بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتب آموزشی دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی بود. روش پژوهش از نوع کاربردی و روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. در این پژوهش، جامعه آماری کتب آموزشی دوره پیشدبستانی که در سال تحصیلی 1395-96 تألیف شده و برای کودکان تدریس میشود، است. نمونه آماری منطبق بر جامعه است. ابزار پژوهش حاضر، معیار تحلیل کتب آموزشی دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی بود. برای تجزیه و تحلیل دادهها از فراوانی و درصد استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که متون آموزشی و تربیتی دوره پیشدبستانی با ارتقاء مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی دارای فراوانی متوسط به بالا بوده و مطابقت زیادی دارد. بنابراین کتب آموزشی دوره پیش دبستانی در حد بیشتری با مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی منطبق است.
مقدمه
دوره کودکی اولین و مهمترین دوره زندگی آدمی است، دورهای مهم برای توسعه مهارتهای بنیادی و حرکتی - هاردی، کینگ، فارئل، مسنیون و هاولت1، . - 2010 در این دوره کودک یک نقش فعال در ساختار یادگیری و فهمیدن دارد و دانشی که در این دوران به دست میآورد، بسیار مهم و تعیینکننده است - کورگ و سلنتز2، . - 2011 دوره پیش از دبستان، اولین مرحلهی آموزش و پرورش رسمی است و یک محیط رفتاری بسیار مهم برای بسیاری از بچهها به شمار میرود - اسمیت و کونولی3، - 1980 و هر چه آموزشهای دوره پیشدبستانی با کیفیت بالاتری ارائه شوند، کودکان دوران تحصیلی قویتری خواهند داشت؛ لذا توجه به این دوره بر اساس برنامه میتواند نقش مهمی داشته باشد.
از سوی دیگر، کتب آموزشی در نظام آموزشی ایران یکی از مهمترین منابع یادگیری به شمار میروند. وجود نظام آموزشی متمرکز موجب شده است که کتابهای درسی، محور فعالیتهای آموزشی برای تمام دانشآموزان در مناطق گوناگون و حتی کودکان با تواناییهای متفاوت باشد که چنین رویهای جدا از برخی مزایای آن، مشکلات فراوانی را در کشور ایجاد میکند. با عنایت به اینکه کتاب درسی اهمیّت فراوانی در نظام آموزشی ایران دارد، کارایی و مناسب بودن آن برابر با مطلوب بودن نظام آموزشی و ناکارآمدی و مشکل بودن آن مساوی با عدم کارایی و ضعف نظام آموزشی است.
چنانچه از نام تحلیل محتوا پیداست، این تکنیک به تحلیل و آنالیز محتوا میپردازد و میکوشد با استفاده از تحلیل دادههایی را در مورد متن استخراج کند. با این حال آنچه تحت نام تحلیل محتوا نامیده شده است، گونه خاصی از تحلیل است که با شیوههای دیگری که میکوشند یافتههایی را از متن استخراج کنند، تفاوت دارد - کیمبرلی5، . - 2002 تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی دانسته شده که برای استنباطهایی برحسب شناسایی نظام روز و عینی ویژگیهای خاصی در یک متن بکار میرود. به هر حال تحلیل محتوای متون آموزشی و تربیتی دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی که جزء مهارتهای اجتماعی کودکان هستند، نقش مهمی در آینده تحصیلی و زندگی کودکان میتواند داشته باشد.
پاکزادیان - 1387 - اظهار میکند که مهارتهای ارتباطی مورد نیاز زندگی جمعی، طی فرآیند اجتماعی شدن که یکی از ضرورتهای زندگی انسان است کسب میشود، چون انسان موجودی فطرتاً اجتماعی است و در قالب ساختارهای اجتماعی شکل خواهد گرفت. رشد مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی نه تنها در سازگاری با اطرافیان مؤثر است، بلکه در آینده بر میزان موفقیت تحصیلی، شغلی و پیشرفت اجتماعی نیز مؤثر خواهد بود.
همچنین وی اظهار میدارد که رفتارهای ارتباطی مناسب فقط از راه یادگیری آموخته میشود و با تمرین و تکرار عادت میشود - پاکزادیان، . - 1387 همچنین ایزگیت - 2009 - 6 درباره مفهوم خدا در بچههای پیش دبستانی به این نتیجه رسید که مادربزرگها نقش بسزایی در شکل گیری مفهوم خدا در میان کودکان دارند و نیز بیان میکند که عقاید دینی یکی از فرایندهای مهم در رشد بچههای پیش دبستانی است. لذا اهمیَت دادن به این موضوع، یکی از نیازهای ضروری برنامه درسی پیشدبستانی است که باعث افزایش مهارتهای اجتماعی در کودکان میشود.
در برنامههای آموزشی جدید به ویژه در دوره پیشدبستانی، استفاده از روشهای تدریس مبتنی بر فرآیند حل مسئله و مهارتهای تفکر نسبت به گذشته اهمیّت بیشتری یافته است. بر اساس این دیدگاه، برنامهریزان در محتوای برنامه درسی به طرح موقعیتهای که در زندگی اهمیّت زیادی دارند، میپردازند. در این موقعیتها کودکان پیشدبستانی راهنمایی میشوند تا در مسیر حل مسئله، به دانشها، مهارتها و نگرشهای تازه دست یابند و میزان مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی آنها افزایش یابد - بدریان، . - 1385 لذا لازم است تا متون آموزشی و تربیتی دوره پیشدبستانی نیز بر اساس یک برنامه مشخص و سازمان یافته طراحیریزی شوند تا در آنها به مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی توجه شود. به طوری که مدرسه از جملهی مؤسساتی است که با اجرای متون آموزشی و تربیتی مناسب میتواند به ایجاد رفتارهای بهنجار و منطبق با اعتقادات اجتماعی در دانشآموزان کمک نموده و فرایند جامعهپذیری را در آنها تسهیل نماید.
در کشور ما نیز با وجود تلاشهای فراوانی که دستاندرکاران تدوین و تألیف متون آموزشی در دوره پیشدبستانی داشتهاند، اما تحقیقات اندکی در زمینه تحلیل محتوای دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی صورت گرفته است. لذا بر این اساس سؤال اساسی پژوهش حاضر این است که آیا تحلیل محتوای کتب آموزشی دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی و نوع-دوستی تدوین شدهاند؟
روش تحقیق
روش پژوهش از نوع کاربردی و روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. در این پژوهش، جامعه آماری کتب آموزشی دوره پیشدبستانی که در سال تحصیلی 1395-96 تألیف شده و برای کودکان تدریس میشود، است. نمونه آماری منطبق بر جامعه است. متون آموزشی و تربیتی دوره پیشدبستانی شامل دو کتاب کار کودک است که جلد اول شامل 5 درس با عنوانهای شروع کارها با نام خدا، سلام دادن، دوستی و برادری، آشتی و دوستی و نیکی به والدین است که شامل 58 صفحه است. همچنین کتاب کار کودک جلد دوم نیز شامل 5 درس است که شامل نعمت باران، اسراف نکردن، کارهای خوب و نیک، مسخره نکردن و اهمیّت نماز است. این کتاب نیز شامل 57 صفحه است.
ابزار پژوهش حاضر، معیار تحلیل کتب آموزشی دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی و نوع دوستی بود. اطلاعات در این پژوهش با مشاهده و مطالعهی متون آموزشی و تربیتی دوره پیشدبستانی انجام شد. متن کتابها در دوره زمانی دو ماهه مطالعه شد و با استفاده از جدولهای دوبعدی مطالب مورد نظر استخراج شده و بر پایه این بررسی، حضور هر مؤلفه در درس در جدول مربوطه ثبت شده و فراوانی آن محاسبه شد.
یافتهها
برای بررسی اینکه تحلیل محتوای کتب آموزشی دوره پیشدبستانی بر اساس مهارتهای ارتباطی تدوین شده است، از فراوانی و درصد استفاده شد که نتایج در جدول 1 نشان داده شده است.
