بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر با هدف ارزیابی و تحلیل شاخصهای توسعه از درون برای جلوگیری از رشد بی قواره شهر و تخریب اراضی کشاورزی در جهت رسیدن به توسعه پایدار با توجه به شاخصهای اقتصادی- اجتماعی، بهره وری زمین شهری، روند تخریب باغات و اراضی کشاورزی و شاخصهای زیست محیطی در نواحی شهر یاسوج ارایه گردیده است. نوع پژوهش کاربردی- توسعهای و روش مطالعه تحلیلی و توصیفی و برای تحلیل شاخصها از سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS استفاده شده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد که؛ شهر یاسوج به لحاظ شاخصهای رشد از درون برای جلوگیری از رشد بیقواره، جز در موارد محدودی از عملکرد مناسبی در جهت توسعه پایدار شهری برخوردار نبوده است.
تعریف مسئله
شهر پایگاه اصلی تمدن انسانی و تبلور ذهنی و تکنولوژیک بشر است. مطالعه سطوح و رشد شهرنشینی منعکس کننده این واقعیت است که رشد جمعیت شهری به سرعت در حال افزایش است.[7] در گذشته روند تغییر و تحولات در رشد شهرها به کندی صورت میگرفت و امکانات، تنوع ابزارها، مصالح ساختمانی، فناوری و نیز سلایق محدود بود و نظام عرفی و فرهنگی رایج به خوبی عمل میکرد محصول آن شهرهایی با شکل و سیمای موزون و پایدار بود.[8]
امروزه همه این احساس عمومی را دارند که اغلب مناطق شهری نامطلوب و نامناسباند، یعنی محلهای هستند، ناراحت، زشت، گیج کننده و بیهویت.[11] رشد سریع جمعیت و تمرکز آنها در شهرها در سراسر جهان بر دورنمای زندگی اکثریت بشریت اثر میگذارد. بحرانهای این رشد سریع، فقر، تخریب محیط زیست، فقدان خدمات شهری، نزول زیربناهای موجود، فقدان دسترسی به زمین و سرپناه میباشد. برنامهریزی شهری قرن بیستم در حالی پایان یافت که نه تنها این برنامهریزی مثبت ارزیابی نمیگردد، بلکه چهرهای نازیبا در برابر محیط زیست شهری عرضه نموده و با فرهنگ فن-گرایی ساختارهای زیستی و اجتماعی را نشانه رفته است، که پیامدی جز ناپایداری و عدم تعادل در زیرساختهای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی نداشته است.[5]
نظریه توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری مستلزم تغییر زیرساختهای سیاسی، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و زیست محیطی است که باید مدیریت و برنامهریزی توسعه شهری بر مبنای چارچوب اصول توسعه پایدار فراهم گردد. امروزه تقریبا کلیه فضاهای شهری تحت تاثیر عوامل درونزا و برونزا - شهری و فراشهری - اعم از حرکات جمعیتی، پویایی اقتصادی، سیاستهای ملی، برنامه ها، اقدامات و تصمیمات مجموعه مدیریت شهری در حال رشد هستند.
نمونه موردی این تحقیق شهر یاسوج در استان کهگیلویه و بویراحمد است که دارای توسعهای ناهمگون میباشد. به واسطه قرارگیری شهر در موقعیت کوهپایهای و اراضی کشاورزی، این توسعهعموماً با تخریب اراضی کشاورزی همراه بوده است با توجه به تحولات سریع جمعیتی و توسعه فیزیکی شهر لزوم توسعه برنامهریزی شده بیش از پیش احساس میشود که باید جهتیابی توسعه فیزیکی با توجه به عوامل تأثیرگذار در این توسعه به گونههای صورت گیرد که همراه با توسعه مطلوب شهر کمترین خسارت به اراضی کشاورزی و باغات وارد شود و بتوان با حفظ محیط زیست سالم به توسعه پایدار شهر دست یافت. توسعهای که در آن اهداف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، فیزیکی- کالبدی در پیوند با هم قرار بگیرند.
پیشینه و ضرورت تحقیق
شهرنشینی به عنوان دومین انقلاب در فرهنگ انسان، بعد از کشاورزی که باعث دگرگونی در روابط متقابل انسانها با یکدیگر شده و با افزایش جمعیت شهرنشین، بهرهبرداری از محیط تشدید میگردد.[4] رشد شتابان شهرنشینی و ظهور کلان شهرها عواقب و پیامدهای متفاوتی را به دنبال داشته و با آسیبهای شهری متعددی همراه شده است، ناهنجاریهای کالبدی، ناهنجاریهای تأسیساتی، آسیبهای اقتصادی، آسیبهای زیست محیطی، نارسائی-های خدماتی و بالاخره آسیبهای اجتماعی در حوزههای شهری از جمله پیامدهای شهرنشینی شتابان بشمار میرود.[9]
با توجه به مطالب گفته شده در مورد توسعه، توسعه پایدار هر شهر باید موازی با شاخصهای توسعه پایدار آن صورت گیرد. تسلط یافتن جامعه انسانی و افزایش توسعه شهری در جامعه باعث شده است که سیستم شهری توجه ویژهای را در جهت دستیابی به پایداری مورد توجه قرار دهد.[10] »ابراهیم زاده و رفیعی در پژوهش » تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی -فضایی شهر مرودشت با از استفاده مدلهای آنتروپی...« رشد شهر مرودشت را بررسی کردند. بر اساس این تحقیق، رشد شهر تا سال1375 به صورت فشرده و از آن پس پراکنده یا اسپرال بوده که با توجه به گسترش شکاف ارزش آنتروپی ناشی از پراکنده رویی، الگوی قطاعی -متمرکز را بعنوان الگوی مطلوب برای توسعه آتی آن تشخیص و پیشنهاد نمودند.[1]
میرزادی - 1384 - در پایاننامه خود با عنوان بررسی مسایل توسعه شهری - کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از دیدگاه توسعه پایدار نمونه موردی شهر ایلام - ناپایداری شهری را در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مورد بررسی قرار داده است. نتایج پژوهش نشان-دهنده پایداری بین مسائل شهری، شهر ایلام و شاخصهای پایداری و ارتباط عامل جمعیت و ناپایداری توسعه در شهر ایلام قابل ذکر است.
شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه - 1383 - تألیف سدریک پاگ، ترجمه ناصر محرم نژاد، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ایران، تهران. موضوع این کتاب محیط زیست پایدار شهری در کشورهای در حال توسعه است، فصول و مباحث آن به تشریح مفاهیم اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی توسعه و بحث درباره روابط متقابل یا تعاملات، و نیز خصوصیات و توان بالقوهی این شهرها می پردازد.
پژوهش »بررسی علل و پیامدهای رشد افقی شهرها و ارائه راهکارهای ساماندهی آن، مطالعه موردی :شهر یزد« رشد این، شهر در دوره 1362 تا 1385 را بصورت پراکنده تشخیص داده و ضمن بررسی علل این پدیده؛ وقوع حرکات جمعیتی مرکز -پیرامون؛ افزایش سریع و زیاد قیمت زمین، زمان و هزینه سفرهای شهری در پیرامون در مقایسه با مرکز شهر؛ نابودی اراضی کشاورزی و در نتیجه افزایش نسبی دمای این شهر را از جمله نتایج پراکند رویی شهر یزد عنوان؛ و با تاکید بر تئوری شهر فشرده عمده ترین راهکارهای مرتبط را ارائه نموده است.[2] مقاله شاخصهای توسعه پایدار شهری، مهدی قرخلو و سید هادی حسینی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیهای، شماره8؛ . - 1385 - در پژوهش حاضر سعی برآنست تا شاخصهای رشد از درون - شاخصهای اقتصادی- اجتماعی ، بهرهوری زمین شهری، روند تخریب باغات و اراضی کشاورزی و شاخصهای زیست محیطی - را برای رسیدن برای جلوگیری از رشد بیقواره در شهر یاسوج بررسی گردد.
منطقه مورد مطالعه
شهر یاسوج در یکی از استانهای زیبای ایران یعنی استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است، که دارای جاذبههای متعدد و چشمنواز طبیعی و جاذبههای ارزشمند فرهنگی- تاریخی میباشد. جنگلهای زیبا و سرسبز بلوط، چشمههای پرآب، دریاچههای متعدد دائم و فصلی، کوهساران زیبا، پارکهای جنگلی، دوگانگی آب و هوا و اختلاف دما تنها به فاصله 30 کیلومتر، رایحه خوش گیاهان وحشی و بومی استان، دشتهای وسیع با جلوههای زیبا، برخورداری از موقعیت آب و هوایی چهار فصل، رودخانههای خروشان و آبشارهای متعدد، وجود بارگاه صدها امام زاده و نیز صدها اثر باستانی از دورههای مختلف تاریخی را میتوان به عنوان بخشی از جاذبههای گردشگری این کرانه گمنام نام برد.
»شهر یاسوج که هم اکنون به عنوان مرکز استان محسوب میشود به صورت فعلی و با موقعیت مکانی کنونی در سال 1342 هجری شمسی بنا گردید. بنای شهر یاسوج در ناحیه سررود با اجازه حکومت گذاشته شد. اما قبل از بنیاد شهر یاسوج، شهر تل خسرو محل تجمع شهری ناحیه سردسیری سررود محسوب میشد. شهر تل خسرو با فاصله بسیار نزدیک موقعیت فعلی شهر یاسوج و در جنوب آن قرار داشت که در عین حال خود همراه با بخش تاریخی »بازرنگ« و همانند دیگر شهرهای استان - دهدشت، سی سخت و دوگنبدان - دارای قدمت تاریخی زیادی میباشد.
مردم این منطقه در طی ادوار تاریخی به عنوان نژاد لر از نژاد گسترده آریایی معروفیت داشته و در آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته و نشان داده شده که سرنوشت سیاسی و اجتماعی آنان چگونه بوده است. ولی به هر حال صرف نظر از بیان نظریات متنوعی که در خصوص جایگاه سیاسی و موقعیت مکانی، فرهنگی و ... لرها وجود دارد میتوان گفت که عموم آثار مکتوب باز مانده از لرها به عنوان نژادی ناب و یکدست ایرانی یاد کرده که در رشته کوه زاگرس جنوبی اسکان داشتهاند.[15]«
روش تحقیق
انتخاب روش پژوهشی مناسب در جهت تبیین مسأله مورد بررسی، بسیار مهم و اساسی میباشد، چرا که انتخاب روشی مناسب محقق را در رسیدن به اهدافش یاری خواهد داد و او را از سردرگمی، اتلاف وقت و هزینه رها خواهد ساخت، بنابرین با توجه به موضوع و اهداف پژوهش انتخاب روشی که بتواند روشنگر نظام تکوین و تکامل پدیده و یاریکنندهی مقوله تحلیل و استنتاج آن باشد ضرورت دارد.
