بخشی از مقاله
خلاصه
در این پژوهش، جایگاه پرورش مهارتهای زندگی در برنامههای درسی دوره پیش دبستانی مورد تحلیل قرار گرفته است. هدف پژوهش مشخص کردن نوع رویکرد آموزش مهارتهای زندگی موجود در کتاب های درسی دوره پیش دبستانی استان کردستان، با توجه به سه رویکرد اساسی الف - سازمان بهداشت جهانی، ب - 4H و ج - آداب دینی و مهارتهای شایستگی فردی و اجتماعی، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی بوده است. یافته های پژوهش بیانگر بهرهگیری تلفیقی از هر سه رویکرد با محوریت مهارت های خودآگاهی، همدلی، اخلاقی، زیست محیطی و تاکید ضمنی بر مهارتهای ارتباط بین فردی و اجتماعی، تصمیمگیری، حلمسئله و مقابله با هیجانات و مغفول ماندن مهارت های تفکر خلاق و انتقادی می باشد.
کلمات کلیدی: مهارت های زندگی، دوره پیش دبستانی، برنامه درسی، رویکردهای چندگانه.
1.مقدمه
اگر محتوای برنامه درسی با یادگیری مهارت های زندگی، ترکیبی موزون یابند در افراد نگرشی سالم و سازنده نسبت به موقعیت های زندگی حاصل می شود که نتیجه آن، بروز رفتارهای صحیح برای پیش گیری از ناهنجاری های روحی خواهد بود - قلعه شاهی، - 1389 و حال آنکه تجربه کشورهای دیگر نشان می دهد بهترین سن برای آموزش مهارت های زندگی 6 تا 16 سالگی است، به طوری که آموزش جهانی مهارتهای زندگی پیش از دوران دبستان شروع و به تدریج کامل تر می شود - سلیقه دار، . - 1388دوره پیش از دبستان، اولین مرحله آموزش و پرورش رسمی است - کول، - 1389، یکی از دوره های مهم تحصیلی کودکان . - Reynolds, 2009 - دانشی که کودکان در این دوره به دست می آورند بسیار مهم و تعیین کننده است - Krogh, 2011 - و همچنین محیط رفتاری بسیار مهمی برای اغلب بچه ها به شمار می آید . - Smith, 2010 -
بر اساس اصول و چارچوب برنامه درسی دوره پیش دبستانی، محتوای برنامه درسی این دوره باید سیال، پیمانه ای و تلفیقی و به صورت غیررسمی می باشد و از آنجا که ویژگی های هر یک از دوره های تحصیلی در اهداف و محتوای برنامه درسی دوره مربوطه تاثیر مستقیم دارد و باید برای فراگیر معنادار باشد و با نیازها و ضرورت های زندگی او هماهنگ شود - شعبانی، - 1391، برنامه درسی دوره پیش دبستانی نیز یک بازده به شمار می آید و باید محتوای آن تجارب متنوعی برای زندگی بزرگسالی فراهم آورد، زیرا کارآیی و آمادگی کودک برای ورود به بزرگسالی، با مهارت های زندگی در ارتباط است - Cronin, 1996 - ، بنابراین باید هدف برنامه درسی در این دوره ارتقاء دانش، بینش و مهارت های نوآموزان در ارتباط با زندگی واقعی باشد، زیرا آموزش و پرورش برای پویایی و بالندگی ناگریز است مدرسه را به دنیای واقعی پیوند زند - عطاران، . - 1382
در حال حاضر، مهارتهای زندگی عنوانی برای آن دسته از آموزش هایی است که به افراد یاد می دهد چگونه با چالش های زندگی روزمره مواجه شوند که در این خصوص دو رویکرد اساسی به شیوه غیر رسمی در دنیا مطرح است - علاسوند، - 1386، نخست رویکرد سازمان بهداشت جهانی است که اولین بار این آموزش ها را مطرح نمود. سازمان مذکور دراوت 1993 برنامه ای با عنوان آموزش مهارت های زندگی با همکاری یونیسف ارائه کرد. این آموزش ها به تدریج به عنوان یک دستورالعمل برای بهبود زندگی افراد به فرهنگ کشورها یافت.
سازمان بهداشت جهانی بر آموزش ده مهارت تاکید دارد که در پنج عنوان با تنظیم دو تایی به شرح زیر مطرح شده اند:
-1مهارت های خودآگاهی و همدلی
-2مهارت های ارتباط بین فردی و اجتماعی
-3مهارت های تصمیم گیری و حل مسئله
-4مهارت های تفکر خلاق و تفکر انتقادی -5مهارت های مقابله با هیجانات و استرس - سازمان بهداشت جهانی،. - 1377
رویکرد دوم، رویکرد 4H است که هر یک از این مهارت ها نیز به دو خرده مهارت اصلی و چندین حوزه مهارت فرعی تقسیم می شوند: -1مهارتهای قلب شامل دو خرده مهارت - - ارتباط برقرار کردن و مراقبت - - است.-2مهارتهای دست شامل دو خرده مهارت - - خدمت کردن و کارکردن - - است. -3مهارتهای سلامتی شامل دو خرده مهارت - - زندگی کردن و بودن - - است. -4مهارت مغز شامل دو خرده مهارت - - مدیریت و تفکر - - می شود - دهستانی. - 1387و رویکرد سوم، رویکرد آموزش مهارت های زندگی در ایران که تأکید بر آموزش آداب زندگی دینی و اجتماعی و مهارت های زندگی در برخورد با مسائل و چالش های زندگی است که می تواند به دو صورت عام و اختصاصی و ویژه و در 5 محور اصلی سازماندهی شده است:
-1مهارت های رشد شخصی
-2مهارت های بین فردی
-3مهارت های اجتماعی
-4مهارت های اخلاقی -5مهارت های زیست محیطی - اوحدی و همکاران، . - 1391
فقدان ارتباط محتوای درسی با زندگی و محیط خارج از مدرسه یکی از دلایل خروج نابهنگام بچه ها از مدرسه و کاهش علاقه تحصیلی و رغبت یادگیری در آن هااست . - Jacobs, 1991 - اما زمانی که فراگیران در حین آموزش دروس را به صورت کاربردی و حتی در حالت طبیعی فراگیرند، چه بسا اینکه موجب علاقه و انگیزه و برانگیختن فراگیر نسبت به پی گیری عنوان و موضوع درسی گردد . - Colwel, 2008 -
مطالعه تطبیقی مهارت های زندگی در دوره ابتدایی در ایران با کانادا، آمریکا، هند، مالزی، ویتنام نشان داد که نقاط قوت این برنامه در ایران توجه به مسائل معنوی، فضائل اخلاقی، توجه به حجب و حیا و توجه به محیط زیست می باشد و شاخص هایی چون برقراری ارتباط، تصمیم گیری، هدف گزینی، لزوم فعالیت های فیزیکی، خلاقیت، تفکر انتقادی، توجه به علایق مورد غفلت قرار گرفته است - اسماعیلزاده و همکاران، .13909 شواهد از وجود اتفاق آراء بر تاثیر مثبت آموزش مهارت های زندگی بر رفتارهای کودکان و رویارویی با چالش های اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی،اجتماعی فرا راه حکایت دارد - اوحدی و همکاران، 1391؛ عابدینی، 1390؛ قلعه شاهی، 1389؛ قنبری هاشم آبادی و کدخدازاده، 1386؛ ریجوی، 2006؛ کرتیس 2002 به نقل از کریمی - 1387 - ؛ کرونین، . - 1996 نتایج پژوهش واحدی و فتحی آذر - 1385 - نیز حاکی از آن است که میزان پرخاشگری کودکان بعد از شرکت در دوره آموزشی مهارت های 7 گانه به شدت کاهش و مهارت های کسب شده از طریق کودکان به طور کامل به موقعیت های خانه و مهدکودک تعمیم یافته است.
با توجه به مباحث مطرح شده و مطالعه مستندات پژوهش های پیشین، بیشتر مطالعاتی که در زمینه جایگاه آموزش مهارت های زندگی در کتاب های درسی صورت گرفته است مربوط به دوره ابتدایی بوده است و در خصوص تحلیل جایگاه پرورش مهارت های زندگی در برنامه های درسی دوره پیش دبستانی بر اساس رویکرد های اساسی آن، با توجه به مطالعه وسیع در مجموع منابع، تحقیقی یافت نگردید. از این رو با عنایت به ویژگی هایی که برای آموزش دوره پیش دبستانی برشمردیم و با توجه به اهمیت و ضرورت روزافزون پرورش مهارت های زندگی به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، مسئله اساسی مشخص کردن نوع رویکرد آموزش مهارت های زندگی و همچنین محوریت مهارت ها در برنامه های درسی دوره پیش دبستانی استان کردستان به منظور نشان دادن نوع آموزش مهارت های زندگی در محتوای کتاب های درسی است.
بنابراین مسئله اصلی در پژوهش حاضر این است که با استفاده از تحلیل محتوای کیفی نوع رویکرد آموزش مهارت های زندگی در کتاب های درسی دوره پیش دبستانی استان کردستان را با توجه به سه رویکرد الف - سازمان بهداشت جهانی، ب - 4H و ج - آداب دینی و مهارتهای شایستگی فردی و اجتماعی مشخص کند تا ضمن گردآوری اطلاعاتی جامع و صحیح بر اساس رویکردی ضد پیش داوری، برای آگاه کردن دست اندرکاران نظام آموزشی به ویژه متولیان دوره پیش دبستانی مورد استفاده قرار گیرد.سوالات زیر برای تحقق اهداف این پژوهش مطرح گردیده است:
-1در تدوین اهداف کلی دوره پیش دبستانی پرورش مهارت های زندگی دارای چه جایگاهی است؟
-2در محتوا و تصاویر کتاب های درسی دوره پیش دبستانی رویکردهای چندگانه آموزش مهارت های زندگی - رویکرد سازمان بهداشت جهانی، 4H و آداب دینی و مهارت های شایستگی فردی و اجتماعی - دارای چه جایگاهی است؟
2.روش تحقیق
در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است که هدف آن، درک و فهم عمیق تر محتوا در برنامه های درسی است. تحلیل محتوای کیفی به عنوان فنی شناخته می شود که امکان تفسیر ذهنی محتوای داده های متنی از طریق فرایند سیستماتیک طبقه بندی، کدگذاری و شناسایی موضوع ها و الگوها را فراهم می سازد . - Hsieh and Shannon, 2005 - از ویژگی های این روش می توان به این اشاره نمود که در آن ابعاد آشکار و پنهان محتوا هر دو مد نظر است نه فقط ابعاد آشکار - فتحی واجارگاه، . - 1388 در مرحله اعتباریابی از نظرات خبرگان و تشکیل جدول مهارت های مربوط به هر رویکرد استفاده شد و برای پایایی و روایی تحلیل داده ها از فرایند رایج در در پژوهش های کیفی که در یک فرایند چرخشی داده ها به دفعات مورد بررسی قرار می گیرند بهره برده شد.
3.جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری
الف - جامعه آماری نخست خبرگان بودند که نمونه مورد بررسی در جدول 1 آورده شده است.
ب - کتاب های درسی دوره پیش دبستانی شامل کتابهای درسی - شکوفه1، 2، 3، 4 و چشمه نور، وابسته به اداره آموزش و پرورش استان کردستان، چاپ . - 1394 ج - مجموع راهنمای مربی کتاب های درسی دوره پیش دبستانی که برای استخراج، توصیف و تحلیل اصول و معیارهای انتخاب و سازماندهی محتوا بر اساس مهارت های زندگی مورد استفاده قرار گرفت.
4. ابزارهای پژوهش
