بخشی از مقاله
چکیده
وجود نوسانات تولید و قیمت در بخش کشاورزی که با مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی همراه است، ضرورت توجه بیشتر به پژوهش و بررسی مسائل این بخش، بخصوص بخش بازاریابی محصولات کشاورزی را آشکار می کند.یکی از مسائلی که همواره در بازاررسانی محصولات کشاورزی در کشورهای کمتر توسعه یافته و از جمله ایران مطرح می باشد، اختلاف قیمت تولیدکننده با قیمتی که مصرف کننده پرداخت می کند می باشد. شهرستان چابهارتقریبا با تولید 300هزار تن هندوانه در سال، رتبه نخست تولید در استان سیستان و بلوچستان را به خود اختصاص داده است، از این رو شناسایی عوامل و متغیرهایی که بر سطوح اقتصادی این بخش تاثیر می گذارد مهم و حائز اهمیت است. هدف کلی تحقیق حاضر » مطالعه و بررسی عوامل موثر بر حاشیه بازاریابی محصول هندوانه در شهرستان چابهار« می باشد. روش جمع آوری داده های مورد نیاز در این پژوهش به صورت پرسشنامه ای بوده است، جامعه آماری ما کشاورزان شهرستان چابهار بوده، که تعداد 105 کشاورز به روش نمونه گیری تصادفی ساده مشخص گردید. حاشیه بازاریابی کل، عمده فروشی و خرده فروشی برای هر یک کیلوگرم هندوانه به ترتیب برابر 920، 389 و 530 بدست آمد. بیشترین سهم از قیمت نهایی ازآن کشاورز یا تولید کننده و کمترین سهم برای عمده فروش بدست آمد.
مقدمه
امروزه بازاریابی یکی از ضروریات نظام تولید روستایی و کشاورزی است که اهمیت آن در فرآیند تولیدات روستایی بسیار مشهود است. اهمیت این موضوع تا حدی است که در کشورهای پیشرفته و حتی در کشورهای در حال توسعه بازاریابی مقوله ای مهمتر از تولید است. در کشور ایران روشهای متعارف بازاریابی تولیدات کشاورزی با هزینه های بالا همراه است و با اهداف توسعه پایدار اقتصاد روستایی ناسازگار می باشد. مسائل و مشکلات زیادی در زمینه بازاریابی محصولات کشاورزی وجود دارد که از آن جمله می توان به نامناسب بودن زیر ساختار تسهیلات بازاریابی، ناپایداری قیمت، فصلی بودن تولیدات کشاورزی، نامناسب بودن سیستم اطلاع رسانی بازار، هزینه بالای تولید و ضایعات فراو ان در طول مراحل مختلف تولید، حضور دلالان و واسطه های فراوان و همچنین نامناسب بودن حمایت های دولت در زمینه توسعه بازار و سیاست های بازاریابی تولیدات روستایی اشاره نمود که همه این عوامل دست به دست هم داده و مانع دستیابی کشاورزان به درآمدهای بالا و افزایش ارزش افزوده محصولات تولیدی و همچنین مبارزه با فقر و محرومیت روستائیان می شود. عملیات و فرایند های بازاریابی محصولات کشاورزی با توسعه شهر نشینی و دور شدن مراکز بیش از پیش اهمیت یافته است، به طوری که سازمان ملل متحد بازاریابی محصولات کشاورزی را، از عوامل موثر بر توسعه کشورها دانسته و خواستار توجه بیشتر دولت ها به این مقوله مهم در عرصه اقتصادی شده است. برخورداری از سهم پایین از قیمت نهایی بازار، همواره از مشکلات بازار هندوانه بوده است. به طوری که، تولیدکنندگان این محصول به تدریج از تولید آن دلسرد شده و بیشتر ترجیح می دهند که یا زمین زراعی خود را اجاره دهند و یا ان را به کشت محصول دیگر اختصاص دهند و یا آن را بلااستفاده رها می کنند. در سال های گذشته نوسان و بی ثباتی قیمت این محصول هندوانه در سطح بازار یعنی چه در سطح مزرعه- عمده فروشی یا چه سطح عمده فروشی- خرده فروشی باعث ایجاد بی ثباتی در درآمد کشاورزان این محصول گردیده است، که این امربه نوبه خود باعث به وجود امدن ریسک قیمتی برای این محصول و بی ثباتی در کشت این محصول میگردد. با توجه به این مسائل، بررسی مسیرهای بازاررسانی هندوانه و توجه به سهم تولیدکنندگان و سایر عوامل بازاررسانی این محصول و شناسایی عوامل موثر بر قیمت این محصول در هر مرحله از فروش - سرمزرعه، خرده فروشی، عمده فروشی - و شناسایی نقاط ضعف و قوت در بهبود وضعیت بازار این محصول موثر خواهد بود.
روش تحقیق
برای تحلیل و بررسی وضعیت حاشیه بازار یابی محصول هندوانه در شهرستان چابهار، از شاخصهای متداول در بررسیهای بازاریابی استفاده شده است که در ادامه به آن می پردازیم. در تعاریف نظام بازاریابی، حاشیه بازاریابی کل به دو بخش کوچکتر به نام های حاشیه عمده فروشی و حاشیه خرده فروشی تقسیم میگردد. با توجه به روش پیشنهادی والن و ترنر - 1970 - ، حاشیه کل بازاریابی، اختلاف قیمت مصرف کننده و تولید کننده، حاشیه عمده فروشی، اختلاف قیمت عمده فروشی و قیمت تولید کننده - قیمت سر مزرعه - و حاشیه خرده فروشی، اختلاف قیمت خرده فروشی و عمده فروشی می باشد. حاشیه خرد ه فروشی که دربرگیرنده اختلاف قیمت خرده فروشی و قیمت عمده فروشی است ، را می توان به صورت رابطه - 1 - نوشت.
Mr = Pr - Pw - 1 -
که در این رابطه Mr حاشیه خرده فروشی ، Pr قیمت محصول در سطح خرده فروشی و Pw قیمت محصول در سطح عمده فروشی است. حاشیه عمده فروشی دربرگیرنده اختلاف قیمت عمد ه فروشی و قیمت سرمزرعه است، که ان را به صورت رابطه - - 2 می نویسیم.
- 2 - M w = P w - Pf
در این رابطه Mw حاشیه عمده فروشی، Pw قیمت عمده فروشی محصول و Pf قیمت تولید کننده یا قیمت سر مزرعه است. حاشیه بازاریابی کل که از مجموع حاشیه خرده فروشی محصول و حاشیه عمده فروشی محصول در بازار بدست می آید را می توان به صورت رابطه - 3 - بیان کرد.
Mm = Mr +Mw = Pr - Pf - 3 -
که در آن Mm حاشیه بازار یابی کل ، Mr حاشیه خرده فروشی محصول و Mw حاشیه عمده فروشی محصول می باشد.
در این تحقیق به منظور پی بردن به مسائل وتنگناهای بازاریابی محصول هندوانه در چابهار، سهم عوامل بازاریابی - تولید کننده، عمده فروش و خرده فروش - از قیمت نهایی این محصول با استفاده فرمول زیر محاسبه گردید. - کرباسی، . - 1388
× 100 - قیمت خرده فروشی/ قیمت سر مزرعه - = سهم تولید کننده Sp = - Pf / P r - × 100
100 × - قیمت خرده فروشی/ حاشیه ی عمده فروشی - = سهم عمده فروش Sw = - Mw / Pr - × 100
100 × - قیمت خرده فروشی/ حاشیه ی خرده فروشی - = سهم خرده فروش Sr = - Mr / Pr - × 100
یافته های تحقیق
انواع قیمت های موجود در بازار کشاورزی - هندوانه - عبارتند از: قیمت دریافتی توسط کشاورزان، قیمت عمده فروشی و قیمت خرده فروشی. جدول - 1 - متوسط قیمت دریافتی تولیدکنندگان، عمده فروشان و خرده فروشان را در سال 1393-94 که با استفاده از نتایج تحقیق بدست امده را نشان می دهد. در قسمت اول جدول - - 1 متوسط تولید یک هکتار از این محصول بیان
