوهش عوامل مهم در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهرها و نیز موانع مهم در راه عدم توسعهپایدار شهرها بررسی شده و سپس وضعیت پایداري شهر سردشت از نظر نحوه کاربري اراضی شهري مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته شده است.
مبانی نظري
تغییر کاربري زمین شامل تغییر نوع کاربريها و تغییر پراکنش و الگوهاي فضایی فعالیتها و کاربريها میباشد
چاپین از پیشکسوتان و صاحبنظران این علم، برنامهریزي کاربري اراضی شهري را نحوه تقسیم زمینه و مکان بهینه، براي مصارف کاربردهاي متنوع زندگی تعریف مینماید. برنامهریزي کاربري اراضی شهري اساس طرحهاي جامع، ساختاري- راهبردي و تفصیلی را تشکیل میدهد. اصطلاح و مفهوم کاربري اراضی در غرب ابتدا نظارت دولتها بر نحوه استفاده منطقهاي این مفهوم ابعادي وسیعتري به خود گرفت و به موازات استفاده بهینه از مین به آمایش سرزمین، برنامهریزي فضایی، طرحریزي کالبدي ملی و منطقهاي و محلی و انواع طرحهاي شهري تبدیل گردید.
علل تغییر کاربري زمین بین کشورهاي توسعه یافته و درحال توسعه متفاوت است. در کشورهاي توسعه یافه تغییر کاربري اراضی ریشه در دلایل اقتصادي مانند کشاورزي بزرگ مقیاس، توسعه شهري و افزایش نیاز به نگهداري کیفیت محیط زیست براي نسل فعلی و نسل آتی دارد. ام کشورهاي در حال توسعه رشد سریع جمعیت، فقر و موقعیت اقتصادي عوامل اصلی میباشد
نظریه ساماندهی زمین: در این نظریه ضوابط و مقررات چگونگی تقسیم اراضی شهري و نحوه استفاده از آن به موضوعاتی مثل:
مالکیت زمین از نظر وظایف بخش عمومی در برابر خظرات و سوانح طبیعی و صنعتی برمیگردد.
نظریه توسعه پایدار شهري و کاربري زمین: در این باره برنگهداي منابع اراضی براي حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین تأکید میگردد و موضوعاتی چون جلوگیري از الودگی محیط شهري و ناحیهاي، کاهش ظرفیتهاي تولید محیط طبیعی، عدم حمایت از توسعههاي زیانآور و حمایت از بازیافتهاي را مطرح میکند
نظریه مدرنیسم و کاربري اراضی: به منظقهبندي شهري براساس عملکردهاي خاص بدون توجه به موقعیت، مکان، فرهنگ و سنت در تراکمهاي عمودي و افزایش فضاي سبز براساس سلسله مراتب شهري اشاره میکنند
نظریه پست مدرنیسم: در این نظریه از معیاري مدرن و کاربريهاي بیروح آن هم چون تبدیل شهرها به قوطی کبریت بیروح و بدون ارتباط با محیط، وجود برجهاي اداري، فروشگاههاي بزرگ و غول آسا و بناهاي پر هیبت انسان ستیز و نبود مدنیت انتقاد شد و به جاي آن ترکیبی از عناصر جدید و سنتی با مفاهیم هنر بومی و هنر متعالی در ساخت و ساز شهرها پیشنهاد کردند
نظریه فرهنگگرایی: این نظریه محورهاي معنوي را بر محورهاي مادي و کل شهر را بر اجزاء آن و مفهوم فرهنگی شهر را بر مفهوم مادي آن مقدم میشمارد.
