بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری علاوه بر اشتغال زایی، درآمدزایی و ارتقاء سطح فرهنگی به منزله پلی قلمداد می گردد که انسان ها را با ویژگی های متنوع به یکدیگر ارتباط داده و موجبات استحکام پیوندهای اجتماعی افراد و جوامع را فراهم می آورد و زمینه شکل گیری، تداوم و تشدید امنیت اجتماعی و ناحیه ای را از طریق برنامه ریزی توسعه گردشگری فراهم می آورد. با عنایت به اهمیت جهانی، ملی و ناحیه ای گردشگری، بی شک گردشگری و برنامه ریزی آن در جوامع روستایی و عشایری استان سیستان و بلوچستان به علت تنوع و تعدد منابع و جاذبه های طبیعی و فرهنگی دارای جایگاه ویژه ای است که در صورت شناخت و برنامه ریزی می تواند با کارکرد درون استانی، ملی و حتی بین المللی ضمن اثرات و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نهادی- مدیریتی به بهبود امنیت استان کمک شایانی نموده و زمینه بهبود زندگی آنان را فراهم آورد. با توجه به شرایط جغرافیایی استان سیستان و بلوچستان، موقعیت مرزی استان و هم مرزی با کشورهای پاکستان و افغانستان، تنوع قومی و مذهبی، گستره جغرافیایی، دوری از مرکز تصمیم گیری کشور، ساختار جمعیتی شهری، روستایی و عشایری و محرومیت استان و عدم حاکمیت عدالت فضایی در سطح آن و در نهایت وجود مسایل و مشکلات در ابعاد محیطی-اکولوژیک، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، نهادی - مدیریتی و کالبدی- فضایی به عنوان ارکان توسعه منطقه ای و ناحیه ای یکی از راهکارهای برون رفت استان از مسایل و مشکلات موجود با توجه به ظرفیت ها و استعدادهای استان در قالب تنوع و تعدد منابع و جاذبه های گردشگری طبیعی و فرهنگی در مناطق روستایی و عشایری، برنامه ریزی توسعه گردشگری در سطح استان به لحاظ توجه به ابعاد پنج گانه توسعه پایدار و آثار و پیامدهای مثبت در ابعاد مذکور و فراهم کردن زمینه هرچه بیشتر امنیت استان سیستان و بلوچستان هدف اصلی و محوری مقاله حاضر به شمار می رود. محیط طبیعی متنوع، یادمانی - تاریخی و مذهبی، جشنواره های گردشگری اقوام، ورزش های روستایی و عشایری، تنوع و تعدد صنایع دستی، آغاز و انجام و جابجایی در قلمرو ایلی، سنت های روستایی و عشایری و پای بندی به آنها نظیر؛ مراسم عزاداری، عروسی و ظرفیت های اقتصادی از جمله؛ غذاهای بومی- محلی، فعالیت های دامداری، زراعی، باغداری، مسکن و معماری و بازارها و بازارچه های مرزی از جمله منابع و جاذبه های گردشگری طبیعی و فرهنگی در سطح مناطق روستایی و عشایری سیستان و بلوچستان هستند که می توان از طریق شناسایی، برنامه ریزی و توسعه به تداوم امنیت و پایداری آن و در نهایت شتاب بخشی به توسعه استان کمک نمود.
-1 مقدمه
گردشگری امروزه بزرگترین فعالیت به حساب می آید که در بیش از یکصد و پنجاه کشور، یکی از پنج منبع مهم کسب ارز خارجی است - رضوانی، . - 4 :1387 در این میان گردشگری روستایی و عشایری یکی از شاخه های مهم گردشگری است که با توجه به ظرفیت ها و استعدادهای مناطق روستایی و عشایری می تواند نقش مهمی را در توسعه گردشگری و توسعه روستایی و عشایری و به تبع آن توسعه آن ناحیه را به دنبال داشته باشد. توجه به جایگاه گردشگری در توسعه روستایی و عشایری از آن جهت مهم است که می توان با بهره گیری مناسب و بهینه از منابع طبیعی و انسانی آن نواحی، علاوه بر امکان رشد اقتصادی به توسعه بخش کشاورزی و تولیدات صنایع دستی و تبدیلی پرداخت و گامی در جهت بهبود شرایط زیست محیطی و نگهداشت مواریث فرهنگی در روستاها و استقرارگاه های عشایری برداشت - مولائی هشجین، . - 2 :1393 با توجه به اثرات و پیامدهای مثبت گردشگری در ابعاد مختلف محیطی - اکولوژیک، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، نهادی-مدیریتی و کالبدی -فضایی یکی از اثرات ، پیامدها و نقش سیاسی گردشگری، ثبات سیاسی با افزایش گردشگران، رفع تشنجات احتمالی و برقراری تفاهم و همبستگی و صلح جهانی، منطقه ای، ملی و ناحیه ای، کسب اعتبار و حیثیت برای نواحی میزبان است تحقق چنین هدف به توسعه ناحیه ای کمک شایانی خواهد نمود.
با در نظر داشت شرایط جغرافیایی استان سیستان و بلوچستان، موقعیت مرزی استان در هم مرزی با دو کشور پاکستان و افغانستان ، تنوع قومی- زبانی و مذهبی،گسترش جغرافیاییاستان با 11/4درصد از مساحت کشور، پراکندگی سکونتگاههای روستایی و استقرارگاههای عشایری در قالب طوایف متعدد، دوری از مرکز تصمیمگیری کشور، محرومیت استان و عدم حاکمیت عدالت فضایی در سطح آن و وجود مسایل و مشکلات در ابعاد مختلف توسعه پایدار استان و ناامنی های خواسته و ناخواسته در سطح آن موجب شده است که توجه به توسعه استان و برنامه ریزی آن با هدف ارتقاء شاخص های توسعه در مقایسه با متوسط کشور و نیز نواحی شمال، مرکز و جنوب استان در مقایسه با متوسط استان و تلاش در پایداری توسعه از یک طرف و وجود منابع و جاذبه های متنوع و متعدد گردشگری طبیعی و فرهنگی در سطح مناطق روستایی و عشایری آن از سوی دیگر توجه و تأکید بر برنامه ریزی توسعه گردشگری روستایی و عشایری در سطح استان به جهت وجود آثار و پیامدهای مثبت آن و نیز فراهم نمودن زمینه های هر چه بیشتر امنیت استان با حضور گردشگران در این استان اعم از داخلی و خارجی هدف اصلی و محوری مقاله حاضر می باشد.
-2 گردشگری روستایی و عشایری
امروزه گردشگری بزرگترین و متنوع ترین فعالیت به حساب می آید و در بیش از یکصد و پنجاه کشور، یکی از پنج منبع مهم کسب ارز خارجی است و پیش بینی می شود که در سال2020 میلادی، تعداد کل گردشگران به 1/56 میلیارد نفر برسد - رضوانی، . - 4 :1384 گردشگری روستایی و عشایری یکی از شاخههای مهم گردشگری است که با توجه به ظرفیت ها و استعدادهای طبیعی و فرهنگی موجود در مناطق روستایی و عشایری می تواند نقش مهمی را در تجدید حیات و بازساخت روستاها و مناطق عشایری، ایجاد و توسعه اشتغال و درآمد برای آنان، حفاظت از میراث های طبیعی و فرهنگی و در نهایت توسعه همهجانبه و پایدار روستایی و عشایری داشته باشد. براساس برآوردهای صورت گرفته، بازدید از میراث فرهنگی و طبیعی و بویزه گردشگری روستایی در طی دو دهه آینده رشد چشمگیری خواهد داشت. ایران علیرغم اینکه از نظر میراث فرهنگی و تایخی و از لحاظ تنوع زیستی به ترتیب جزء ده و پنج کشور اول جهان قرار دارد با این حال هنوز نتوانسته سهم قابل توجهی از این فعالیت جهانی را به خود اختصاص دهد. از آنجایی که توسعه روستایی و عشایری تنها معطوف به توسعه کشاورزی نمی شود می توان فرصت هایی را برای کارامدی بیشتر فرایند توسعه روستایی و عشایری در نظر گرفت که در این میان گردشگری روستایی و عشایری را باید رویکردی در راستای توان افزایی آنها برای برخورداری از معیشت پایدار و بهبود کیفیت زندگی در بستر نگاهی ویژه به توسعه کشاورزی به عنوان یکی از فعالیت های حیاتی بشری دانست بر این اساس گردشگری را رویکردی جدید در توسعه روستایی و عشایری می دانند - بمانیان و محمودی نژاد،. - 111 :1388
گردشگری روستایی و عشایری1 امروزه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری به شمار می رود گردشگری می تواند موجب رشد اقتصادی و تنوع فعالیتها از یک سو و ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای ساکنان با جذب مازاد نیروی انسانی از دیگر سو گردد و یکی از فرصتهای توسعه همه جانبه روستایی و عشایری محسوب شود - پاپلی یزدی و سقایی، . - 201 :1385 گردشگری روستایی می تواند زمینه های مختلف فعالیت های گردشگری مانند، بازدید از سکونتگاههای روستایی، رویدادها، جشنواره ها، ورزش ها و تفریحات گوناگون روستایی را در بر می گیرد. گردشگری روستایی در فضاهایی شکل می گیرد که ویژگیهای سنتی بیشتری نسبت به محیطهای غیرروستایی و عشایری دارند بدین معنی که هر چه روستا و استقرارگاههای عشایری سنتیتر باشد گردشگران بیشتری را به خود جلب می کند. - مولائی هشجین، - 3 :1393 - ایران از کانونهای مهم شکل گیری تمدن بشری در جهان بوده و نخستین آثار موفقیت در این سرزمین به هزاره پنجم پیش از میلاد مربوط می شود به همین جهت ایران در دوره های مختلف تاریخی مورد توجه افراد بسیاری بود، که با اهداف مختلف از جمله؛ تجارت و دادستد، امور علمی تحقیقاتی، فرهنگی- تفریحی به آن سفر کرده اند. در ایران پس از اسلام بر اساس توصیه و تأکید قرآن کریم و روایات بزرگان دین، مسلمانان به گردشگری تشویق و ترغیب شده اند. در این دوره سیاحان زیادی به ایران سفر کرده اند و از مناطق و نواحی مختلف از جمله نواحی روستایی و عشایری دیدن کرده اند - رضوانی، . - 306 :1384
در کشورهای اروپایی و امریکا، همه انواع گردشگری در نواحی غیرشهری را به عنوان گردشگری روستایی و عشایری در نظر می گیرند. تفریح در قالب گردش در بیرون شهر - کشتزارها، مزارع و طبیعت - ، اسب سواری، سفر با کاروان کولی ها و گاری-ها، سفر با اتومبیل در جاده و وسایل عمومی و اتومبیل رانی، دوچرخه سواری و اسکی روی چمن، ورزش های آبی در قالب ماهیگیری، شنا، سفر روی رودخانه - خانه قایقی - ، ورزش های هوایی در قالب چتر، کایت و بالون، ورزش در زمین خشک در قالب تنیس و گلف، فعالیتهای ورزشی در ارتفاعات در قالب کوهنوردی و صخره نوردی، فعالیت های فرهنگی در قالب باستان شناسی، بازسازی اماکن و صنایع دستی و کارگاههای هنری و فعالیت های مربوط به سلامتی در قالب آموزش بدن سازی و
