بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر در جهت دست یابی و تدوین استراتژیهای مطلوب برای توسعه صنایع دستی به عنوان جاذبه گردشگری فرهنگی در استان اسیستان و بلوچستان تدوین شده است. با توجه به موضوع پژوهش، از روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و شیوههای گردآوری اطلاعات شامل روشهای کتابخانهای و میدانی استفاده گردید که با بهره گیری از تکنیک SWOT نقاط قوت و ضعف ، فرصت و تهدیدهای گردشگری صنایع دستی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که در این استان 11 نقطه قوت و 14 نقطه ضعف، و در عین حال12 فرصت و 9 تهدید درنقاط شهری وروستایی به صورت مشترک دارای تاثیر عمده بر کارکردهای توسعه صنایع دستی می باشند.
نمونه آماری در این پژوهش 45 نفر از مسئوولان و کارشناسان حوزه گردشگری استان می باشند که از طریق وزن دهی به هریک از گویه های مربوط به این استراتژی میزان اهمیت هر گویه مشخص گردید. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که هم کارکردهای محیط داخلی و هم محیط بیرونی در توسعه صنایع دستی گردشگری استان سیستان و بلوچستان تاثیر گذار می باشند که متناسب با محتوای تحلیل، استراتژی های رهگشا استخراج و در نهایت استراتژی هایSO در اولویت اول و استراتژی هایWO در اولویت دوم برنامه ریزی قرار گرفتند.
مقدمه و طرح مسأله
امروزه پدیده گردشگری و اکوتوریسم، به لحاظ درآمدزایی فراوان آن، بسیاری از کشورهای جهان را بر آن داشته است که سرمایه گذاری زیادی را به این بخش اختصاص دهند . - Tremblay, 2006: 34 - این صنعت، نقش بسیار مهمی را در رفاه اجتماعی و اقتصادی جوامعمیزبان ایفا میکند . - Walker & Walker, 2011: 21 - گردشگری و اکوتوریسم بهترین روشی است که می تواند برای منطقه و ساکن ان آن مفید بوده و منجر به حفاظت از طبیعت شود . استفاده از منابع طبیعی به عنوان جاذبه های گردشگری بدون آسیب رساندن به آن، مقوله ای ایده آل در راستای توسعه ی است . - Aref, 2011: 20 - فعالیتهای فراغتی انسان را عمدتاً در طبیعت امکان پذیر می سازد و مبتنی بر مسافرت هدفمند تواٌم با برداشتهای فرهنگی، معنوی، دیدار از جاذبههای طبیعی ، مطالعه و بهرهگیری از پدیدههای متنوع طبیعت است .
- رضوانی،. - 1374 در واقع میتوان گفت که امروزه گردشگری مفیدترین بخش صنعتی جهان است و حدود 13 درصد از تولیدات ناخالص ملی را تشکیل میدهد و بیشترین نیروی انسانی را به کار گرفته است - حاجی نژاد و همکاران،. - 94:1388 از سویی بطور آشکار گردشگری در چهارچوب الگوهای فضایی بدیع به وجود میآید و از جمله الگوهای فضایی بدیع، گردشگری صنایع دستی1 است. صنایع دستی و هنر های سنتی میراث ارزشمند پیشینیان است. صنایع دستی در نقاط مختلف جهان دارای تنوع بسیاری است و از دلایل آن میتوان به تنوع روحیات شخصی افراد، تفاوت در نوع حکومتها، تفاوت در سلیقه اجتماعی و مهمترین عامل یعنی تنوع پوشش گیاهی و ساختار طبیعت اشاره کرد .
- مهربان و تیموری ،. - 19:1386 کشور ایران از نظر تنوع صنایع دستی جزء سه قطب اصلی جهان بشمار می رود به طوری که از لحاظ میزان تولید و صادرات صنایع دستی بعد از هند و چین، ایران در جایگاه سوم جهان قرار دارد - زنگی آبادی و همکاران، . - 1385: 1 صنایع دستی به عنوان مقدسترین هنر سرزمین ایران، هنر صنعتی است کاربردی و اصیل که ریشه در آداب و رسوم و سنتها، و در مجموع در فرهنگ غنی و بارور کشورمان دارد. با توجه به این که ایران سرزمینی بزرگ با اقلیم های متفاوت آب و هواییاست، طبیعتاً هر منطقه با توجه به نوع پوشش گیاهی و بافت طبیعی آن، صنایع دستی متفاوتی را میتوان مشاهده کرد.
از گذشته های دور تا به امروز صنعتگران سختکوش و با ذوق اسیستان و بلوچستان با تولید زیر اندازههایی نظیر قالی وگلیم و دست بافتههای دیگری چون سوزن دوزی و سیاه چادر و نیز آثاری همچون ساختههای فلزی و زیور آلات، کوشیدهاند تا اندیشه ها و افکار، ذوق و خلاقیت و در نهایت ایمان خود به خالق هستی و اعتقاد خویشتن به فرهنگ بومی را در قالب محصولی که در عین زیبایی واجد ارزشهای کاربردی و مصرفی نیز هست به نمایش بگذارند. در این مقاله سعی شده است.
با در نظر گرفتن موارد فوق و درک این مطلب که شناخت پتانسیل ها و محدودیت های گردشگری صنایع دستی از یک طرف تاثیر به سزایی در شناخت و باز آفرینی این پیشینه فرهنگی، هنری، خصوصیات تاریخی، اجتماعی و ایجاد اشتغال، افزایش درآمد، صرفه جویی ارزی، افزایش تولید و درآمد ملی می تواند - داشته باشد و از طرف دیگر عاملی موثری در برنامه ریزی شایسته و مناسب توسعه گردشگری در منطقه مذکور باشد به شناسایی پتانسیل ها، محدودیتها و ارائه راهبردها و راهکارهای جهت توسعه گردشگری صنایع دستی در استان سیستان و بلوچستان پرداخته شده است.
مبانی نظری
صنعت گردشگری منشور کثیرالوجهی است که هر وجه آن جنبه هایی از زندگی و نیازهای جوامع انسانی را متأثر و مرتفع می-سازد - سبزی و همکاران،. - 3:1389 صنعت گردشگری نتایج و دستاوردهای قابلتوجّهی را در بر دارد، از آن جمله میتوان به جنبه اشتغالزایی و تأثیر آن بر کارکردهای توسعهای و اقتصادی- اجتماعی در یک منطقه یا کشور اشاره کرد - . - Holjevac, 2003 : 2 تولید صنایع دستی قرنهای متمادی است که برای گروه کثیری از مردم ایران زمین منبع درآمد بوده و ایجاد اشتغال کرده است و همچنین بر میزان درآمد ناخالص سالانه خانوار، هزینه ها و ارزش افزوده اثر به سزایی دارد - اکبری و همکاران،. - 36:1379 صنایع دستی نه تنها در زندگی اقتصادی و اجتماعی بلکه در حیات فرهنگی نیز جایگاه والایی داشته است. - اکبری و همکاران،. - 36:1379
گردشگری بر اساس فعالیت، موضوع، جاذبه و تعاملات گردشگری میتوان به انواع مختلفی تقسیم نمود:
· گردشگری طبیعی - دیدار از مناظر طبیعی، سواحل و ... - ؛
· گردشگری ورزشی - جهت انجام فعالیتهای ورزشی مختلف مانند المپیک، مسابقات جهانی، قارهای، کشوری و ... - ؛
· گردشگری دریایی با انگیزه فراغت صورت میگیرد که خود طیف وسیعی از فعالیتها را شامل میشود؛
· گردشگری تجاری با انگیزه دیدار از مراکز تجاری خاص و انجام خرید شخصی صورت میگیرد؛
· گردشگری جوانان - سفرهایی که با انگیزه ورزشی، آموزشی، تفریحی و .... به وسیله جوانان صورت میگیرد؛
· گردشگری ماجراجویانه و اکتشافی؛
· گردشگری فرهنگی- جتماعی - دیدار از اقوام و ملتها با شرایط فرهنگی و اجتماعی خاص و غیره... - ؛ - دهستانی،. - 13:1383 علاوه بر این گردشگری صنایع دستی به عنوان یکی از زیر گونههای گردشگری فرهنگی – اجتماعی به شمار رفته که پیام های اجتماعی، فرهنگی و قومی جوامع را با استفاده از طرح ها، نقش ها و رنگ های محصولات کاربردی را به عنوان زمینه اصلی خود، ارایه می دهد. گردشگری فرهنگی عبارت است از" مصرف نمادهای فرهنگ یک جامعه توسط گردشگران" . عناصر خاصی از فرهنگ، گردشگران را به سوی یک مقصد جذب می کند ، این عناصر عبارتند از: صنایع دستی، زبان ، سنت ها ، غذا ها، تاریخ منطقه به همراه یاد بودهای بصری، نوع فعالیت های ساکنان و تکنولوژی مورد استفاده ، معماری، مذهب با نمادهای بصری، سیستم آموزشی، لباس و فعالیت فراغتی - ضرغام و عطر سایی، .
- 5 :1388 گردشگران، صنایع دستی سنتی را به عنوان نماد فرهنگ و تمدن مقصد با خود به خانه می برند. .صنایع دستی به مجموعه از هنر – صنعت ها اطلاق می شود که عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی، موجب تهیه و ساخت محصولاتی می شود که در هر واحد آن ، ذوق هنری و خلاقیت هنری صنعتگر سازنده آن به نحوی تجلی یافته و همین عامل، وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه است. از دیگر ویژگی های این صنعت است که اقلام باید از مواد اولیه طبیعی تهیه شوند و به تعداد نامحدود قابل تولید باشند.
این قبیل مصنوعات می توان زیبا، ابتکاری، هنری یا مصرفی بوده و ضمن توصیف مفاهیم فرهنگی- هنری دارای جنبه های تزئینی، سنتی ، مذهبی، اجتماعی و یا سمبل های معنی دار و پر مفهوم باشند - حاجی پور شوشتری،. - 1386:165 هنرهای صناعی - صنایع دستی - : بخشی از هنرهای سنتی است که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت های صنعتی متناسب، آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است - یاوری،. - 18:1384 امروزه، در رویکردی دیگر، صنایع دستی به یک منبع عظیم اقتصادی برای کشورها مبدل شده که علاوه بر بعد فرهنگی آن، بعد اشتغالزایی و درآمد زایی آن در راه توسعه نقشی حساس را به عهده گرفته است .
تا حدی که برخی کشورها سیاست گذاریهای کلانی را در این حوزه اتخاذ کرده و راه توسعه را در آن دیده اند - ملایی اونجی،. - 1:1388 صنایع دستی لرستان در سه نوع متمایز عشایری، روستایی و شهری شکل می گیرند.بیش تر تولیدات صنایع دستی عشایری به مصرف خانوار می رسند و کمتر به بازار عرضه می شوند. انواع صنایع دستی عشایر لر عبارتند از:سیاه چادر، چیت، قالی و گلیم. صنایع دستی روستایی را قالی، گلیم، رنگرزی و جاجیم تشکیل می دهند و عمده ی صنایع دستی شهری نیز خراطی، ورشوسازی، قالی و گلیم بافی هستند - زنده دل،. - 85:1379
نقشه شماره -1 موقعیت استان سیستان و بلوچستان در کشور
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه استان سیستان و بلوچستان با وسعت حدود 187502 کیلومتر مربع معادل 11/5 درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. این استان بین 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 49 دقیقه تا 63 در جه و 20 دقیقه طول شرقی واقع شده است - سالنامه آماری، 1390، . - 3این استان از شمال به استان خراسان جنوبی، از جنوب به دریای عمان، از شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از غرب به استان های کرمان و هرمزگان محدود شده است - نقشه شماره . - 1-1 بر اساس اخرین تقسیمات کشوری این استان دارای 19 شهرستان، 37 مرکز شهری، 48 بخش، 112 دهستان و 9716 آبادی کد دار است - سامانه مرکز آمار ایران، . - 1393
روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی - توسعهای است و روش تحقیق آن توصیفی - تحلیلی میباشد. برای جمعآوری اطلاعات و داده-های مورد نیاز، از بررسیهای اسنادی و مطالعات میدانی از قبیل پرسشنامه استفاده شده است. جهت تعیین حجم نمونه از بین مسئولان و کارشناسان حوزه گردشگری با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده 45 نفر انتخاب گردید. در این تحقیق برای
